operabooks - βιβλία, λογοτεχνία

ΚΑΤΑ ΜΟΝΑΣ

Συγγραφέας: ΝΕΟΥΜΑΝ ΑΝΤΡΕΣ

Μετάφραση: ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ

Εκδόθηκε: 08/12/2014

ISBN: 978-960-8397-66-8

Σελίδες: 200

ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ

βιβλια

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ο ΤΥΠΟΣ ΕΓΡΑΨΕ

«Όταν βλέπω δύο ανθρώπους να φιλιούνται, νοµίζοντας ότι αγαπιούνται, νοµίζοντας ότι η αγάπη τους θα κρατήσει, ψιθυρίζοντας ο ένας στον άλλον εν ονόµατι ενός ενστίκτου στο οποίο δίνουν µεγαλόπρεπα ονόµατα, όταν τους βλέπω να χαϊδεύονται µ' αυτή τη νοσηρή λαχτάρα, µ' αυτή την προσδοκία να συναντήσουν κάτι κρίσιµο στο δέρµα του άλλου, όταν βλέπω τα στόµατά τους να κολλάνε µεταξύ τους, τις γλώσσες τους να µπλέκονται, τα φρεσκολουσµένα µαλλιά τους, τ' άναρχα χέρια τους, τα υφάσµατα που αγγίζονται κι ανασηκώ-νονται σαν την πιο ρυπαρή αυλαία, το αγχώδες τικ των γονάτων που ξεπηδούν σαν ελατήρια, τα φτηνά κρεβάτια, τα ξενοδοχεία ηµιδιαµονής που αργότερα θα τα θυµούνται σαν παλάτια, όταν βλέπω δύο ηλίθιους να εκτονώνουν ατιµώρητα τον πόθο τους στο φως της µέρας σαν να µην τους έβλεπα, δεν αισθάνοµαι µόνο ζήλια. Τους λυπάµαι κιόλας. Λυπάµαι το σάπιο µέλλον τους. Τότε σηκώνοµαι, ζητάω το λογαριασµό και τους στέλνω ένα λοξό χαµόγελο, σαν να επέστρεφα από έναν πόλεµο που εκείνοι δεν µπορούσαν καν να φανταστούν ότι είχε ξεσπάσει.»

Το παιδί γράφει μια έκθεση για το πώς πέρασε στο πρώτο και τελευταίο ταξίδι που έκανε με την νταλίκα του πατέρα του. Ο πατέρας, που αργοπεθαίνει στο νοσοκομείο, αφήνει σ' ένα μαγνητόφωνο τις υποθήκες του για να τις διαβάσει ο γιος του όταν μεγαλώσει. Η μητέρα, μόνη στο σπίτι, γράφει ένα ημερολόγιο για την προσωρινή απουσία του και την αναμονή τής οριστικής του απώλειας. Τρεις σπαραχτικοί εναλλασσόμενοι μονόλογοι συνθέτουν αυτό το αριστουργηματικό αφήγημα για τη φθορά και την αγάπη, για τον έρωτα και την αγάπη ως αντίσταση στη φθορά του έρωτα.

http://www.nerit.gr/

Μουσική για τρεις: Ποιος φροντίζει εκείνον που φροντίζει τους άλλους;

Πριν από λίγο καιρό, βίωσα τη θλίψη να δω τη μητέρα μου να σβήνει σʼ ένα νοσοκομείο –ένας πόνος τόσο προσωπικός από τη μια μεριά αλλά και τόσο κοινός από την άλλη, αφού τον μοιράστηκα με τόσο κόσμο–. Τα νοσοκομεία, γεμάτα με διαδρόμους, ιεραρχίες και τελετουργίες υπομονής, μοιάζουν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο με καθεδρικό ναό όπου μπορούμε να εισέλθουμε ακόμα και εμείς οι άπιστοι. Τώρα η μητέρα μου βάδιζε αδέξια, προσεγγίζοντας βήμα βήμα το ασταθές πλάσμα που υπήρξε κάποτε, ακριβώς όπως σε κάποιο διήγημα του Scott Fitzgerald. Εγώ της έσφιγγα το χέρι, αυτό το χέρι που είχε οδηγήσει εμένα όταν ο κόσμος ήταν τεράστιος και τα πόδια μου πολύ μικρά, και θυμόμουν ένα παιδάκι σε μια μπανιέρα, γυμνό, να σφίγγει ένα σφουγγάρι.

Η εγγύτητα στο θάνατο είναι ικανή να μας στύψει σαν να είμαστε σφουγγάρια, να μας κάνει να χάσουμε όλες μας τις βεβαιότητες και να τις αποβάλουμε σαν υγρό. Είναι αυτό αδυναμία; Ή μήπως είναι, αντίθετα, η ύστατη δύναμή μας: να φτάνουμε εκεί όπου ποτέ δεν υποψιαζόμασταν ότι θα φτάναμε, να ξεπερνάμε όρια που τα θεωρούσαμε απροσπέλαστα; Ο θάνατος αυξάνει την επαγρύπνηση, μας ξυπνάει δυο φορές. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην Ελένα, την κεντρική ηρωίδα του Κατά μόνας, ο σύζυγος της οποίας, ο Μάριο, αρρωσταίνει: ξαφνικά όλα, από το πιο επώδυνο έως το πιο ευχάριστο, γίνονται γιʼ αυτήν επείγοντα.

Από τότε που έζησα εκείνη την εμπειρία με τη μητέρα μου, ήθελα να γράψω για τον ρόλο του ανθρώπου που φροντίζει τους άλλους, έναν ρόλο ο οποίος, αν και τόσο καθοριστικός για τη ζωή μας, δεν γίνεται αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των ανθρώπων. Λίγο με τον τρόπο του Τολστόι στο Θάνατο του Ιβάν Ίλιτς, το αφηγηματικό μας ενδιαφέρον συνηθίζει να επικεντρώνεται στον άρρωστο· στις ανάγκες του, τα άγχη και τα λόγια του. Όμως τι γίνεται μʼ αυτόν που τον φροντίζει; Πώς μεταβάλλεται η συνείδησή του; Ποιος διηγείται την ιστορία του; Με μια λέξη, ποιος φροντίζει εκείνον που φροντίζει τους άλλους; Από αυτές τις ανησυχίες γεννήθηκε τούτο το μυθιστόρημα.

