Πορεία προς Νότο Είκοσι μοίρες αριστερά!» φώναξε δυνατά ο αξιωματικός υπηρεσίας στη γέφυρα της κορβέτας Στρατηγός Μπακεδάνο. «Είκοσι μοίρες αριστερά!» επανέλαβε σαν ηχώ ο τιμονιέρης, ενώ τα ροζιασμένα χέρια του έσπρωχναν με μανία τις καβίλιες του τιμονιού. Μια ριπή βορειοανατολικού ανέμου πλάγιασε το σκάφος. Βυθίστηκε μέχρι το αριστερό παραπέτο μέσα στα πελώρια κύματα με τις μαύρες ράχες που κάλπαζαν στα σκοτάδια της νύχτας. Το ουρλιαχτό του αέρα δυνάμωσε στα ξάρτια, τα πανιά έκαναν τ' άλμπουρα να τρίξουν και το ευέλικτο πλοίο-σχολείο του Στόλου της Χιλής, ολόλευκο σαν άλμπατρος, έβαλε πλώρη για το νοτιά με ταχύτητα δώδεκα μίλια την ώρα, σπρωγμένο από τη γρεγοτραμουντάνα που φούσκωνε το πρυμνιό πανί. Ήταν το τελευταίο ταξίδι του πανέμορφου πλοίου. Σε τούτο το σκαρί είχαν εκπαιδευτεί πολυάριθμες γενιές αξιωματικών, υπαξιωματικών και ναυτών του χιλιάνικου Ναυτικού. Τώρα, το Επιτελείο είχε δώσει διαταγή να ταξιδέψει για τελευταία φορά ως το Ακρωτήριο Χορν και επιστρέφοντας να πάει για διάλυση. Γερασμένο μετά τις μάχες με τις θάλασσες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, δεν πρόσφερε πια ασφάλεια πλεύσης για τις επικίνδυνες ρότες του πολεμικού ναυτικού. Με τριακόσιους άντρες πλήρωμα, ένα φθινοπωρινό σούρουπο, σήκωσε άγκυρα στο στρατιωτικό λιμάνι του κόλπου Ταλκαουάνο. Προσπέρασε το νησί Κιρικίνα με τη βοηθητική μηχανή, ανοίχτηκε στο πέλαγος, ύψωσε όλα του τα πανιά και έβαλε πλώρη για το Νότο, όπως προέβλεπε η διαταγή. Τριακόσιοι άντρες πλήρωμα ήταν καταχωρημένοι στις σελίδες του ημερολογίου του πλοίου την ημέρα της αναχώρησης. Αλλά στην πραγματικότητα επέβαιναν τριακόσιοι ένας. Κανείς δεν γνώριζε τίποτα γι' αυτόν τον τελευταίο! Σ' ένα πανιόλο της πλώρης, κάτω από το καμπούνι, ζαρωμένο ανάμεσα σε κουλούρες από κάβους και καδένες, ένα αγόρι δεκαπέντε περίπου χρόνων, έτρεμε μες στη σκοτεινιά, μπρος στο αβέβαιο μέλλον του. Τρεις ώρες τώρα ήταν χωμένο σ' αυτήν την κρυψώνα, σίγουρο ότι κανείς δεν θα μυριζόταν την παρουσία του στο πλοίο. Οι σκοποί θα μπορούσαν να βεβαιώσουν ότι κανένας ξένος δεν διάβηκε τη μοναδική είσοδο της κορβέτας στο διάστημα που προετοιμαζόταν να σαλπάρει. Με τη σκέψη αυτή ηρέμησε κάπως, μα έπειτα σκέφτηκε τη νύχτα που τον περίμενε στο μικρό χώρο του πανιόλου. Κάποιος ναύτης το είχε κλείσει απέξω, με αλυσίδα και λουκέτο, δίχως να πάρει είδηση την παρουσία του αγοριού. Κάθε τόσο ένα δυνατό σκαμπανέβασμα τον έκανε να γαντζώνεται από τις κουλούρες για να μην κοπανήσει άσχημα πάνω στα σιδερένια τοιχώματα, κι ύστερα, όταν το σκάφος φαινόταν να ξαναπαίρνει τα ίσια του, άκουγε καθαρά τον χτύπο των κυμάτων πάνω στο κουφάρι, σχεδόν πάνω από το κεφάλι του. «Να πάρει», είπε μέσα του, «βρίσκομαι κάτω από το νερό». Ήταν πραγματικά έτσι! Το πανιόλο