Έφηβος, νόμιζα πως το Ζωή οδηγίες χρήσεως θα με βοηθούσε να ζήσω, και το Αυτοκτονία οδηγίες χρήσεως να πεθάνω. Έχω ζήσει τρία χρόνια και τρεις μήνες στο εξωτερικό. Προτιμώ να κοιτάζω αριστερά μου. Ένας φίλος μου ηδονίζεται με την απιστία. Το τέλος ενός ταξιδιού μού αφήνει την ίδια πικρή γεύση με το τέλος ενός μυθιστορήματος. Ξεχνάω ό,τι δε μʼ αρέσει. Μπορεί να ʼχω μιλήσει, χωρίς να το ξέρω, με κάποιον που έχει σκοτώσει κάποιον. Πηγαίνω να δω τι είναι στο τέλος ενός αδιεξόδου. Ό,τι κι αν υπάρχει στο τέλος της ζωής δε με φοβίζει. Δεν προσέχω και πολύ αυτά που μου λένε. Εκπλήσσομαι όταν μου βγάζουν ένα παρατσούκλι ενώ καλά καλά δε με γνωρίζουν. Αργώ να το καταλάβω όταν κάποιος μου συμπεριφέρεται με κακία, τόσο πολύ αιφνιδιάζομαι όταν συμβαίνει αυτό: το Κακό είναι κατά κάποιον τρόπο εξωπραγματικό. Αρχειοθετώ. Μίλησα στον Σαλβαδόρ Νταλί όταν ήμουν δύο χρονών. Ο συναγωνισμός δε με κεντρίζει. Η λεπτομερειακή περιγραφή της ζωής μου θα μου ʼπαιρνε περισσότερο χρόνο απʼ όσο μου πήρε να τη ζήσω. Αναρωτιέμαι αν θα γίνω αντιδραστικός όταν γεράσω. Όταν κάθομαι με τις γάμπες γυμνές πάνω σε δερματίνη, το δέρμα μου δε γλιστράει, τρίζει. Έχω απατήσει δύο γυναίκες, τους το είπα, η μία σκοτίστηκε, η άλλη όχι. Χαριεντίζομαι με το θάνατο. Δε μʼ αγαπώ. Δε με μισώ. Δεν ξεχνώ να ξεχάσω. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει Σατανάς. Το ποινικό μου μητρώο είναι λευκό. Θα μʼ άρεσε αν οι εποχές διαρκούσαν μία εβδομάδα. Προτιμώ να πλήττω μόνος παρά με συντροφιά. Τριγυρίζω σε άδειους χώρους και τρώω σε θλιβερά εστιατόρια. Σε ό,τι αφορά τη διατροφή, προτιμώ το αλμυρό απʼ το γλυκό, το ωμό απʼ το ψημένο, το σκληρό απʼ το μαλακό, το κρύο απʼ το ζεστό, το αρωματισμένο απʼ το άοσμο. Δεν μπορώ να γράψω με την ησυχία μου αν δεν υπάρχει τίποτα φαγώσιμο στο ψυγείο μου. Κόβω εύκολα αλκοόλ και καπνό. Σε ξένη χώρα, διστάζω να γελάσω όταν ο συνομιλητής μου ρεύεται ενώ συζητάμε. Παρατηρώ τα γκρίζα μαλλιά σε ανθρώπους που δεν είναι σε ηλικία να ʼχουν γκρίζα μαλλιά. Προτιμώ να μη διαβάζω τεχνικά ιατρικά κείμενα, ιδίως τα σημεία όπου περιγράφονται τα συμπτώματα κάποιων ασθενειών: όσο ανακαλύπτω την ύπαρξή τους, τόσο τα βλέπω να πληθαίνουν μέσα μου. Θεωρώ τον πόλεμο τόσο εξωπραγματικό, ώστε δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι ο πατέρας μου πολέμησε. Έχω δει έναν που η έκφραση στην αριστερή πλευρά του προσώπου του ήταν διαφορετική από αυτήν στη δεξιά. Δεν είμαι σίγουρος ότι μʼ αρέσει η Νέα Υόρκη. Δε λέω: «Το Α είναι καλύτερο απʼ το Β», αλλά: «Προτιμώ το Α από το Β». Συγκρίνω συνεχώς. Όταν επιστρέφω από ένα ταξίδι, η καλύτερη στιγμή δεν είναι ούτε η άφιξη στο αεροδρόμιο ούτε η άφιξη στο σπίτι, αλλά η διαδρομή με το ταξί που συνδέει τις δύο: ταξίδι είναι κι αυτό, αλλά όχι ακριβώς. Τραγουδάω φάλτσα, οπότε δεν τραγουδάω. Επειδή είμαι αστείος, νομίζουν ότι είμαι ευτυχισμένος. Ελπίζω να μη βρω ποτέ μου ένα αφτί στο γρασίδι.1 Οι λέξεις δε μʼ αρέσουν περισσότερο απʼ όσο ένα σφυρί ή μια βίδα. Στις βιτρίνες των αγγλοσαξονικών χωρών, διαβάζω τη λέξη «sale» στα γαλλικά.2 Δεν μπορώ να κοιμηθώ με κάποιον που κουνιέται, ροχαλίζει, αναπνέει βαριά ή τραβάει τα σεντόνια. Μπορώ να κοιμηθώ σφιχταγκαλιασμένος με κάποιον που δεν κουνιέται. Έχω ονειρευτεί ένα Μουσείο των Ονείρων. Έχω την τάση, για