Ξέρω καλά πως δεν είμαι άγιος. Γνωρίζω τις αμαρτίες μου μία μία κι είναι τόσο πολλές, που καλύτερα να μη ν τις απαριθμήσω εδώ, για να μη μακρύνει αυτή η αφήγηση. Οι πράξεις μου έχουν ελάχιστη αξία, τις περισσότερες φορές δεν ήταν παρά αποτέλεσμα ξένων σχεδίων ή καρπός των αδυναμιών μου. Δεν είμαι μορφωμένος άνθρωπος, παρόλο που δεν έλειψαν τα βιβλία από την ανατροφή μου. Μα η σοφία τους μου ξεγλίστρησε ανάμεσα από αυτά τα δάχτυλα, που ρέπουν στη χαρτοπαιξία ή το μπαρμπούτι, που κι αυτά απαιτούν τέχνη κι ευστροφία. Είμαι έμπειρος και στα μεν και στα δε, σαν τον κάθε απατεώνα του λιμανιού, αν κι είναι αλήθεια πως μπορώ επίσης ν' απαγγείλω με άνεση κάποιους στίχους των μεγάλων μας ταγών του πνεύματος και ξέρω να συμπεριφέρομαι, όταν βρίσκομαι ανάμεσα σε αριστοκράτες. Δεν είναι παράξενο που οι ατέλειες του χαρακτήρα μου και της ζωής μ' έκαναν αυτό που είμαι: ούτε ψηλός ούτε κοντός, ούτε ανόητος ούτε σοφός, ούτε αργόστροφος ούτε διακριτικός, αλλά λίγο απ' όλα. Ίσως τα μόνα μου προτερήματα να είναι ότι έχω δει πολλά, έχω ακούσει ακόμα περισσότερα, κι ότι έζησα όλη μου τη ζωή ταξιδεύοντας, διατρέχοντας τον κόσμο και γνωρίζοντας ανθρώπους· τόσο πολύ, που βλέπω σήμερα τον εαυτό μου, γέρο και κουρασμένο, σαν ψάρι μπερδεμένο σ' ένα δίχτυ με χίλιες ξένες ιστορίες να οδεύει προς το θάνατο. Αλλά απ' όλες τις αφηγήσεις και τα παραμύθια, τους άθλους και τα εγκλήματα των οποίων υπήρξα μάρτυρας, καμία ιστορία δεν αξίζει να μαθευτεί τόσο όσο αυτή ενός άντρα τον οποίο γνώρισα κάτω από διαφορετικές περιστάσεις και που έζησε μια περιπέτεια παράλληλη με τη δική μου, κάτι που μέχρι πρόσφατα αγνοούσα. Όμως, τέρμα οι γρίφοι. Δεν έχει σημασία που δεν είμαι ο πιο σπουδαίος ποιητής της εποχής μου, που δεν έχω μεγάλη φήμη ή που η θέση μου δεν μου παρέχει κανένα προνόμιο. Είμαι αυτός που κρατά στα χέρια του όλα τα νήματα αυτής της ιστορίας, και αυτό ίσως να είναι αρκετό ώστε να μου επιτραπεί να τη διηγηθώ ολόκληρη. Πριν από ένα χρόνο, η πόλη του Λονδίνου ήταν ακόμα συγκλονισμένη από το θάνατο του βασιλιά μας και ακόμα κι εμείς, που είχαμε υπερασπιστεί με τα όπλα την ακεραιότητα του Κοινοβουλίου, δεν μπορούσαμε να διώξουμε την παγωνιά που είχε τυλίξει το νου μας: το κεφάλι του Καρόλου Α', και μαζί μ' αυτό και το στέμμα του, είχε κυλήσει στα πόδια του δήμιου" ένιωθα σαν να 'ταν το δικό μου χέρι που είχε δώσει το χτύπημα της δικαιοσύνης. Δεν ξέρω αν πρέπει ν' αποδώσω αυτό το συναίσθημα στην επιθυμία μου να συμμετέχω στα πάντα, ή σε απρόσμενες τύψεις της συνείδησης μου, που νόμιζα πως είχε πέσει για πάντα στο βαθύ λήθαργο που προκαλούν οι χρόνιες καταχρήσεις. Αλλά η ταραχή δεν είχε κυριέψει μόνο τη δική μου ψυχή. Η νεογέννητη δημοκρατία θύμιζε καζάνι που βράζει και κανείς δεν μπορούσε