Παρατηρητικότητα Πολλές φορές λέμε ότι ξεχάσαμε κάτι ενώ, στην πραγματικότητα, ποτέ δεν το θυμηθήκαμε. Ποτέ δεν κάναμε τον κόπο να το καταγράψουμε στη μνήμη μας — ούτε καν το πήραμε υπόψη. Πόσες φορές, αποπροσανατολισμένε αναγνώστη, δεν είπες τη φράση: «Δε θυμάμαι», όταν, στην πραγματικότητα, θα έπρεπε να έχεις πει: «Δεν το πρόσεξα»; Η «παρατήρηση» είναι προαπαιτούμενος όρος της μνήμης, και το πρώτο βήμα για να τελειοποιήσουμε τη μνήμη μας είναι, ακριβώς, να βελτιώσουμε την παρατηρητικότητά μας. Αυτό, σε μεγάλο βαθμό, σημαίνει να παρατηρούμε συνειδητά (συνήθως γίνεται ασυνείδητα) και να βάζουμε σε λειτουργία την παρατηρητικότητά μας σκόπιμα, κάθε φορά που χρειάζεται να θυμηθούμε κάτι. Αποκαλούμε «παρατηρητικά άτομα» όσους δεν περιορίζονται στο να ρίξουν μια ματιά στα πράγματα, σαν την αγελάδα που κοιτάζει το τρένο, αλλά αφομοιώνουν τις λεπτομέρειες που παρατηρούν. Συχνά, ενώ έχουμε περάσει αρκετή ώρα με κάποιον, μας είναι αδύνατον να θυμηθούμε τι χρώμα ρούχα φορούσε ή πώς ήταν χτενισμένος. Ωστόσο, τα ρούχα μάλλον δεν θα περνούσαν απαρατήρητα από έναν ράφτη, ούτε τα μαλλιά από έναν κομμωτή. Το παράδειγμα μας δείχνει ότι κάθε άτομο αναπτύσσει την παρατηρητικότητά του ανάλογα με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και συλλαμβάνει πιο εύκολα τα δεδομένα που σχετίζονται άμεσα με αυτά. Αυτός ο μηχανισμός όμως, —αυτόματος σε γενικές γραμμές—, να δείχνεις ενδιαφέρον γιʼ αυτό που βλέπεις και να «παρατηρείς» αντί να κοιτάζεις απλώς, μπορεί να εκπαιδευτεί και να ελεγχθεί. Αν είσαι απʼ αυτούς που συνεχώς παραπονιούνται ότι ξεχνούν τα ονόματα των ανθρώπων, ξεχασιάρη αναγνώστη, μήπως όταν σου συστήνουν κάποιον δεν δίνεις καμία σημασία στο όνομά του (εκτός αν μοιάζει με τον Τομ Κρουζ ή την Κιμ Μπάσιντζερ, ανάλογα με τις προτιμήσεις του καθενός); Μήπως μερικές φορές ούτε που σε νοιάζει αν δεν το άκουσες καλά; (Σε μια ντισκοτέκ, λόγου χάρη, δεν είναι καθόλου εύκολο να μάθεις τα ονόματα των ατόμων που γνωρίζεις, ειδικά αν παίζει μουσική τύπου σάιμπερ πανκ.) Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι τα ονόματα —και οι λέξεις γενικώς— δεν είναι συνεχή μηνύματα όπως τα οπτικά, αλλά τα συλλαμβάνουμε κατά διαστήματα, σε μεμονωμένες και φευγαλέες στιγμές. Αν σου γνωρίσουν ένα άτομο και κουβεντιάσεις λίγη ώρα μαζί του, θα βλέπεις το πρόσωπό του όση ώρα διαρκεί η συζήτηση (εκτός και αν είναι στο κρεβάτι με σβησμένα τα φώτα). Όμως, το όνομά του θα το ακούσεις μονάχα για μια στιγμή, γιʼ αυτό, αν εκείνη τη στιγμή δεν είσαι συγκεντρωμένος στο όνομα, θα το ξεχάσεις εύκολα, με άλλα λόγια, δεν θα