βρισκόταν κάτω από την ίσαλο γραμμή. Κι όταν η πλώρη καβαλούσε ένα κύμα και μετά έσκαγε πάνω στη θάλασσα μέχρι το επόμενο, ο παφλασμός του νερού αντηχούσε τρομακτικά πάνω στη μάσκα του πλοίου. Άρχισε να νιώθει μια αδιαθεσία στο κεφάλι και το στομάχι, σαν να του έλειπε ο αέρας. Η αδιαθεσία δυνάμωνε ολοένα και μια δυνατή αναγούλα συγκλόνιζε όλο του το κορμί που έτρεμε από το κρύο. Γραπώθηκε σ' ένα χοντρό κουλούριασμένο κάβο και ξέρασε μέσα στην κουλούρα, ώσπου ένιωσε το στομάχι του παντελώς αδειανό. Ο πονοκέφαλος λιγόστεψε κάπως κι άρχισε να αισθάνεται καλύτερα. Η νεανική του κράση ξεπέρασε εύκολα τη ναυτία που πιάνει όσους μπαρκάρουν για πρώτη φορά. Αποκαμωμένος, πλάγιασε όπως όπως στο πάτωμα κι έφερε στο νου του την εικόνα της μάνας του και του ζεστού σπιτιού του στο Ταλκαουάνο. Ένας σκληρός και πικρός κόμπος στάθηκε στο λαιμό του, βαθύς πόνος τον έκανε να σμίξει τα φρύδια και δεν άντεξε άλλο. Έτσι όπως σφίγγεις στη χούφτα σου ένα τσαμπί σταφύλι, χοντρά δάκρυα ανάβλυσαν απ' τα μάτια του. Μα τίναξε απότομα το κεφάλι, έσφιξε με όλη του τη δύναμη ένα χοντρό κάβο και το κύμα της νοσταλγίας πέρασε κι αυτό όπως η ναυτία. Έπειτα θυμήθηκε το σχολείο, τους φίλους και τα παιχνίδια τους, τα μαθήματα του και όλους τους δασκάλους του, τους καλούς και τους κακούς. Όλοι τους όμως ήταν καλοί, τώρα που τα πάντα έμοιαζαν τόσο μακρινά.

Το «τελευταίο ναυτάκι» είναι ένα δεκαπεντάχρονο αγόρι, ορφανό από πατέρα και μάνα σιδερώτρα ναυτικών στολών στο χιλιάνικο λιμάνι Ταλκουάνο, κι έναν αδελφό μεγαλύτερο του, χαμένο, εξαφανισμένο από χρόνια. Από τότε που η ανέχεια αλλά και ο παιδεμός της μάνας του τον ανάγκασε, παιδόπουλο ακόμα, να μπαρκάρει σ' ένα καρβουνιάρικο δεν ξαναφάνηκε. «Θα γυρίσω με μπόλικα χρήματα για να μην ξαναδουλέψεις πια. Θα σου φέρω και μια καλή κάπα από δέρμα γουανάκο να τη ρίχνεις στα πόδια σου το χειμώνα» είχε υποσχεθεί στη δόνια Μαρία αγκαλιάζοντας την. Κι έπειτα σιωπή. Τώρα ο μικρότερος αδελφός, ο Αλεχάνδρο, μη αντέχοντας να βλέπει τους σωρούς από πουκάμισα που περιμένουν κάθε πρωί τη μάνα, τη θλίψη της από την εξαφάνιση του πρωτότοκου, τα όνειρα του που φθείρονται πριν της ώρας τους, αποφασίζει να μπαρκάρει κρυφά στην κορβέτα «Στρατηγός Μπακεδάνο», ένα υπέροχο εκπαιδευτικό του χιλιανικού Ναυτικού, που έκανε το τελευταίο του ταξίδι, γερασμένο έπειτα από αμέτρητες μάχες με τη θάλασσα. Το αγόρι-λαθρεπιβάτης ήταν ξεσηκωμένο για τους θαλασσινούς δρόμους που διάβηκαν παλιότερα κι ο πατέρας κι ο αδελφός του και ας βροντοχτυπούσε η καρδιά του από το φόβο πιθανών τιμωριών μα και από τη νοσταλγία για ό,τι άφηνε πίσω του: τη μάνα -που της υποσχέθηκε ότι θα προσπαθήσει να βρει το χαμένο αδελφό-, τους φίλους, το σχολειό, τα γνώριμα τοπία, τη σιγουριά. Τώρα κρυμμένος στο σκοτεινό