ευκολία της γλώσσας, να λέω «φίλους» ανθρώπους που δεν είναι φίλοι μου, δε βρίσκω άλλη λέξη για να χαρακτηρίσω αυτά τα πρόσωπα που τα γνωρίζω, τα συμπαθώ, αλλά δε μας συνδέει τίποτα ιδιαίτερο. Στο τρένο, όταν είμαι καθισμένος ανάποδα από τη φορά του, δε βλέπω τα πράγματα να έρχονται, αλλά να φεύγουν. Δε σχε­διάζω νʼ αποσυρθώ. Θεωρώ ότι το καλύτερο μέρος μιας κάλτσας είναι η τρύπα. Δεν παρακολουθώ το υπόλοιπο του τραπεζικού μου λογαριασμού. Ο τραπεζικός μου λογαριασμός είναι σπάνια στο κόκκινο. Τα ντοκιμαντέρ Σοά, Αριθμός μηδέν, Mομπούτου, Βασιλιάς του Ζαΐρ, Επείγοντα, Titicut Follies και Η κατάκτηση του Κλισί μʼ εντυπωσίασαν πιο πολύ κι απʼ τις καλύτερες μυθοπλασίες. Οι ready-made3 ταινίες που πρόβαλλε ο Ζαν-Μαρκ Σαπουλί μʼ έκαναν να γελάσω πιο πολύ απʼ όσο οι καλύτερες κωμωδίες. Μία φορά αποπειράθηκα νʼ αυτοκτονήσω, τέσσερις φορές αποπειράθηκα νʼ αποπειραθώ νʼ αυτοκτονήσω. Ο μακρινός ρόγχος μιας μηχανής που κουρεύει το γκαζόν καλοκαιριάτικα, μου φέρνει ωραίες αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία. Δύσκολα πετάω πράγματα. Ένας από τους προγόνους μου είχε τη μανία να κρατάει τα πάντα. όταν πέθανε, βρέθηκε ένα κουτί παπουτσιών με μια ετικέτα όπου ήταν γραμμένο καλλιγραφικά: «Εντελώς άχρηστα σπαγκάκια». Δεν πιστεύω ότι η σοφία των σοφών θα χαθεί. Έχω φανταστεί ένα βιβλίο-μουσείο της καθημερινής γραμματείας, όπου θα καταχωρίζονται χειρόγραφα μηνύματα αγνώστων, ταξινομημένα ανά κατηγορίες: αγγελίες για χαμένα ζώα, δικαιολογίες σε παρμπρίζ για να μην πέσει πρόστιμο από την τροχαία, απεγνωσμένες κλήσεις αυτοπτών μαρτύρων, αναγγελίες αλλαγής ιδιοκτησίας, μηνύματα γραφείου, μηνύματα οικιακά, μηνύματα που στέλνεις στον εαυτό σου. Ακούγοντας έναν γέρο να μου διηγείται τη ζωή του, σκέφτηκα: «Αυτός ο άνθρωπος είναι μουσείο του εαυτού του». Ακούγοντας να μιλάει ο γιος ενός μαύρου αμερικανού ακτιβιστή και μιας γαλλίδας κοινωνιολόγου, σκέφτηκα: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ένα ready-made». Βλέποντας έναν άνθρωπο κατάχλομο, σκέφτηκα: «Αυτός ο άνθρωπος είναι φάντασμα του εαυτού του». Οι γονείς μου πήγαιναν σινεμά κάθε Παρασκευή βράδυ, ώσπου απέκτησαν τηλεόραση. Μʼ αρέσει ο ντόμπρος ήχος της χάρτινης σακούλας, αλλά όχι ο τσιτσιριστός της πλαστικής. Μου ʼχει συμβεί νʼ ακούσω, όχι όμως και να δω, ένα φρούτο να πέφτει απʼ το κλαδί. Τα κύρια ονόματα με συναρπάζουν γιατί αγνοώ τη σημασία τους. Έχω έναν φίλο που, όταν καλεί κόσμο στο σπίτι του για φαΐ, δε φέρνει στο τραπέζι πιατέλες, αλλά γαρνιρισμένα πιάτα όπως στο εστιατόριο, οπότε δεν τίθεται θέμα να ζητήσεις συμπλήρωμα. Έχω ζήσει πολλά χρόνια χωρίς κοινωνική ασφάλιση. Υπάρχει περίπτωση να αισθανθώ πιο άβολα μʼ έναν καλό άνθρωπο απʼ ό,τι μʼ έναν κακό. Πιο πολύ γέλιο προκαλώ όταν διηγούμαι τις κακές εντυπώσεις μου από ένα ταξίδι απʼ ό,τι τις καλές. Όταν ένα παιδί μού λέει: «κύριε», με ανησυχεί. Σε μια λέσχη ανταλλαγής ερωτικών συντρόφων είδα για πρώτη φορά ανθρώπους να κάνουν έρωτα μπροστά μου. Δεν αυνανίζομαι μπροστά σε γυναίκα. Λιγότερο αυνανίζομαι μπροστά σε εικόνες απʼ ό,τι μπροστά σε αναμνήσεις. Δεν έχω μετανιώσει ποτέ που είπα ό,τι σκεφτόμουν στʼ αλήθεια. Βαριέμαι τις ιστορίες αγάπης. Δεν αφηγούμαι τις δικές μου ιστορίες αγάπης. Δε μιλάω πολύ για τις γυναίκες με τις οποίες σχετίζομαι, αλλά μʼ αρέσει νʼ ακούω τους φίλους μου να μου μιλάνε για τις δικές τους. Μια γυναίκα ήρθε να με βρει σε μια μακρινή χώρα αφού είχε περάσει ενάμισης μήνας από το χωρισμό μας, δεν της είχα λείψει, χρειάστηκαν ελάχιστα δευτερόλεπτα για να καταλάβω πως δεν την αγαπούσα. Στην Ινδία, ταξίδεψα μια ολόκληρη νύχτα στο ίδιο κουπέ μʼ έναν άγνωστο Ελβετό, διασχίζαμε τους κάμπους της Κέραλας, σε λίγες ώρες τού είπα για τον εαυτό μου πιο πολλά απʼ όσα έχω πει στους καλύτερους φίλους μου σε πολλά χρόνια, ήξερα πως δε θα τον ξανάβλεπα, τʼ αφτιά του ήταν ακίνδυνα. Μου συμβαίνει να γίνομαι καχύποπτος. Κοιτάζοντας πολύ παλιές φωτογραφίες διαπιστώνω πως το ανθρώπινο σώμα εξελίσσεται. Δεν είμαι τσιγκούνης, θαυμάζω τη λελογισμένη δαπάνη. Μʼ αρέσουν κάποιες στολές όχι γιʼ αυτό που συμβολίζουν, αλλά για τη λειτουργική τους απλότητα. Μου συμβαίνει νʼ αναγγέλλω μια ευχάριστη είδηση που με αφορά σε κάποιο αγαπητό μου πρόσωπο, κι εμβρόντητος νʼ αντιλαμβάνομαι ότι με ζηλεύει. Δεν είμαι ωραίος. Δεν είμαι άσχημος. Υπό ορισμένες οπτικές γωνίες, μαυρισμένος και με μαύρο πουκάμισο, μπορεί να με θεωρήσω ωραίο. Πιο συχνά με θεωρώ άσχημο παρά ωραίο. Οι στιγμές όπου με θεωρώ ωραίο δεν είναι ισάριθμες μʼ αυτές όπου θα ήθελα να είμαι. Θεωρώ ότι είμαι πιο άσχημος προφίλ παρά ανφάς. Μʼ αρέσουν τα μάτια μου, τα χέρια μου, το μέτωπό μου, ο πισινός μου, τα μπράτσα μου, το δέρμα μου, δε μʼ αρέσουν τα μπούτια μου, οι αστράγαλοί μου, το πιγούνι μου, τʼ αφτιά μου, η καμπύλη στο σβέρκο μου, τα ρουθούνια μου ιδωμένα από κάτω, δεν έχω άποψη για το πέος μου. Το πρόσωπό μου είναι ασύμμετρο. Η αριστερή πλευρά του προσώπου μου δε μοιάζει στη δεξιά. Μʼ αρέσει η φωνή μου όταν ξυπνάω από μεθύσι ή όταν είμαι γριπωμένος. Δε χρειάζομαι τίποτα. Δεν κόπτομαι να γοητεύσω κάποιον που φοράει πέδιλα. Δε μʼ αρέσει το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού. Θα προτιμούσα να μην έχω νύχια. Θα προτιμούσα να μην έχω να ξυρίζομαι. Δεν επιζητώ τιμές, δε σέβομαι τις διακρίσεις, οι ανταμοιβές μʼ αφήνουν αδιάφορο. Γουστάρω τους παράξενους ανθρώπους. Συμπάσχω με τους δυστυχισμένους. Δε μʼ αρέσει ο πατερναλισμός. Αισθάνομαι πιο άνετα με τους γέρους παρά με τους νέους. Μπορώ να θέτω αναρίθμητες ερωτήσεις σε ανθρώπους που δε νομίζω ότι θα ξαναδώ ποτέ. Μια μέρα, θα φορέσω μαύρες καουμπόικες μπότες με βιολετί βελούδινο κοστούμι. Η μυρωδιά της κοπριάς μού θυμίζει παλιές εποχές, ενώ η μυρωδιά του βρεγμένου χώματος καμία συγκεκριμένη. Δεν μπορώ νʼ απομνημονεύσω τα ονόματα ανθρώπων που μου ʼχουν μόλις συστήσει. Δε ντρέπομαι για την οικογένειά μου, αλλά δεν την καλώ στα βερνισάζ μου. Έχω αγαπήσει συχνά. Με αγαπώ λιγότερο απʼ όσο έχω αγαπηθεί. Εκπλήσσομαι που μʼ αγαπούν. Δε με θεωρώ ωραίο όταν μια γυναίκα με βρίσκει ωραίο. Είμαι σποραδικά ευφυής. Οι ερωτικές μου περιπέτειες μοιάζουν μεταξύ τους και με τις ερωτικές περιπέτειες των άλλων πιο πολύ απʼ όσο τα έργα μου μοιάζουν μεταξύ τους και με τα έργα των άλλων. Βρίσκω ότι υπάρχει κάτι ευχάριστο στη δυστυχία ενός έρωτα που σβήνει. Δεν είχα ποτέ κοινό λογαριασμό με κανέναν. Ένας φίλος μου μου επισήμανε ότι δεν κρύβω τη χαρά μου όταν οι καλεσμένοι μου φτάνουν στο σπίτι μου, αλλά και όταν φεύγουν. Πιο πολύ αρχίζω παρά τελειώνω. Πιο εύκολα πηγαίνω σε φίλους παρά φεύγω. Δεν ξέρω να διακόπτω έναν