Η Ελένα έρχεται αντιμέτωπη με την απώλεια στις τρεις περιόδους της: πριν (με τη μορφή του φόβου), κατά τη διάρκεια (με τη μορφή της μάχης) και μετά (με τη μορφή του πόνου), μέχρι τη σταδιακή της υπέρβαση. Η προσωπικότητά της υφίσταται μια έντονη σύγκρουση μπροστά στη στάση που απαιτεί η κοινωνία να τηρήσει μια γυναίκα η οποία βιώνει περιστάσεις όπως αυτές της ιστορίας. Η αποσταθεροποιητική συνάντηση με τον πιο απροσδόκητο εραστή, μαζί με την ανακάλυψη μιας νέας μορφής σεξουαλικότητας, θα τη φέρουν σε οριακή κατάσταση. Μία από τις πτυχές του βιβλίου προσπαθεί, επομένως, να φωτίσει τη σκοτεινή πλευρά εκείνων που φροντίζουν, τόσο γενικά όσο και, ειδικότερα, των μανάδων και των συζύγων, η βαθιά πραγματικότητα των οποίων με κανέναν τρόπο δεν περιορίζεται στην αφοσίωση ή την αυτοθυσία, αλλά περιλαμβάνει ένα περίπλοκο σύμπλεγμα φόβων, εκκρεμών αμφιβολιών, διεστραμμένων φαντασιώσεων. Γιʼ αυτές τις αντιφάσεις δεν μιλάμε πολύ. Σε αυτές τις αντιφάσεις αναφέρεται, κάποιες φορές με τρόπο βάρβαρο, ο χαρακτήρας της Ελένα.

Σε κάποιες από τις παράλληλες αφηγήσεις του βιβλίου, ο Λίτο, ο γιος της, έχει μόλις κλείσει τα δέκα του χρόνια. Βλέπει τον εαυτό του απείρως μεγαλύτερο απʼ ό,τι όταν ήταν εννέα, και ονειρεύεται νʼ ανέβει σε μια νταλίκα. Ο πατέρας, ο Μάριο, νιώθει την ανάγκη να του προσφέρει ως δώρο ένα ταξίδι μαζί του πριν να είναι αργά. Μέσα από τη μεταξύ τους σχέση, μʼ ενδιέφερε να αναπτύξω ένα δεύτερο τοπίο: αυτό της έκθαμβης παιδικής ματιάς, μπροστά σʼ έναν κόσμο που ξεκινάει, απλώνεται και διακλαδίζεται σαν εκείνους τους αυτοκινητόδρομους που ο μικρός διασχίζει με τον πατέρα του. Αν η πατρότητα είναι αυτή καθαυτήν ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο, ίσως δεν υπάρχει τίποτα πιο ιλιγγιώδες από το να ταξιδεύεις με το παιδί σου. Εναλλάσσοντας τις ματιές της Ελένα, του Μάριο και του Λίτο, το μυθιστόρημα αποπειράται νʼ αναμορφώσει την παράδοση του road story. Στην αρχή η αφήγηση είναι η κλασική ιστορία μύησης πατέρα-γιου, και στη συνέχεια πραγματεύεται την όχι λιγότερο ριψοκίνδυνη περιπέτεια της γυναίκας που αποκλείστηκε από το ταξίδι, μιας Πηνελόπης, θα μπορούσε να πει κανείς, η οποία, αντί να περιμένει την επιστροφή του Οδυσσέα στο σπίτι, βγαίνει η ίδια έξω απʼ αυτό.

Η Ελένα, εμμονική αναγνώστρια, κρατάει σημειώσεις σε κάθε βιβλίο το οποίο διαβάζει και με το οποίο έρχεται κάθε φορά σε μετωπική αντιπαράθεση. Βυθισμένη στα ατέλειωτα πηγαινέλα από τη μυθοπλασία στην εμπειρία, η Ελένα αρχίζει νʼ αναρωτιέται αν όντως όλα τα βιβλία μιλούν για καταστάσεις όπως η δική της ή αν η δική της κατάσταση είναι αυτή που την οδηγεί να διαβάζει όλα τα βιβλία με τον προσωπικό της κώδικα. Έτσι, με έναυσμα τα διαβάσματά της, η Ελένα αρχίζει να δημιουργεί μια μικρή σχολιασμένη ανθολογία γύρω από τις σχέσεις λογοτεχνίας και απώλειας. «Όταν ένα βιβλίο μού λέει αυτό που εγώ ήθελα να πω» γράφει «αισθάνομαι πως έχω το δικαίωμα να οικειοποιηθώ τις λέξεις του, σαν να ʼταν κάποτε δικές μου, και τώρα τις ανακτώ». Σε αυτή την ανάκτηση υπάρχει κάτι που ξαναγεννιέται και κάτι που ξανακερδίζεται για πάντα.

Ανέκαθεν πίστευα ότι διαβάζουμε και γράφουμε όχι τόσο με τα μάτια όσο με την ακοή. Ίσως επειδή οι γονείς μου ασχολήθηκαν με τη μουσική (αν και εγώ απέτυχα παταγωδώς στις σπουδές μου στο βιολί), έχω από παιδί την αίσθηση ότι η πρόζα είναι μια μελωδική έκφραση. Αισθάνομαι ικανός να διηγηθώ κάτι μόνο αν το ακούσω· σαν ο χαρακτήρας ο ίδιος να μου σιγοτραγουδάει τη σύνταξη των προτάσεων. Αφηγητές του Κατά μόνας είναι ο γιος, η μητέρα και ο πατέρας, καθένας χρησιμοποιώντας την προσωπική του γλώσσα. Με γοήτευε η ιδέα της εξερεύνησης των τριών μορφών λόγου: του νοερού, του προφορικού και του γραπτού· που είναι και οι τρεις, τρόποι τους οποίους διαθέτουμε για νʼ απευθυνόμαστε στον εαυτό μας.