πανιόλο, κλειδωμένος από το ναύτη που αγνοεί την παρουσία του, τρομάζει πεινά και τρέμει σύγκορμος από το κρύο και τη ναυτία, από τους αρουραίους και την αγωνία. Όμως όταν αποκαλύπτεται, έχει την υπερηφάνεια να σταθεί όρθιος, και μπροστά στην περίπολο που τον συλλαμβάνει, εξηγεί με ειλικρίνεια τους λόγους που τον οδήγησαν στη λαθραία επιβίβαση. Φυσικά ειδοποιείται το Γενικό Επιτελείο το οποίο, αντί διώξεων, επιτρέπει να παραμείνει στο «Μπακεδάνο» ο νεαρός λαθρεπιβάτης ως «ύστατος ναυτόπαις». Και φυσικά σπαρταρά ολόκληρος από αγαλλίαση ο Αλεχάνδρο, ο οποίος ζει ένα μεγάλο όνειρο και συναντά το μέγιστο θαύμα εκεί στην άκρη του ουρανού, στα νοτιότερα σύνορα της αμερικανικής ηπείρου, σε περιοχές ανεξερεύνητες, πέρα από τη Γη του Πυρός, πίοω από τους πελώριους, μυθικούς παγετώνες, Γεύεται όμως και τη χαρά της ουναδελφικότητας, την ομορφιά του νυχτερινού ωκεανού, την ειρήνη που έρχεται μετά τον τίμιο μόχθο, τη γοητεία των άγνωστων λιμανιών, τα αστραποβόλα πρωινά στη μέση του πελάγου, και, πάνω απ' όλα, την εκστατική ευτυχία που σου προσφέρει το όνειρο οου όταν το ακολουθείς αποφασιστικά και απαράκαμπτα. Για τον αναγνώστη -νεαρό ή ενήλικο- πέρα από την ενδιαφέρουσα, γεμάτη αισθήματα και αποσυρμένη αντρειοσύνη περιπέτεια, προσφέρεται μια εξαίσια αίσθηση ωκεανού, αλμύρας, νοτισμένου ξύλου, καλοτάξιδων πλεούμενων, παλιών λιμανιών, θαλασσινών μύθων και στοιχειωμένων σκαριών που πλέουν σαν ξεχασμένα όνειρα μακριά, στις πορφυρές γραμμές των οριζόντων. Συν την επίγνωση της μεγαλοσύνης μιας απάτητης γης και μιας ομάδας άσπιλων ανθρώπων. Και όλα αυτά τα σημαντικά, σε μια γλώσσα που σε ταξιδεύει απλά, εύρυθμα και σίγουρα, σαν τα κανό των ινδιάνων Γιαγιάν, με τους οποίους συναντήθηκε το «τελευταίο ναυτάκι», ταξιδιάρικη γλώσσα, όλο ζωντάνια. Που αποδόθηκε στα ελληνικά ωραιότατα από τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο. Ο Φρανσίσκο Κολοάνε, γεννημένος στη Χιλή το 1910, νησιώτης, γιος καπετάνιου, άλλοτε επιστάτης και άλλοτε βοσκός σε κτήματα στη Γη του Πυρός, έζησε με τους κυνηγούς της φώκιας, αναζήτησε με τους συντρόφους του πετρέλαιο και ήταν λοστρόμος στην περίφημη κορβέτα "Στρατηγός Μπακεδάνο», το πανέμορφο εκπαιδευτικό της ιστορίας μας. Στην πατρίδα του θεωρείται από τους σημαντικούς συγγραφείς κι έχει τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Χιλής και με το Βραβείο της Ένωσης Χιλιανών Συγγραφέων. Το «τελευταίο ναυτάκι» είναι το πιο δημοφιλές νεανικό ανάγνωσμα σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής. ΥΓ. No επιοημάνουμε το ωραιότατα σχέδια της Claudia Bielinsky που κοσμούν το Βιβλίο. Ηλικία: Μπορεί νο διαβασθεί τόσο από εφήβους όσο και από ενηλίκους. ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ Ελευθεροτυπία 29 Απριλίου 1998