ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υπάρχει σίγουρα μια πορεία που μπορεί, με πολλούς τρόπους, να είναι προσωπική και μοναδική. Υπάρχει, πιθανόν, μια πορεία, σίγουρα και με πολλούς τρόπους, ίδια για όλους. Υπάρχει μια πορεία σίγουρη και κατά κάποιον τρόπο εφικτή. Ο τρΟπος εΙναι νʼ ανακαλΥψεις την πορεία και νʼ αρχίσεις να βαδίζεις προς τα εκεί. Είναι πιθανό να ξεκινήσεις μόνος, αλλά θα εκπλαγείς όταν συναντήσεις, αργότερα στο δρόμο, όλους εκείνους που σίγουρα πορεύονται προς την ίδια κατεύθυνση. Η τελευταία αυτή διαδρομή είναι μοναχική, προσωπική και καθοριστική. Ωστόσο, μην ξεχνάς ότι είναι η γέφυρα που μας ενώνει με τους άλλους, το μοναδικό σημείο επαφής που μας συνδέει αναπόδραστα με τον κόσμο έτσι όπως είναι. Όποιο όνομα κι αν δώσουμε στον τελικό προορισμό: ευτυχία, αυτοπραγμάτωση, άνοδος, διαφωτισμός, συνειδητοποίηση, ειρήνη, επιτυχία, κορυφή, ή, απλώς τέλος... το ίδιο κάνει. Όλοι ξέρουμε πως η πρόκληση για μας είναι μόνο να φτάσουμε ώς εκεί. Θα υπάρξουν κάποιοι που έχασαν το δρόμο και καταδικάστηκαν να φτάσουν αργά. Άλλοι, θα βρουν το πιο σύντομο μονοπάτι και θα γίνουν οι έμπειροι οδηγοί των υπολοίπων. Κάποιοι από τους οδηγούς αυτούς, μου δίδαξαν πως υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να φτάσει κανείς, αμέτρητες προσεγγίσεις, χιλιάδες τρόποι, δεκάδες μονοπάτια που μας οδηγούν στη σωστή κατεύθυνση. Ασφαλώς, υπάρχουν κάποιοι δρόμοι που αποτελούν μέρος κάθε πορείας που χαράξαμε. Δρόμοι που δε γίνεται να αποφύγουμε. Δρόμοι που πρέπει να διαβεί κανείς αν θέλει να συνεχίσει. Δρόμοι για τους οποίους θα μάθουμε τα απολύτως απαραίτητα, ώστε να φτάσουμε στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής. Κατά τη γνώμη μου, αυτοί οι αναπόφευκτοι δρόμοι είναι τέσσερις: 1. Ο δρόμος της ανακάλυψης του εαυτού μας και της οριστικής αποδοχής της ευθύνης για την ίδια μας τη ζωή, που εγώ ονομάζω: Ο δρόμος της Αυτοεξάρτησης. 2. Ο δρόμος της ανακάλυψης του άλλου, του έρωτα και του σεξ, που εγώ τον λέω: Ο δρόμος της Συνάντησης. 3. Ο δρόμος της απώλειας και του πένθους, που τον ονομάζω: Ο δρόμος των Δακρύων. 4. Και τέλος, ο δρόμος της ολοκλήρωσης και της αναζήτησης του νοήματος, που τον ονομάζω: Ο δρόμος της Ευτυχίας. Στο ταξίδι μου μέχρις εδώ, έζησα μελετώντας τις σημειώσεις που άφησαν άλλοι για τα ταξίδια τους και πέρασα αρκετό χρόνο σχεδιάζοντας τους δικούς μου χάρτες. Οι χάρτες μου γιʼ αυτούς τους τέσσερις δρόμους αποτέλεσαν αυτά τα χρόνια τα δικά μου φύλλα πορείας, και με βοήθησαν να ξαναβρώ το δρόμο μου κάθε φορά που χανόμουν. Αυτά τα «Φύλλα Πορείας», λοιπόν, μπορεί να φανούν χρήσιμα σε όσους —όπως εγώ— χάνονται συχνά στον δρόμο, και ακόμη σε όσους στάθηκαν άξιοι να βρουν τα μονοπάτια. Οπωσδήποτε, όμως, ο χάρτης δεν είναι ο ίδιος ο τόπος και θα πρέπει να προχωράμε διορθώνοντας το δρομολόγιο κάθε φορά που η δική μας εμπειρία διαπιστώνει κάποιο λάθος του χαρτογράφου. Μόνον έτσι θα φτάσουμε στην κορυφή. Είθε να συναντηθούμε εκεί. Θα σημαίνει πως θα έχετε φτάσει. Θα σημαίνει πως κι εγώ θα τα έχω καταφέρει... Χ. Μ. Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΜΑΞΑΣ Ενα πρωινο του ΟκτΩβρη, ακούω στο τηλέφωνο μια γνώριμη φωνή να μου λέει: «Βγες έξω στο δρόμο, υπάρχει ένα δώρο για σένα». Καταχαρούμενος, βγαίνω έξω και βλέπω το δώρο μου. Μια πανέμορφη άμαξα μπροστά στην πόρτα μου, από λουστραρισμένο ξύλο καρυδιάς, με μπρούντζινα χερούλια και φανάρια από λευκή πορσελάνη. Όλα εξαιρετικής ποιότητας, πολύ κομψά, πολύ «chic». Ανοίγω την πορτούλα και μπαίνω στην άμαξα. Το μεγάλο ημικυκλικό κάθισμα με επένδυση από μπορντό βελούδο και τα κουρτινάκια από λευκή δαντέλα, δίνουν στην καμπίνα μια νότα βασιλικής μεγαλοπρέπειας. Έχω την αίσθηση —αντιλαμβάνομαι απʼ αυτά που βλέπω—, ότι σχεδιάστηκε αποκλειστικά για μένα. Έχει υπολογιστεί η απόσταση για τα πόδια, το μέγεθος του καθίσματος, το ύψος της οροφής... Όλα είναι πάρα πολύ άνετα κι έχει χώρο μόνο για μένα. Από τα παράθυρα βλέπω «το τοπίο»: δεξιά το σπίτι μου, αριστερά το σπίτι του γείτονά μου... Μουρμουρίζω: «Απίθανο δώρο! Αχ, τι ωραία!...» και κάθομαι λίγο να απολαύσω αυτήν την ωραία αίσθηση. Στο λεπτό, αρχίζω να βαριέμαι. Η θέα από το παράθυρο είναι πάντα η ίδια. Αναρωτιέμαι: «Πόσον καιρό μπορεί κανείς να βλέπει τα ίδια πράγματα;» Και καταλήγω ότι το δώρο που μου έκαναν είναι τελείως άχρηστο. Ενώ εκφράζω το παράπονό μου μεγαλοφώνως, περνάει ο γείτονάς μου και μου λέει, σαν να διαβάζει τη σκέψη μου: «Δε νομίζεις ότι κάτι λείπει απʼ αυτήν την άμαξα;» Με απορία (τι να λείπει άραγε;) κοιτάζω τα χαλιά και την ταπετσαρία. «Λείπουν τα άλογα» μου λέει πριν προλάβω να τον ρωτήσω. Γιʼ αυτό βλέπω όλο τα ίδια —σκέφτομαι—, γιʼ αυτό νιώθω να βαριέμαι... «Καλά λες» απαντάω. Οπότε, πάω στο στάβλο του σταθμού, ζεύω στην άμαξα δύο άλογα κι ανεβαίνω πάλι επάνω. Από μέσα, φωνάζω: «Ίααα!» Και ξεκινάμε... Η θέα τώρα είναι υπέροχη. καταπληκτική. το τοπίο που αλλάζει είναι μια διαρκής έκπληξη. Ωστόσο, σε λίγο νιώθω την άμαξα να τραντάζεται και βλέπω ένα ράγισμα στο πλάι. Φταίνε τα άλογα, που με πάνε από κακοτράχαλους δρόμους. Πέφτουν σε λακκούβες, σκαρφαλώνουν ανηφοριές, με οδηγούν σε γειτονιές περίεργες κι επικίνδυνες. Αντιλαμβάνομαι ότι εγώ δεν έχω κανέναν έλεγχο. Τα άλογα με πάνε όπου θέλουν. Στην αρχή ήταν ωραία, τώρα όμως αισθάνομαι ότι το πράγμα έχει γίνει πολύ επικίνδυνο. Αρχίζω να φοβάμαι, αλλά ούτε αυτό μου προσφέρει κάτι. Εκείνη τη στιγμή, περνάει από δίπλα μου ο γείτονας με το αυτοκίνητό του. Του βάζω τις φωνές: «Ανάθεμά σε! Τι μου ʼκανες!» Κι εκείνος μου φωνάζει: «Χρειάζεσαι αμαξά!» «Άαα!» κάνω εγώ. Με μεγάλη δυσκολία, με τη βοήθεια του γείτονα, συγκρατώ τα άλογα και αποφασίζω να προσλάβω αμαξά. Λίγες μέρες μετά, αναλαμβάνει καθήκοντα. Ένας άνθρωπος πολύ τυπικός, προσεκτικός, με σοβαρή όψη, που φαίνεται να ξέρει καλά τη δουλειά του. Τώρα, μάλιστα. Είμαι έτοιμος να απολαύσω πραγματικά το δώρο μου. Ανεβαίνω στην άμαξα, τακτοποιούμαι στην καμπίνα, βγάζω το κεφάλι και λέω στον αμαξά πού θέλω να πάω. Αυτός οδηγεί, αυτός ελέγχει την κατάσταση, αυτός αποφασίζει