Ο εσωτερικός μονόλογος του Λίτο ξετυλίγει, ελπίζω με διασκεδαστικό τρόπο, τους ανεξάντλητους συλλογισμούς ενός παιδιού. Ο μονόλογος του Μάριο είναι μια ενήλικη φωνή που, ανάμεσα στην εξασθένιση και το αίσθημα του επείγοντος, αποτυπώνει έναν αποχαιρετισμό. Και ο μονόλογος της Ελένα, που προβληματίζεται γύρω από την προσωπική της ζωή γράφοντας σʼ ένα ημερολόγιο, είναι ο μονόλογος της ίδιας της γραφής. Το μυθιστόρημα αρθρώνεται μέσω των διασταυρώσεων, των σχέσεων και των αντιθέσεων αυτών των τριών φωνών, που συνδιαλέγονται χωρίς να το ξέρουν.
Μόνες και μαζί.
Ίσως όπως όλοι μας.

Andrés Neuman

Και τότε αρχίζω να τραγουδάω και το στόμα μου μεγαλώνει. Ο μπαμπάς γελάει βλέποντάς με τόσο χαρούμενο. Αλλά η μαμά δε γελάει.

Τους το ζητούσα κι εγώ δεν ξέρω πόσα καλοκαίρια. Πάντα μού έδιναν την ίδια απάντηση. Αργότερα. Σιχαίνομαι όταν μου το λένε αυτό. Φαντάζομαι μια πολύ μεγάλη ουρά με παιδιά κι εγώ είμαι τελευταίος. Τώρα το συζήτησαν. Όχι δυνατά. Με πολλές χειρονομίες. Κλείστηκαν στην κουζίνα. Δε μʼ αρέσει καθόλου όταν το κάνουν αυτό. Η κουζίνα είναι για όλους! Έβαλα τʼ αφτί μου στην πόρτα. Δεν άκουγα καλά. Μετά από λίγο βγήκαν. Η μαμά ήταν πολύ σοβαρή. Πήγε στο παράθυρο. Φύσηξε τη μύτη της. Μετά ήρθε και με φίλησε στη φράντζα. Ο μπαμπάς μού ζήτησε να καθίσω μαζί του. Έτσι, σαν να ʼταν να συζητήσουμε. Μου έπιασε τα χέρια και είπε: Είσαι άντρας τώρα πια, Λίτο, πάμε. Κι εγώ άρχισα να χοροπηδάω στον καναπέ.

Προσπαθώ να ηρεμήσω. Είμαι άντρας τώρα πια, ε; Κατεβάζω το μπλουζάκι μου και ξανακάθομαι. Ρωτάω τον μπαμπά πότε φεύγουμε. Τώρα, μου απαντά. Τώρα! Δεν μπορώ να το πιστέψω. Τρέχω στο δωμάτιό μου. Ανοιγοκλείνω συρτάρια. Μου πέφτουν ρούχα. Η μαμά με βοηθάει να γεμίσω το σακίδιο. Θα ʼναι σούπερ. Σίγουρα. Σιγουρότατα. Να ποια πράγματα αρχίζουν να σου συμβαίνουν όταν κλείνεις τα δέκα.

Κατεβαίνουμε και οι τρεις στο γκαράζ. Τι άσχημα που μυρίζει πάντα εδώ μέσα. Ανάβω το φως. Και να η νταλίκα του θείου Χουάνχο. Καθαρή καθαρή. Σαν καινούργια. Ο μπαμπάς κοιτάζει τα λάστιχα. Τη μηχανή. Τα λάδια. Ξέρει απʼ αυτά ο μπαμπάς; Η μαμά βάζει το σακίδιό μου στο μπροστινό κάθισμα. Εκεί. Στη θέση του συνοδηγού. Δεν ξέρω τι να πω. Δε μιλάμε ώσπου να τελειώσει ο μπαμπάς. Τα δάχτυλά του είναι μαύρα. Σαν έντομα. Πλένει τα χέρια του αργά αργά. Μετά ανεβαίνει στην καμπίνα. Βγάζει το πορτοφόλι του και βάζει μια φωτογραφία της μαμάς στον καθρέφτη. Εκείνη σκουπίζει τα μάτια της.

Αργούμε φοβερά να φύγουμε. Λέμε αντίο και τα σχετικά. Η μαμά μιλάει του μπαμπά στʼ αφτί. Όλο μʼ αγκαλιάζει. Ουφ. Τελικά ανεβαίνουμε στην νταλίκα. Μετά ο μπαμπάς μού βάζει τη ζώνη. Αλλά αυτός δε βάζει. Διαβάζει κάτι χαρτιά. Κοιτάζει ένα χάρτη. Σημειώνει πράγματα. Ξαφνικά η μηχανή βγάζει ένα θόρυβο. Η πόρτα σηκώνεται και το γκαράζ γεμίζει φως. Δε βλέπω πια τη μαμά να χαιρετάει. Ωραία λοιπόν! λέει ο μπαμπάς χτυπώντας το τιμόνι, ας ελπίσουμε να μας φέρει γούρι ο Πέδρο. Γιατί τη λένε Πέδρο την νταλίκα; ρωτάω. Γιατί είναι Peterbilt, γιε μου, απαντάει. Και τι μʼ αυτό; επιμένω εγώ. Ο μπαμπάς ξεκαρδίζεται και πατάει γκάζι. Σιχαίνομαι να με κοροϊδεύουν όταν ρωτάω πράγματα.