συνομιλητή μου που με κάνει να πλήττω. Στους δωρεάν μπουφέδες μπουκώνομαι μέχρις αηδίας. Χωνεύω καλά. Μʼ αρέσει η καλοκαιρινή βροχή. Οι αποτυχίες των άλλων με στενοχωρούν περισσότερο απʼ ό,τι οι δικές μου. Οι αποτυχίες των εχθρών μου δε με χαροποιούν. Μου είναι αδύνατον να καταλάβω γιατί οι άνθρωποι κάνουν ηλίθια δώρα. Τα δώρα με φέρνουν σε αμηχανία, είτε όταν τα χαρίζω είτε όταν τα δέχομαι, εκτός αν είναι σωστά, πράγμα σπάνιο. Ο έρωτας μου χαρίζει απέραντη απόλαυση, αλλά και μου τρώει πάρα πολύ χρόνο. Όπως το νυστέρι ενός χειρουργού αποκαλύπτει τα όργανά μου, έτσι και ο έρωτας μου αποκαλύπτει άλλους εαυτούς μου, που η αισχρή καινότητά τους με τρομάζει. Δεν είμαι άρρωστος. Δεν πηγαίνω πάνω από μία φορά το χρόνο στον γιατρό. Είμαι μύωψ και ελαφρώς αστιγματικός. Δεν έχω φιλήσει ποτέ ερωμένη μου μπροστά στους γονείς μου. Στην Κορσική, κάτι φίλοι με παρέσυραν σʼ ένα ομαδικό μάθημα ελεύθερης κατάδυσης, ένας εκπαιδευτής με κατέβασε σε λίγα δευτερόλεπτα στα έξι μέτρα βάθος, ένιωσα το αριστερό μου αφτί να σκάει, όταν ανέβηκα στην επιφάνεια δεν είχα καμία αίσθηση ισορροπίας, από τότε, σε κάθε προσγείωση, νιώθω μια βελόνα να μου τρυπάει το εσωτερικό αφτί ώσπου, ξαφνικά, ο αέρας απελευθερώνεται διασχίζοντας το τύμπανο. Δεν ξέρω τα ονόματα όλων των φυτών. Αναγνωρίζω την καστανιά, τη φιλύρα, τη λεύκα, την ιτιά, την κλαίουσα ιτιά, το πεύκο, το έλατο, την οξιά, τον πλάτανο, την καρυδιά, τη μηλιά, την κερασιά, την πασχαλιά, τη βερικοκιά, την αχλαδιά, τη συκιά, τον κέδρο, την σεκόγια, το μπαομπάμπ, το φοίνικα, τον κοκοφοίνικα, τη βελανιδιά, το σφεντάμι, την ελιά. Ξέρω πώς λέγονται, αλλά δεν τʼ αναγνωρίζω, η μελία, η αγριόλευκα, η φτελιά, το ευώνυμο, η κουμαριά, η μπουκαμβίλια, η κατάλπα. Είχα κατά καιρούς γκάπι, μπαρμπούνι της Σουμάτρας, νέον τέτρα, ένα ψάρι με κίτρινες και μαύρες ραβδώσεις και σχήμα φιδιού, και άλλα ψάρια ενυδρείου που έχω ξεχάσει πώς τα έλεγαν. Είχα ένα θηλυκό χάμστερ που το έλεγα Πιρουέτα επειδή της άρεσε πολύ ένας γαλάζιος πλαστικός τροχός πάνω στον οποίο έτρεχε τόσο πολύ ώστε έκανε ολόκληρους κύκλους. Μια φίλη που δεν ήξερε καλά αγγλικά, άκουγε «Cʼest quelque chose» αντί για «Set in your shoes» στο τραγούδι «Boogie Wonderland». Μου ʼχει συμβεί να τρέχω σε θεοσκότεινα δρομάκια. Ένας θείος μου μʼ έβαζε να λέω: «Ένα δύο τρία τέσσερα πέντε έξι εφτά οκτώ εννέα δέκα φτου σκουληκομυρμηγκότρυπα» ενώ με γαργαλούσε. Ενός άλλου θείου μου του άρεσαν οι ζαβολιές και οι φάρσες, έκλεβε απʼ τα μαγαζιά έτσι για την πλάκα, αγόραζε το «Ηara-Kiri» και μʼ έβαζε να το διαβάσω, έκανε τον διανοητικά καθυστερημένο στην παραλία, έπεφτε ουρλιάζοντας και αφρίζοντας πάνω σε μια γυναίκα που έκανε ηλιοθεραπεία, έκανε ερωτήσεις με ανύπαρκτες λέξεις στην αγρότισσα που έμενε δίπλα του, έπειθε αγνώστους από το τηλέφωνο να πάνε στο Ορλί να παραλάβουν ένα φίδι, έπαιζε στο καζίνο ώσπου να του απαγορευτεί αυστηρά η είσοδος, επιχειρούσε να μαζέψει τα νοίκια απʼ τα μαγαζιά της νύχτας που ο πατέρας του είχε κερδίσει στο πόκερ και κατέληγε τύφλα στο μεθύσι από τους μαφιόζους ενοικιαστές που τον καλόπιαναν με σαμπάνια. Δεν παίζω στο καζίνο. Αναρωτιέμαι τι στάση θα κρατούσα αν με βασάνιζαν. Στα μουσεία, κοιτάζω τον κόσμο με το βλέμμα των ζωγράφων. στο δρόμο, με το δικό μου. Γνωρίζω τέσσερα ονόματα του Θεού. 