το «σώσεις» στο σκληρό δίσκο του εγκεφάλου σου. Συνεπώς, αν θέλεις να αποκτήσεις μια υπερμνήμη πρέπει νʼ αρχίσεις να παρατηρείς με τη δική σου «ικανότητα παρατήρησης». Να παρατηρείς συνειδητά και να χρησιμοποιείς την παρατήρηση για να μάθεις (δηλαδή, να θυμηθείς) κάτι. Μʼ άλλα λόγια, είναι αυτό που οι δάσκαλοι στο σχολείο επαναλαμβάνουν μέχρι αηδίας: «Δώστε προσοχή!» Η εκπαίδευση της παρατηρητικότητας (ή της προσοχής) μας είναι πολύ πιο εύκολη απʼ ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως, αν πάρουμε υπόψη πόσο λίγο παρατηρητικοί είναι οι περισσότεροι άνθρωποι. Στην πράξη, όλοι έχουμε την ικανότητα να παρατηρούμε, και το μόνο που μας λείπει είναι να αποφασίσουμε να τη χρησιμοποιήσουμε για ένα συγκεκριμένο σκοπό. Αυτό είναι το μυστικό του Σέρλοκ Χολμς και κανένα άλλο. Μιας και μιλήσαμε για δασκάλους, σχολεία και μαθητές, τι θα λέγατε για ένα μικρό αιφνιδιαστικό διαγώνισμα; Απαντήστε στις ερωτήσεις: — Σε ποιο σημείο του φαναριού, επάνω ή κάτω, βρίσκεται το πράσινο; — Ο τελευταίος άνθρωπος, με τον οποίο μίλησες, τι χρώμα μάτια είχε; — Προς τα πού «κοιτάζει» η ημισέληνος όταν το φεγγάρι «γεμίζει;» Είναι πιθανό να πιάσεις τον εαυτό σου να αμφιβάλλει για το αν το πράσινο βρίσκεται επάνω ή κάτω στο φανάρι, παρόλο που έχεις περάσει χιλιάδες φανάρια στη ζωή σου. Κι όσο για τα μάτια του τελευταίου ανθρώπου που είδες, θα τα θυμάσαι μόνο αν είσαι καλός παρατηρητής, αν ο άνθρωπος εκείνος ήταν ο πατέρας σου ή αν ανήκει στην κατηγορία Μπάσιντζερ-Κρουζ που λέγαμε νωρίτερα. Για την ημισέληνο, επίσης, λίγοι μπορούν νʼ απαντήσουν. Όταν η σελήνη βρίσκεται στο πρώτο της τέταρτο, δηλαδή μεγαλώνει, η ημισέληνος δείχνει προς τʼ αριστερά, έχει τα «κέρατα» προς την ανατολή. Με την ευκαιρία, ας επινοήσουμε ένα μνημοτεχνικό κόλπο για να το θυμόμαστε. Επειδή η σελήνη είναι κατεργάρα, μοιάζει με παρένθεση που ανοίγει «(» όταν βρίσκεται στο τέλος της, ενώ αντίθετα, όταν είναι στην αρχή της, η παρένθεση κλείνει «)». (Αυτό ισχύει, βέβαια, για το Βόρειο ημισφαίριο — στο Νότιο συμβαίνει το αντίθετο. Τώρα, αν δεν θυμάσαι ούτε σε ποιο ημισφαίριο βρίσκεσαι, δεν χρειάζεται να συνεχίσεις το διάβασμα του βιβλίου: είσαι χαμένος από χέρι.) Αν δεν πήρες καλό βαθμό στο πρόχειρο διαγώνισμα, μην απελπίζεσαι. Οι περισσότεροι άνθρωποι κόβονται, αφού σχεδόν κανένας δεν είναι καλός παρατηρητής. Δηλαδή, σχεδόν κανένας δεν αποφασίζει να γίνει καλός παρατηρητής. Την επόμενη φορά που θα θέλεις να μάθεις καλά κάτι, δώσε στον εαυτό σου την εντολή να είναι προσεκτικός. Μοιάζει τόσο απλό, θα δεις όμως πόσο θα βελτιώσει την απόδοσή σου.