Βλέπω από ψηλά τʼ αυτοκίνητα που περνάνε. Σαν να ʼμαι μέσα σʼ ελικόπτερο με ρόδες. Μια μέρα θα οδηγήσω τον Πέδρο. Σιγουρότατα. Πάντα προσέχω πώς το κάνει ο θείος Χουάνχο. Έχει χιλιάδες κουμπιά. Αλλά τα χρήσιμα είναι μόνο τρία-τέσσερα. Το πιο δύσκολο πρέπει να ʼναι το τιμόνι. Τι γίνεται ας πούμε αν πρέπει να στρίψεις από δω κι εσύ κάνεις λάθος και στρίβεις από κει; Όλα τʼ άλλα φαίνονται εύκολα, γιατί ο μπαμπάς δεν τους δίνει και πολλή σημασία. Σαν να σκέφτεται κάτι άλλο. Αυτό καλύτερα να μην το πω στη μαμά. Πάντα τσακώνονται στο αυτοκίνητο. Θα γούσταρα να πιάσω το τιμόνι. Αλλά αυτό δε γίνεται άμα είσαι δέκα, το ξέρω, δεν είμαι χαζός. Θα τρώγαμε κλήση.

Κάνει τρομερή ζέστη εδώ πάνω. Ο ήλιος ζεσταίνει πιο πολύ άμα είσαι ψηλά; Προσπαθώ νʼ ανεβάσω το ερκοντίσιον. Πειράζω τα κουμπιά που πείραξε ο μπαμπάς όταν φεύγαμε. Ο μπαμπάς θυμώνει και ξανακατεβάζει το ερκοντίσιον. Το ξανανεβάζω. Το ξανακατεβάζει. Καμιά φορά είναι σπαστικός. Τον ρωτάω έτσι μήπως: Θα με μάθεις να οδηγώ; Ο μπαμπάς χαμογελάει. Μετά σοβαρεύει. Και μετά αναστενάζει. Όπως το περίμενα. Απαγορεύεται ε; ρωτάω. Δεν είναι αυτός ο λόγος, πιστολέρο, απαντάει ο μπαμπάς. Αλλά ποιος; ρωτάω. Εκείνος το παίζει μυστήριο. Ποιος; Ποιος; ξαναρωτάω. Ο μπαμπάς παίρνει το ένα χέρι απʼ το τιμόνι, σηκώνει λίγο το μπράτσο του (ένα κόκκινο αυτοκίνητο μας προσπερνάει πολύ γρήγορα, τα κόκκινα αυτοκίνητα είναι τέλεια, προτιμώ τα κάμπριο, ένα κόκκινο κάμπριο θα ʼταν φανταστικό! τι κάνουν οι οδηγοί για να μην ξεχτενίζονται; ή τα κόβουν όλοι κοντά; αυτό πρέπει να ʼναι, αλλά οι γυναίκες; τι κάνουν οι γυναίκες;) ο μπαμπάς μένει έτσι, με το χέρι στον αέρα, ώσπου να τον ξανακοιτάξω. Μετά τεντώνει το δάχτυλο και με δείχνει. Όχι εμένα. Πιο χαμηλά. Δείχνει τα παπούτσια μου. Γιʼ αυτό, λέει. Δεν το πιάνω. Ο λόγος είναι τα παπούτσια μου; Τα πόδια σου, μεγάλε, λέει ο μπαμπάς, τα πόδια σου δε φτάνουν τα πεντάλια, γιʼ αυτό. Πλάκα πλάκα δεν το ʼχα σκεφτεί. Αν φορούσα ψηλοτάκουνα όπως η μαμά; Αλλά αυτό δεν το ρωτάω γιατί ντρέπομαι.

Αφήνουμε πίσω μας το Παμπατόρο. Το μπαρ ήταν αηδία. Το φαγητό ήταν σούπερ. Είχε ένα βουνό κέτσαπ. Δεν έχει πια δέντρα. Ο κάμπος είναι κίτρινος. Λες και το φως έχει κάψει όλο το χώμα. Διαβάζω μια πινακίδα: ΤΟΥΚΟΥΜΑΝΤΣΑ. Χιλιάδες πέτρες στην άκρη του δρόμου. Πορτοκαλιές, σαν τούβλα. Από πού βγαίνουν τα τούβλα; Τα φτιάχνουν οι άνθρωποι; Ή φυτρώνουν μες στα βράχια και οι άνθρωποι τα κόβουν τετράγωνα; Ο Πέδρο περνάει πολύ κοντά στην άκρη του δρόμου. Ο μπαμπάς φρενάρει περίεργα. Η πλάτη του είναι πολύ ίσια και σφίγγει το τιμόνι και με τα δύο χέρια. Μου θυμίζει το World Force Rally 3 (στο ραδιόφωνο κόβουν τη μουσική για να πουν τις ειδήσεις, λένε τόσοι νεκροί και τόσοι τραυματίες, οι τραυματίες είναι πιο πολλοί από τους νεκρούς, αλλά τι γίνεται αν πεθάνουν μερικοί τραυματίες; αλλάζουν τους αριθμούς; ξαναλένε την είδηση; η μουσική που έχει βάλει ο μπαμπάς με κοιμίζει λίγο, είναι παλιά), αυτό το βιντεοπαιχνίδι έχει κάτι τρομερές πίστες, είναι μία γεμάτη βράχια σαν γιγάντια έρημος. Δε φτάνει μόνο να την περάσεις, πρέπει και νʼ αποφύγεις τα ζώα και να πυροβολείς τους Άραβες που σου την πέφτουν. Αν δεν τους σκοτώσεις γρήγορα, εκείνοι καβαλάνε το αυτοκίνητό σου, σπάνε το παρμπρίζ και σε μαχαιρώνουν. Απίθανο. Μια μέρα παραλίγο να σπάσω το απόλυτο ρεκόρ. Αλλά στην τελευταία στροφή τουμπάρισα, έχασα μια ζωή και μου αφαιρέθηκαν πόντοι. Τα βιντεοπαιχνίδια με αυτοκίνητο είναι η σπεσιαλιτέ μου. Μάλλον επειδή ο θείος Χουάνχο έχει νταλίκα. Και χωρίς να το καταλάβω έμαθα κι εγώ. Τώρα που το σκέφτομαι, στο World 3 δεν υπάρχουν πεντάλια.