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 05-04-2015

Ένα πορτρέτο σε μία παράγραφο 92 σελίδων!

«Στο θέμα ο εαυτός μου είμαι αστείρευτος», γράφει στo μέσoν της «Αυτοπροσωπογραφίας» ο Εντουάρ Λεβέ, αλλά μέχρι εκείνο το σημείο ο αναγνώστης έχει ήδη βεβαιωθεί. Για την ακρίβεια, από τις πρώτες σελίδες του γοητευτικού αυτού βιβλίου, μας καθίσταται σαφές: στην «Αυτοπροσωπογραφία» ο συγγραφέας μιλάει για τον εαυτό του.

Ο Λεβέ ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος και φωτογράφος. Εχει γράψει τρία βιβλία, φανερά επηρεασμένος από τους συγγραφείς του OuLiPo. Το μαρτυρεί η αναφορά στο μείζον έργο του Ζορζ Περέκ («Ζωή, οδηγίες χρήσεως») στην εναρκτήρια φράση. Την «Αυτοπροσωπογραφία» ακολούθησε η «Αυτοκτονία», όπου γράφει για την αυτοκτονία ενός πολύ καλού του φίλου. Αυτό έμελλε να είναι και το τελευταίο του βιβλίο, καθώς λίγες ημέρες αφού το είχε παραδώσει στον εκδότη του, αυτοκτόνησε και ο ίδιος
Η «Αυτοπροσωπογραφία» είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο. Κατʼ αρχήν, η δομή ξενίζει: είναι όλο μία παράγραφος που εκτείνεται και στις 92 σελίδες του κειμένου χωρίς σταματημό. Αποτελείται από μικρές, κοφτές προτάσεις που μοιάζουν ατάκτως ερριμμένες. Τις περισσότερες φορές δεν συνδέονται με κάποιον νοηματικό ιστό, είναι σαν μικροί αφορισμοί που ο καθένας μάς αποκαλύπτει κι ένα κομμάτι του συγγραφέα. Ετσι, δίνεται η δυνατότητα να διαβαστεί με πολλούς τρόπους, ακόμα και από την τελευταία σελίδα στην πρώτη, χωρίς κανείς να χάνει το νόημα.