για τη σωστή ταχύτητα και επιλέγει την καλύτερη δια­δρομή. Εγώ... Εγώ, απλώς, απολαμβάνω το ταξίδι. Αυτή η μικρή αλληγορία θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την ολιστική αντίληψη για τον άνθρωπο. Όταν ήρθαμε στον κόσμο, βγήκαμε από το «σπίτι» μας και βρήκαμε μπροστά μας ένα δώρο: το σώμα μας. Μια άμαξα που σχεδιάστηκε ειδικά για τον καθένα από μας. Ένα όχημα ικανό να προσαρμόζεται στις αλλαγές που φέρνει ο χρόνος, αλλά και να παραμένει απαράλλαχτο σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού. Λίγο μετά τη γέννηση, το σώμα μας κατέγραψε μια επιθυμία, μια ανάγκη, μια ενστικτώδη απαίτηση, και κινήθηκε. Η άμαξα αυτή —το σώμα—, δεν θα είχε καμία χρησιμότητα χωρίς άλογα. Τα άλογα είναι οι επιθυμίες, οι ανάγκες, οι ενορμήσεις και τα συναισθήματα. Για ένα διάστημα, όλα πάνε καλά. Κάποια στιγμή, όμως, συνειδητοποιούμε πως οι επιθυμίες αυτές μας οδηγούν σε δρόμους κάπως τολμηρούς — και καμιά φορά επικίνδυνους. Χρειάζεται, λοιπόν, να βάλουμε φρένο στις επιθυμίες μας. Τότε εμφανίζεται ο ρόλος του αμαξά: το μυαλό, η διάνοιά μας, η ικανότητά μας για λογική σκέψη. Ο αμαξάς θα διαχειριστεί όσο καλύτερα γίνεται το πέρασμά μας από αυτή τη ζωή. Πρέπει να ξέρουμε ότι ο καθένας από μας είναι, τουλάχιστον, οι τρεις αυτές προσωπικότητες που συνεργάζονται... Εσύ είσαι, αναγνώστη, η άμαξα, εσύ τα άλογα κι ο αμαξάς σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής, που είναι η ίδια σου η ζωή. Εσύ θα φροντίσεις να υπάρχει αρμονία ανάμεσα σʼ αυτά τα τρία μέρη και να μην παραμελήσεις κανέναν από αυτούς τους τρεις πρωταγωνιστές. Μην αφήσεις το κορμί σου να το παρασύρουν μόνο οι ορμές, τα συναισθήματα ή τα πάθη σου. Θα είναι φοβερά επικίνδυνο και μπορεί να αποβεί εις βάρος σου. Μʼ άλλα λόγια, χρειάζεσαι το μυαλό για να βάλεις κάποια τάξη στη ζωή σου. Ο αμαξάς χρειάζεται για να καθορίζει τον δρόμο, την πορεία. Τα άλογα είναι, όμως, αυτά που πραγματικά οδηγούν την άμαξα. Μην επιτρέψεις στον αμαξά να τα παραμελεί. Έχουν ανάγκη από τροφή και προστασία, γιατί... τι θα έκανες χωρίς άλογα; Τι θα ήσουν αν είχες μόνο σώμα και μυαλό; Πώς θα ήταν η ζωή σου αν δεν είχες καμία επιθυμία; Θα ζούσες όπως αυτοί που περνάνε από τον κόσμο χωρίς να έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους, αφήνοντας μόνο το μυαλό τους να οδηγεί την άμαξα. Φυσικά, ούτε την άμαξα μπορείς να παραμελήσεις, γιατί πρέπει να κρατήσει για όλο το ταξίδι. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να την επισκευάζεις, να τη φροντίζεις, να τη λουστράρεις, να κάνεις δηλαδή ό,τι απαιτείται για τη συντήρησή της. Αν δεν την προσέχει κανείς, η άμαξα χαλάει, κι άμα χαλάσει η άμαξα, τελειώνει το ταξίδι. Όταν λοιπόν είμαι σε θέση να τα ενσωματώσω όλα αυτά, όταν ξέρω ότι είμαι το σώμα μου, ο πονοκέφαλος και η πείνα μου, το κέφι, οι επιθυμίες και τα ένστικτά μου... ότι είμαι ακόμη οι στοχασμοί, ο νους που σκέφτεται και οι εμπειρίες μου... τότε είμαι έτοιμος να πορευτώ, με τα κατάλληλα εφόδια, τον δρόμο που σήμερα επιλέγω για μένα.