Μπαμπά, λέω, το ʼξερες ότι υπάρχει ένα παιχνίδι μʼ ένα τοπίο ολόιδιο μʼ αυτό εδώ; Μη μου πεις! απαντάει. Είναι ένα από τʼ αγαπημένα μου, του λέω, το μανίκι είναι νʼ αποφύγεις τα άγρια ζώα αλλά να μη βγεις από το δρόμο. Αχά, λέει ο μπαμπάς, κι αν βγεις τι γίνεται; Τουμπάρεις, απαντάω, και χάνεις χρόνο. Μόνο αυτό; ρωτάει ο μπαμπάς. Ο καημένος δεν έχει μυρωδιά από βιντεοπαιχνίδια. Ε, μετά πας πίσω ένα κάρο θέσεις, του εξηγώ, και πρέπει να τους ξαναπεράσεις όλους. Εκτός αν βρεις μια σούπερ μηχανή και σούπερ λάστιχα που γλιστράνε στο δρόμο. Κι αυτό είνʼ όλο; λέει ο μπαμπάς που ώρες ώρες γίνεται πολύ σπαστικός. Τι, λέω εγώ, λίγο το ʼχεις νʼ αποφεύγεις ζώα, να σκοτώνεις Άραβες, νʼ αλλάζεις μηχανές, να προσπερνάς όλους τους άλλους χωρίς να πέσεις στα βράχια; Όχι, όχι, λέει εκείνος, αυτό που ρώτησα είναι τι γίνεται αν πάθεις ατύχημα, θέλω να πω τραυματίζεσαι; σε φροντίζουν; σʼ αφήνουν να ξεκουραστείς μερικούς γύρους; κάτι τελοσπάντων; Μπαμπά, ξεφυσάω, δεν πάνε έτσι τα παιχνίδια. Σταυρώνω τα μπράτσα. Δεν το ʼχω να τσακωθώ με κάποιον που δε θα μπορούσε να σπάσει ρεκόρ ούτε στο World 1. Αρχίζω να παίζω με το ραδιόφωνο μέχρι να βρω καμιά καλύτερη μουσική. Κοιτάζω τον μπαμπά με την άκρη του ματιού μου. Δεν έχει πρόβλημα. Περνάμε κι άλλη πινακίδα: ΜΑΧΙΝΑ ΔΕΛ ΚΑΜΠΟ, 27 χλμ. Δε φαίνονται άλλα βράχια. Ο ήλιος είναι σχεδόν στο ύψος του Πέδρο. Τώρα έχει φράχτες. Τρακτέρ. Αγελάδες. Μη χτυπήσουμε καμία, γιατί θα πρέπει να ξαναπιάσω την παρτίδα απʼ την αρχή.

Πεινάς; ρωτάει ο μπαμπάς. Όχι, απαντάω. Καλά, λιγάκι. Θα σταματήσουμε σε λίγο, λέει κοιτάζοντας το χάρτη, αρκετά για σήμερα. Μετά τεντώνει τα χέρια (δε νομίζω ότι πρέπει νʼ αφήνει το τιμόνι, η μαμά τού το λέει πάντα στο αυτοκίνητο, κι ο μπαμπάς τής απαντάει ότι ξέρει τι κάνει, κι η μαμά τού λέει ότι αν ήξερε τι έκανε δε θʼ άφηνε το τιμόνι, και ο μπαμπάς τής λέει άλλη φορά να οδηγάς εσύ, κι η μαμά τού λέει δεν υποφέρεσαι άμα οδηγάω εγώ, και το πάνε έτσι για πολλή ώρα), σκύβει μπροστά, στρίβει το λαιμό του, ξεφυσάει. Δείχνει κουρασμένος. Να σου πω, λέω, γιατί δεν τρώμε απʼ αυτά που έχουμε εκεί πίσω; Όχι, Λίτο, όχι, γελάει ο μπαμπάς, το εμπόρευμα πρέπει να παραδοθεί άθικτο. Άσε που είναι όλα σε κούτες ασφαλισμένες. Και μετρημένες. Μία μία; ρωτάω. Μία μία, μου απαντάει. Και μετά την παράδοση τις ξαναμετράνε; ρωτάω. Να σου πω την αλήθεια δεν ξέρω, λέει ο μπαμπάς. Οπότε; λέω ανυπόμονα, ποιο το νόημα; Στις δουλειές, γιε μου, λέει, υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν έχουν νόημα. Γιʼ αυτό σε πληρώνουν, με πιάνεις; Ναι, νομίζω, λέω.

Παρκάρουμε τον Πέδρο έξω από ένα μπαρ με χρωματιστά φώτα. Ο μπαμπάς μού θυμίζει να πάρω τη μαμά. Του λέω ότι μόλις της έστειλα μήνυμα. Πάρʼ την, δεν πειράζει, επιμένει. Ουφ. Το φοβερό είναι μετά, που κάνει τη σούπερ ερώτηση: Μοτέλ ή νταλίκα; Νταλίκα! φωνάζω, νταλίκα! Ναι, αλλά αύριο, λέει ο μπαμπάς και μου κουνάει το δάχτυλο, κάνουμε ντους ό,τι και να γίνει, εντάξει;

Κατεβαίνουμε να κατουρήσουμε. Πλένουμε τα δόντια μας μʼ ένα μπουκάλι νερό. Στρώνουμε το κρεβάτι στο πίσω μέρος. Κλειδώνουμε τις πόρτες. Σκεπάζουμε τα παράθυρα με κάτι πλαστικά. Ξαπλώνουμε με την πλάτη στο τιμόνι. Το ράντζο είναι σκληρό. Ο μπαμπάς βάζει το χέρι του γύρω μου. Η μασχάλη του μυρίζει ιδρώτα και λίγο βενζίνη. Μʼ αρέσει αυτό. Όταν κλείνω τα μάτια μου αρχίζω νʼ ακούω τους γρύλλους. Ποτέ δεν κοιμούνται αυτοί;

Το νέο μεγάλο αστέρι της Ισπανόφωνης λογοτεχνίας μιλάει αποκλειστικάστο «Βήμα» για τις δύο πατρίδες του, θυμάται τον Μπολάνιοπου πρόσθεσε «σάρκα και σεξ» στον Μπόρχεςκαι εξηγεί γιατί η ειλικρίνεια κρύβεται στις αντιφάσεις

ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΜΠΕΚΟΥ

Ο Αντρές Νέουμαν είναι χαρισματικός, μια περίπτωση ξεχωριστή. Εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα το 1999, όταν ήταν μόλις 22 ετών. Δεν έχει κλείσει ακόμη τα 40 του χρόνια, αλλά έχει ήδη γράψει περισσότερα (ποίηση, πεζογραφία, δοκίμια...) απʼ όσα μπορεί κανείς να φανταστεί. Ο πολύς Ρομπέρτο Μπολάνιο (1953-2003), εντυπωσιασμένος, σχεδόν συγκινημένος που είδε την ισπανική γλώσσα να ξεδιπλώνεται με τέτοια σαγηνευτική χάρη πάνω στο χαρτί, έγραψε: «Η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς από τους αδελφοποιτούς του».

Ο 38χρονος συγγραφέας που γεννήθηκε στο Μπουένος Αϊρες και ζει στην Ανδαλουσία περιέγραψε, σε μια αποκλειστική συνομιλία με «Το Βήμα», τη μοναδική τους συνάντηση στην Καταλωνία, στην παραθαλάσσια πόλη Μπλάνες. «Τον επισκέφθηκα στο σπίτι του. Παίξαμε σκάκι, ακούσαμε μεξικάνικη ροκ μουσική, διαφωνήσαμε για τα σονέτα του Μπόρχες και μου διάβασε δυνατά ελληνική και λατινική ποίηση ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Ύστερα με πήγε να κοιμηθώ σʼ ένα κρεβάτι που είχε στο γραφείο του. Με σκέπασε με μια κουβέρτα. Έκλεισα τα μάτια μου και έκτοτε δεν τον είδα ποτέ ξανά. Μερικέςφορές νομίζω ότι ήταν απλώς ένα όνειρο» θυμήθηκε.

Παιχνίδι στον κόσμο των ιδεών

Η γενναιόδωρη «προφητεία» του χιλιανού συγγραφέα έπιασε τόπο αρχικά το 2009, όταν κυκλοφόρησε το προσώρας σημαντικότερο βιβλίο του Αντρές Νέουμαν υπό τον τίτλο El viajero del siglo (Ο ταξιδιώτης του αιώνα) που απέσπασε δύο μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία στην Ισπανία (Alfaguara και Εθνικό Βραβείο Κριτικών), μεταφράζεται έκτοτε σε πολλές γλώσσες και κερδίζει τις διεθνείς εντυπώσεις.

Αυτό το κατʼ επίφαση ιστορικό μυθιστόρημα που στην ουσία είναι ένα ξέφρενο (αλλά πολύ σοβαρό) παιχνίδι στον κόσμο των ιδεών και των τεχνών, διαδραματίζεται τον 19ο αιώνα στη Γερμανία, κάπου μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, στην επινοημένη (και κινούμενη!) πόλη του Βάντερνμπουργκ.

Ο πρωταγωνιστής, ένας περιπλανώμενος μεταφραστής ονόματι Χανς, παρασύρεται από τη γοητευτική Σόφι, μια πρώιμη φεμινίστρια. «Μιλάμε για τον έρωτα δύο μεταφραστών. Αλλά ολόκληρο το βιβλίο είναι μια ιστορία πολλαπλών μεταβάσεων: από τη μια γλώσσα στην άλλη, από το τότε στις μέρες μας, από το εθνικό στο παγκόσμιο, από το εικονικό στο λεκτικό, από το αίσθημα του ενός στα αισθήματα των άλλων... Με τις αναπόφευκτες παρανοήσεις και παρεξηγήσεις! Η πόλη είναι φανταστική γιατί θέλησα να γράψω μια μεταφορά για ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνο για μια συγκεκριμένη χώρα. Επέλεξα λοιπόν να τη “φυτέψω” κάπου στη Γερμανία γιατί εκεί ριζώνουν μερικά από τα καλύτερα αλλά και τα χειρότερα της νεότερης Ευρώπης: από τη μια είναι η μουσική, η ποίηση και η φιλοσοφία και από την άλλη ο ναζισμός και ο ιμπεριαλισμός», κάτι που ο ίδιος χαρακτήρισε μια «πολύ ενδιαφέρουσα αντίθεση».

Αλλά και η γραφή του ιδίου μοιάζει με ένα χωνευτήρι των αντιθέτων. «Θα σας πω, ως αναγνώστης, τι πιστεύω ότι έκανε ο Μπολάνιο στον αγαπημένο μου Μπόρχες. Αν το σκεφθούμε έχοντας στο μυαλό μας την παράδοση, οι δυο τους φαίνεται να εκπροσωπούν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες σχολές, απολαυστικές μεν αλλά σπανίως συγκλίνουσες. Από τη μια έχουμε μια βιβλιοφιλική, στοχαστική και εκλεπτυσμένη σχολή που εκπροσωπείται θαυμάσια από τον Μπόρχες, τον Μαρσέλ Σβομπ, τον Τζιοβάνι Παπίνι. Και από την άλλη μια σχολή που εμπνέεται από το περιθώριο και τις συγκρούσεις της καθημερινής ζωής, στην οποία ανήκει η γενιά των μπίτνικ, ο Μπουκόφσκι και ο Κάρβερ. Ε λοιπόν, ο Μπολάνιο ανήκε και στις δύο! Με έναν τρόπο πρόσθεσε σάρκα και σεξ στον Μπόρχες, ό,τι δηλαδή δεν μπορείτε να βρείτε στα κείμενα του τελευταίου» είπε ο Αντρές Νέουμαν.