«Η λεπτομερειακή περιγραφή της ζωής μου θα μου ʼπαιρνε περισσότερο χρόνο απʼ όσο μου πήρε να τη ζήσω». Γιʼ αυτό τον λόγο ο Λεβέ επιλέγει να παραθέσει ένα πλήθος ασήμαντων και σημαντικών λεπτομερειών για τη ζωή του, τις προτιμήσεις του, την καθημερινότητά του, τον σωματότυπό του, τον τρόπο που ντύνεται, που τρώει, που κάνει έρωτα, που φωτογραφίζει, που γράφει. Αυτές οι καταγραφές είναι εμποτισμένες με ειρωνεία, χιούμορ, αυτοσαρκασμό, αλλά και παραίτηση, πικρία και συχνές αναφορές σε μια πιθανή αυτοκτονία του, οι οποίες –μιας και γνωρίζουμε τη συνέχεια της ζωής του– είναι ανατριχιαστικές. Κυρίως, όμως, χαρακτηρίζονται από ειλικρίνεια, αφού σε κάποιο σημείο ομολογεί: «Ο,τι γράφω είναι αλήθεια, αλλά τι σημασία έχει;».

Η ανάγνωση της «Αυτοπροσωπογραφίας» είναι απαιτητική, γιατί δεν υπάρχει γραμμικότητα και συνέχεια. Ο τρόπος που έχει επιλέξει να παραθέσει τις πληροφορίες είναι ιδιόρρυθμος, και μοιάζει να βγάζει τη γλώσσα κοροϊδευτικά στον αναγνώστη, αλλά και στην ίδια τη ζωή, όταν μπορεί να γράφει για την έκτρωση που έκανε κάποια σύντροφός του ή για τον φίλο του που αυτοκτόνησε και αμέσως μετά για τα εστιατόρια ή το Leviʼs 501. Το αποτέλεσμα είναι χαοτικό και καθηλωτικό ταυτόχρονα. Κάθε επόμενη φράση προκαλεί έκπληξη, ενώ ακόμα δεν έχει περάσει η επήρεια της προηγούμενης. Κάθε πρόταση αποκαλύπτει μία ακόμα στρώση πληροφοριών για τον συγγραφέα, αλλά ταυτόχρονα συμβαίνει κάτι απροσδόκητο: όσο περισσότερα μαθαίνουμε, εντείνεται η βεβαιότητα ότι είναι πολύ περισσότερα αυτά που μας αποκρύπτονται.

Παρά την αίσθηση περί του αντιθέτου, δεν μένει τίποτα στην τύχη. Ο Λεβέ χτίζει ένα προσεκτικό πορτρέτο του εαυτού του, ο καλλιτέχνης γίνεται ο ίδιος έκθεμα. Σαν πουαντιγιστής ζωγράφος, ο οποίος αντί για πινέλα και μπογιές χρησιμοποιεί θραύσματα της ζωής του για να κατασκευάσει την αυτοπροσωπογραφία του. Αλλωστε, το παραδέχεται: «Δεν γράφω ιστορίες. Δεν γράφω μυθιστορήματα. Δεν γράφω διηγήματα. Δεν γράφω θεατρικά έργα. Δεν γράφω ποιήματα. [...] Γράφω θραύσματα»

Κωνσταντίνος Μπουγάς

Εφημερίδα Καθημερινή

ΤΑ ΝΕΑ «ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ» στις 23-01-2015

  «Δεν γράφω ιστορίες. Γράφω θραύσματα»

Ο Εντουάρ Λεβέ ξεγυμνώνει τη ζωή και τις σκέψεις του σε μια χειμαρρώδη παράγραφο ενενήντα σελίδων χωρίς αρχή και τέλος. Μια ιδιότυπη διαθήκη ενός ανήσυχου καλλιτέχνη, ο οποίος δύο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου αυτοκτόνησε.

«Η λεπτομερειακή περιγραφή της ζωής μου θα μου 'παιρνε περισσότερο χρόνο από όσο να τη ζήσω. Μου αρέσει να μένω σε ένα σπίτι φορτωμένο με παλιές ιστορίες. Όταν κοιτάζω μια φράουλα, σκέφτομαι μια γλώσσα· όταν τη γλείφω, ένα φιλί. Δεν έχω σφιχταγκαλιάσει φίλο. Μιλάω στα πράγματά μου όταν είναι λυπημένα. Έχω χύσει πάνω σε στήθη. Μ' αρέσει όταν τρίζει το παρκέ. Συχνά θα ήθελα να είναι αύριο».