Το πρώτο βιβλίο του που κυκλοφορεί στην Ελλάδα είναι το πλέον πρόσφατο (Hablar Solos, 2012) που έχει γράψει ο ίδιος, υπό τον ελληνικό τίτλο Κατά μόνας. Πρόκειται για ένα σύντομο, πολυφωνικό μυθιστόρημα, ένα βραδυφλεγές οικογενειακό δράμα το οποίο συνθέτουν τρεις εναλλασσόμενοι μονόλογοι. Ο πατέρας (Μάριο) πεθαίνει από μια ανίατη ασθένεια και γιʼ αυτό θέλει «να κατασκευάσει μια ανάμνηση» στον γιο (τον δεκάχρονο Λίτο). Επιβιβάζονται στον Πέδρο (έτσι λέγεται η νταλίκα) για ένα τελευταίο ταξίδι που μπορεί να είναι στην Ισπανία, στην Παταγονία ή στα σύνορα Μεξικού και Ηνωμένων Πολιτειών...

Η μητέρα (Ελένα), περιμένοντάς τους να επιστρέψουν, νιώθει ότι τους έχει προδώσει και τους δύο επειδή, εν τω μεταξύ, έχει αναπτύξει ερωτική σχέση με τον γιατρό (Εσεκιέλ Εσκαλάντε) του άνδρα της. Ωστόσο η φροντίδα, η αφοσίωσή της προς τον σύζυγο είναι δεδομένη, αν και απολύτως διαβρωτική για την ίδια. Πάνω απʼ όλα είναι γυναίκα.

Η Πηνελόπη του 21ου αιώνα

Η Ελένα, η αδιαφιλονίκητη πρωταγωνίστρια σε τούτο το μυθιστόρημα, είναι μια ιδανική Πηνελόπη για τον 21ο αιώνα. «Θεωρώ ότι μια αληθινή σύγκρουση δεν αποδίδεται με ειλικρίνεια (και όταν λέω ειλικρίνεια εννοώ τις αντιφάσεις) όταν αφηγείται κανείς από μία και μόνο οπτική γωνία. Γιʼ αυτό και σε αυτή την ιστορία για την απώλεια και τη μνήμη, για το πένθος αλλά και την ανάγκη της σαρκικής επαφής, για τη λεπτή γραμμή μεταξύ πίστης και προδοσίας, θεώρησα ότι κάθε χαρακτήρας έπρεπε να εκφραστεί ελεύθερα από τη δική του πλευρά. Και αυτό δεν επιχείρησα να το κάνω υπό μια συμβατική, ψυχολογίστικη έννοια, αλλά ακριβώς υπό μια ουσιωδώς συντακτική έννοια: θέλησα να ακούσω τις διαφορετικές τους ανάσες, να νιώσω τον ρυθμό τους. Όσο έγραφα το βιβλίο ήμουν ενθουσιασμένος. Πέραν λοιπόν των συγκρούσεων που αναδύονται ούτως ή άλλως, κάθε χαρακτήρας εκπροσωπεί και ένα είδος λόγου εν προκειμένω: το παιδί σκέφτεται, ο πατέρας μιλάει και η μητέρα γράφει. Έτσι προέκυψε και ο τίτλος σε αυτή την ιστορία για τους τρεις διαφορετικούς τρόπους που έχουμε για να απευθυνόμαστε στον εαυτό μας, κατά μόνας: ο εσωτερικός μονόλογος, η ομιλία, η γραφή» εξήγησε ο συγγραφέας που δεν ξεχνά ποτέ αυτό που έγραψε ο Τζορτζ Στάινερ: «Τα δέντρα έχουν ρίζες κι εγώ έχω πόδια».

Οι ήρωες του Αντρές Νέουμαν, όπως και ο ίδιος, είναι άνθρωποι των συνόρων, κυριολεκτικά και μεταφορικά. «Το σύνορο συνιστά μια ταυτότητα από μόνο του, έτσι νομίζω. Δεν σηματοδοτεί μιαν απλή μετάβαση, ούτε ένα πρόσκαιρο καταφύγιο. Το σύνορο είναι ένας τόπος, ένας χώρος αν θέλετε, όπου νιώθουμε ότι μπορούμε, την ίδια στιγμή, να μείνουμε και να φύγουμε. Αν με βάζατε να επιλέξω ανάμεσα στις δύο όχθες μου, την Αργεντινή και την Ισπανία, θα επέλεγα απλώς τη γέφυρα! Γέφυρα όμως δεν υπάρχει και μόνο οι λέξεις μπορούν να τη δημιουργήσουν. Να σας το πω αλλιώς. Η μητέρα μου γεννήθηκε στο Μπουένος Αϊρες και πέθανε στη Γρανάδα. Πώς γίνεται να επιλέξω ανάμεσα στην κούνια και στον τάφο της μητέρας μου;» αναρωτήθηκε.

http://fractalart.gr στις 05-10-2016

Corigo, ergo doleo: σκέφτομαι, άρα λυπάμαι. Και είναι η συντριβή, ο ρόχθος των ύστατων κυμάτων μιας ζωής και το επικείμενο τέλος της που προσδίδουν στη σκέψη την καθαρότητα ενός υδραργυρικού φωτός: είναι πάντα εκεί και πάντα διαφεύγον. Στο «Κατά μόνας», την καθηλωτική νουβέλα του ισπανο-αργεντινού Αντρές Νέουμαν, οι σκέψεις εμφανίζονται εις τριπλούν. Ένας άνδρας που πάσχει από καρκίνο και βρίσκεται πολύ κοντά στο τελικό νήμα της ζωής, η γυναίκα του και το 10χρονο παιδί τους. Καθένας, από τη δική του ψυχική μονιά, προσπαθεί να συλλέξει εικόνες, σκέψεις, αισθήσεις και αισθήματα μιας κοινής ζωής που ετοιμάζεται να σπάσει σε κομμάτια. Η άφευκτη «αποχώρηση» του άνδρα (Μάριο) θα αλλάξει δραστικά την ουσία και το νόημα του τριαδικού σχήματος. Θα σπάσει την οικογενειακή αλυσίδα αφήνοντας πίσω ένα κενό δυσαναπλήρωτο. Η Έλενα (η γυναίκα του) και ο Λίτο (ο γιος του) θα χρειαστεί να διατρέξουν μια στέπα μοναξιάς.