Τον περισσότερο χρόνο της ζωής μας ασχολούμαστε με τον εαυτό μας. Αλλά τι ακριβώς περνά από το μυαλό μας; Πόσο πιστεύουμε τον τάδε πολιτικό, τι μας θυμίζει το δείνα τραγούδι, πόσο μας κάνει να καθυστερούμε η συγκοινωνία, τι φαγητό μας αρέσει, πώς θα αντιδρούσαμε αν μας τύχαινε κάτι; Σκόρπιες σκέψεις, έτσι δεν είναι; Ένας παράξενος μονόλογος χωρίς αρχή και τέλος. Κατά κάποιον τρόπο αυτό κάνει ο Εντουάρ Λεβέ στην «Αυτοπροσωπογραφία» του που εκδόθηκε στα γαλλικά το 2005. Φράσεις, απόψεις, αναμνήσεις, όνειρα του συγγραφέα, όλα ατάκτως ερριμμένα σε 90 σελίδες. Μπορεί να τη διαβάσει κανείς μια κι έξω. Μπορεί όμως να μπει στο κείμενο από οποιαδήποτε σελίδα.

Ο Λεβέ ήταν ένας ιδιότυπος καλλιτέχνης: ξεκίνησε ως ζωγράφος, έπειτα έγινε φωτογράφος, μετά συγγραφέας. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, είδε χιλιάδες πράγματα, ωστόσο τα περισσότερα έργα του καθρεφτίζουν τον ίδιο του τον εαυτό, αποκαλύπτοντας πλευρές του που άλλοι θα έβρισκαν ιδιαίτερα άβολες, ίσως και κακόγουστες: από μια σειρά με διακόσιες «σέλφι» μέσα στη διάρκεια ενάμισι έτους έως μια συλλογή φωτογραφιών με εκκρίσεις του σώματός του. Το 2007 παρέδωσε στον εκδότη του το χειρόγραφό του «Αυτοκτονία». Λίγες μέρες αργότερα αφαίρεσε την ίδια του τη ζωή. Ήταν 42 ετών.

Η εκκεντρικότητα του χαρακτήρα του Λεβέ αποδίδεται ξεκάθαρα στην «Αυτοπροσωπογραφία» του. Είναι δύσκολο να κατηγοριοποιήσει κανείς το βιβλίο. Δεν είναι απομνημονεύματα με την κλασική έννοια, δεν είναι όμως ούτε μυθιστόρημα. Είναι μια κατηγορία από μόνο του, κάτι ξεχωριστό. Το παραδέχεται άλλωστε και ο ίδιος ο συγγραφέας. «Δεν γράφω ιστορίες», λέει, «γράφω θραύσματα», επηρεασμένος από τους συγγραφείς του Εργαστηρίου Δυνητικής Λογοτεχνίας (OuLiPo) όπως ο Ζορζ Περέκ και ο Ιταλο Καλβίνο. Μέσα από τον χείμαρρό του μαθαίνουμε ό,τι μπορεί να αναρωτηθεί κανείς για έναν άνθρωπο: από στοιχεία του χαρακτήρα του και της καθημερινότητάς του έως τις πιο παράξενες, ανούσιες σκέψεις του, από φιλοσοφικές αναζητήσεις του έως τις εσωτερικές ψυχαναλύσεις του, από τα βαρετά και τα κωμικά έως τα τραγικά πράγματα που του έχουν συμβεί. Σχεδόν κάθε πρόταση περιλαμβάνει μια διαφορετική πλευρά της ζωής του: παιδική ηλικία, πολιτική, τέχνη, σεξ, ελπίδες, γούστα, φόβους, μουσική, γλώσσα, σχέσεις.

Πώς όμως μπορεί ένα βιβλίο μίας και μοναδικής παραγράφου με εκατοντάδες ασύνδετες, άσχετες μεταξύ τους εγωκεντρικές προτάσεις να έχει κερδίσει την εκτίμηση αναγνωστών και κριτικών; Τούτη η ευθύτητά του είναι που συναρπάζει. Το να προσπαθήσει κανείς να αποδώσει δομή σε ένα βιβλίο χωρίς δομή είναι ανώφελο. Ωστόσο η προσωπικότητα και το συνολικό έργο του Λεβέ σε πείθουν ότι υπάρχει μια παράξενη λογική σε αυτό το χάος των δηλώσεών του. Ισως μάλιστα βρούμε στο κείμενό του και ψήγματα του δικού μας εαυτού. Και αυτή είναι η ουσία και η μοναδικότητά του.