Ο Νέουμαν γράφει βρισκόμενος μέσα στη διακεκαυμένη ζώνη. Θα ήταν, ίσως, αφέσιμο λάθος να αφήσει τις αμυχές του συναισθήματος να παρασύρουν την εσωτερική δράση. Κι όμως, δεν επιτρέπει στον εαυτό του κανένα λάθος να σκιάσει τη κομψοτέχνημά του. Μέσα από τους τρεις παράλληλους μονολόγους των δρώντων προσώπων εμφανίζεται μπροστά μας, έκτυπο, το φάσμα της έλλειψης και του κενού. Ο Μάριο, γνωρίζοντας πως δεν του απομένει πολύς χρόνος αποφασίζει, παρά το γεγονός ότι το σώμα του δεν μπορεί να τον βοηθήσει, να κάνει μια τελευταία βόλτα με την νταλίκα του (αυτή είναι η δουλειά του), έχοντας στο πλάι του τον γιο του. Είναι το ταξίδι που θα αποτελέσει το κύκνειο άσμα της σχέσης πατέρα-γιου, ως εκ τούτου είναι αυτό που θα μείνει να καθορίζει ό,τι υπήρξε και δεν πρόκειται να υπάρξει μεταξύ τους. Ο Μάριο ηχογραφεί τη φωνή του για να ακουστεί όταν δεν θα υπάρχει το σώμα του. Απευθύνεται στον γιο του, χαρτογραφεί με εσωτερικό τρόπο το κοινό τους ταξίδι. Προσθέσει στα μέρη, τους τόπους και τους δρόμους, τη δική του τεθλασμένη πορεία, τη διαποτισμένη, από την σφοδρότητα της ασθένειας, σάρκα του που προσπάθησε, για χάρη του Λίτο, να αντέξει μέχρι τέλους.

Ο Λίτο γράφει μια έκθεση για το πώς πέρασε με τον πατέρα του στο ταξίδι που έκαναν. Η ηλικία τον σώζει από συναισθηματικές καταβυθίσεις. Στα μάτια του μικρού τα πάντα κρύβουν το σπέρμα της περιπέτειας και της χαράς. Ακόμη και όταν υποψιάζεται πως κάτι άλλο συμβαίνει, η συγχορδία των παιδικών αντιδράσεών του δεν του αφήνει το περιθώριο να τραβήξει το παραπέτασμα.

Αναπόδραστα το βάρος πέφτει στην Έλενα. Είναι εκείνη που υφίσταται τις ποικίλες μεταλλάξεις που επιφέρει ο επικείμενος (… αλλά και τελεσίδικος) χαμός. Αλλαγές που συμβαίνουν μέσα της, γύρω της, πάνω στο σώμα της, στον τρόπο που αντιμετωπίζει τη σεξουαλικότητά της, τη σχέση της με τον άνδρα και το παιδί της – εν γένει τη θέση που χρειάζεται να κατέχει πλέον στη ζωή της. Γι’ αυτό και αναζητώντας τις νέες συντεταγμένες του φύλου της δεν διστάζει να συνδεθεί ερωτικά (μάλιστα, παράφορα και βίαια) με τον θεράποντα γιατρό του άνδρα της. Είναι μια πράξη προδοσίας; Όχι, είναι μια πράξη απελπισίας. Μια ύστατη στιγμή αναμέτρησης με την απώλεια, με την ίδια την ουσία της ύπαρξής της. Δεν είναι τυχαίο ότι η Έλενα, μια γυναίκα εγγράμματη και μάλιστα με λογοτεχνικές αρετές, καταγράφει όλες τις μύχιες σκέψεις της παραθέτοντας μάλιστα αποσπάσματα από αγαπημένα της βιβλία ή από άλλα που τυχαίνει να διαβάζει εκείνη την περίοδο που ανοίγει το βαθύ ρήγμα μέσα της. Βουτάει στην Βιρτζίνια Γουλφ, τον Τζον Μπάνβιλ, τον Χαβιέ Μαρίας και κάμποσους άλλους σε μια προσπάθεια να εκλογικεύσει το δράμα της ή να του προσδώσει μια λογοτεχνική εσωτερικότητα. Με το νήμα των λέξεων ψαύει το μέσα τραύμα της. Μπρος στο αναπόφευκτο είναι μόνη της και ούτε ο γιος της μπορεί να πληρώσει το κενό που δημιουργήθηκε με τον χαμό του άνδρα της. Αν ο Μάριο είναι το… θύμα της μοίρας, η Έλενα είναι το δραματικό παρεπόμενο. Όσοι μένουν πίσω είναι σαν τα δειλιασμένα δέντρα από το κρύο της απουσίας.

Ο Νέουμαν στήσει αριστοτεχνικά τους τρεις μονολόγους εναλλάσσοντας-σκηνοθετώντας εντάσεις και υφέσεις. Το θέμα εξ ορισμού είναι δύσκολο και συναισθηματικά φορτισμένο. Το τελικό κείμενο, καίτοι δεν έχει κάποια εργαστηριακή ψυχρότητα, δεν καταλήγει να είναι μελό και προφανές. Επειδή ακριβώς το θάλπος είναι ειλικρινές όπως το δράμα, η νουβέλα καταλήγει να είναι ζεστά ανθρώπινη, αμετρίαστα (και όχι άμετρα) συγκινητική. Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη εμπίπτει στην κατηγορία της λεπτοδουλειάς. Πόντο-πόντο, λέξη-λέξη, αυτό το βιβλίο έχει παντού σκορπισμένες πόρτες που πρέπει να ανοιχθούν με προσοχή. Όχι μόνο από τον μεταφραστή, αλλά και από τον αναγνώστη. Αν δεν συμβεί αυτό, ο βαθμός της ταύτισης θα είναι μικρός. Κι αν για τον αναγνώστη ουδείς μπορεί να είναι σίγουρος (ο καθένας κάνει τις δικές του προβολές), για τον μεταφραστή είμαστε σίγουροι πως κουβάλησε μέχρι τέλος μια αρμαθιά από σωστά κλειδιά.

Διονύσης Μαρίνος