Γιάννης Βασαλάκης,

ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

Έφηβος, νόμιζα πως το Ζωή οδηγίες χρήσεως θα με βοηθούσε να ζήσω, και το Αυτοκτονία οδηγίες χρήσεως να πεθάνω. Έχω ζήσει τρία χρόνια και τρεις μήνες στο εξωτερικό. Προτιμώ να κοιτάζω αριστερά μου. Ένας φίλος μου ηδονίζεται με την απιστία. Το τέλος ενός ταξιδιού μού αφήνει την ίδια πικρή γεύση με το τέλος ενός μυθιστορήματος. Ξεχνάω ό,τι δε μʼ αρέσει. Μπορεί να ʼχω μιλήσει, χωρίς να το ξέρω, με κάποιον που έχει σκοτώσει κάποιον. Πηγαίνω να δω τι είναι στο τέλος ενός αδιεξόδου. O,τι κι αν υπάρχει στο τέλος της ζωής δεν με φοβίζει.
Και κάπως έτσι, εμμονικά και εγωκεντρικά, συνεχίζει ο Λεβέ να παραθέτει, αποσπασματικά και παρορμητικά, παρατηρήσεις σχετικές με τον ίδιο, τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές, συνθέτοντας τελικά, ψηφίδα-ψηφίδα, μια αυτοπροσωπογραφία λεκτική. Και κάτι που, ίσως, ξεκίνησε ως άσκηση ή πείραμα λογοτεχνικό μετατράπηκε σε έναν μηχανισμό εντατικής σκέψης και μαζικής παραγωγής συμπερασμάτων, μια ενδοσκόπηση ψυχαναγκαστική. Και ακριβώς επειδή πρόκειται για ένα εγχείρημα άκρως εγωκεντρικό, δίχως καμία απόπειρα οικουμενικότητας, μια αυθεντικότητα αναβλύζει από κάθε ψηφίδα ξεχωριστά, υπάρχει τέτοια προσήλωση στο τελικό αποτέλεσμα, τη σύνθεση δηλαδή της αυτοπροσωπογραφίας, που ο αναγνώστης αφήνεται και ακολουθεί το παραλλήρημα του Λεβέ μέχρι την τελευταία παρατήρηση, βλέποντας την εικόνα σιγά-σιγά να συντίθεται, νιώθει πως γνωρίζει το αντικείμενο της περιγραφής, τόσο που από κάποιο σημείο και μετά αποκτά ιδία άποψη σχετικά με κάτι που θα άρεσε στον συγγραφέα ή όχι, εντυπωσιάζεται, για παράδειγμα, από το γεγονός πως δεν του αρέσει το καφέ χρώμα, ενώ θεωρεί αναμενόμενο να του αρέσει το πράσινο, συναίσθημα που όλο και εντείνεται, ενώ ταυτόχρονα και κάπως υποσυνείδητα, ο ίδιος ο αναγνώστης, αρχίζει να δημιουργεί μια αντίστοιχη λίστα, στην αρχή σημειώνοντας τις διαφωνίες και τις συμφωνίες με τον καθρεφτιζόμενο, στη συνέχεια αυτονομείται, για να συνθέσει τη δική του μοναδική αυτοπροσωπογραφία.
Ο Λεβέ, συγγραφέας, φωτογράφος και ζωγράφος, Γάλλος στην καταγωγή, επηρεασμένος από τους συγγραφείς του OuLiPo (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας), συνθέτει ένα μοναδικό έργο, βαθιά προσωπικό, που τελικά αποτελεί ένα ακούσιο κάλεσμα στον αναγνώστη να στρέψει την παρατήρηση προς τα μέσα, να πάρει θέση αισθητική, εγκαταλείποντας την άχαρη και άψυχη θέση του «δεν έχω πρόβλημα», να νιώσει το μικρό, είναι η αλήθεια, μερίδιο που του αναλογεί στη συνειδητή λήψη αποφάσεων, ενάντια στην τυρρανία της τυχαιότητας που μαστίζει τη ζωή του καθενός μας.
Ο Λεβέ καταφέρνει να εμπλέξει τον αναγνώστη, ακριβώς επειδή δεν το επιδιώκει, τυφλωμένος καθώς είναι από την ανάγκη/επιθυμία/εμμονή να συνθέσει τη δική του αυτοπροσωπογραφία, αφήνοντας κατά μέρος διδακτισμούς και υποδείξεις, ενώ ταυτόχρονα μια διάθεση πότε ενοχής και πότε ωραιοπάθειας προβάλλει, γεγονός αναμενόμενο σε ένα κείμενο τόσο υποκειμενικό όπως αυτό.
Η επιρροή από συγγραφείς όπως ο Περέκ ή ο Κενώ και η πολυετής ενασχόλησή του με την εικόνα επιτρέπουν στον Λεβέ να μετατρέψει ένα κείμενο προσωπικό, απόσπασμα από σελίδες ημερολογίου, σε ένα έργο που ένιωσα να με αφορά βαθιά, λογοτεχνία αυθεντική και επιδραστική, πραγματική λογοτεχνία.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ στις 01-05-2015