να μαντέψει ποια σπάνια τροφή θα έβγαινε τελικά απ' αυτό το μαγείρεμα. Κι ενώ οι παλιοί μας αριστοκράτες, και κάποιοι από τους νέους που προσπαθούσαν ν' αναρριχηθούν διεκδικούσαν γη και περιουσίες με μοναδικό συνήθως κριτήριο τα όπλα, μια θάλασσα από ταπεινά χέρια πάλευαν για να τους ανατρέψουν, τρομοκρατώντας και τις δύο παρατάξεις. Ήταν εποχή αλλαγών και η σύνεση υπαγόρευε ν' αποφεύγουμε τις συγκρούσεις μέχρι να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Και στο τρικυμισμένο ποτάμι της πατρίδας μου —κατά πώς λέει ο λόγος—, εγώ διέκρινα μια καλή ευκαιρία για ν' αποκομίσω μεγάλα κέρδη, που θα άλλαζαν την πάντα άστατη τύχη μου ή που θα γέμιζαν τουλάχιστον τις τσέπες μου, καθώς η στρατιωτική ζωή δεν είχε ικανοποιήσει τα όνειρα μου για δόξα· γιατί έχω διαπιστώσει ότι η χρυσή φωνή ενός πουγκιού που χρησιμοποιείται σωστά κάνει πιο ανεκτά τα ελαττώματα της ψυχής. Μια βραδιά, εκεί που καθόμουν στην ταβέρνα του Διαβόλου και με τη βοήθεια μιας μεγάλης μπίρας έστυβα το μυαλό μου μήπως βρω τρόπο και βελτιώσω τη μοίρα μου, είδα να πλησιάζουν στο τραπέζι μου ο Κριστόβαλ Μεντιέτα, ο Μοχάμετ Αλ-Μινάρ και ο Πιερ Λα-τούρ. Είχα πάψει να τους δίνω σημασία εδώ και πολλά χρόνια, αλλά θυμόμουν ακόμα την έκπληξη μου τη μέρα που ανακάλυψα ότι, στην πραγματικότητα, αυτοί οι τρεις ήταν το ίδιο άτομο: ένας κοντός κι αδύνατος άντρας με σκούρα μάτια, που τώρα στεκόταν μπροστά μου με το ρυτιδιασμένο του πρόσωπο και τα γκρίζα του μαλλιά και μου έλεγε στ' αγγλικά: «Ήλπιζα να σε συναντήσω σ' αυτά τα μέρη, φίλε μου, αλλά, μα την πίστη μου, το Λονδίνο είναι μεγάλο κι ήταν σαν να γύρευα ψύλλο στ' άχυρα. Παρόλο που δεν περνάς απαρατήρητος κι εύκολα βρήκα κάποιον που σε γνώριζε και μου 'δώσε νέα σου, δεν ήταν τόσο απλό, τελικά, να σε βρω». Η φωνή του ήταν καθαρή και σταθερή, σαν άλλοτε, κι από το βλέμμα του δεν είχε χαθεί η επιφυλακτική κι αβέβαιη λάμψη που είχα προσέξει την πρώτη φορά που είχαμε συναντηθεί, πριν από τριάντα σχεδόν χρόνια. «Ξέρεις ότι ένας άντρας με τη θέση και με το παρελθόν μου πρέπει να είναι αναγκαστικά διακριτικός στο δημόσιο βίο του, αν δε θέλει να χάσει τις απολαύσεις που προσφέρουν οι ιδιωτικές αδιακρισίες» αποκρίθηκα στη γλώσσα του, τα ισπανικά, καθώς σηκωνόμουν για να επισφραγίσουμε το αντάμωμά μας μ' ένα αγκάλιασμα. «Πόσο καιρό είσαι στο Λονδίνο;» ρώτησα, ενώ καθόμαστε στο τραπέζι. «Απολαμβάνω την υγρασία αυτής της πόλης τρεις μέρες τώρα, και τρεις μέρες σ' αναζητώ, τεμπέλη· απ' ό,τι βλέπω εξακολουθείς να εναποθέτεις την τύχη σου στην μπίρα μάλλον, παρά στη δουλειά.» «Ξέρεις, όταν έχει γεννηθεί κανείς απατεώνας...» αποκρίθηκα και ξεσπάσαμε κι οι δυο στο εύκολο γέλιο που συνοδεύει πάντα τα ευχάριστα ανταμώματα κι ανεβαίνει στα χείλη με την παραμικρή αφορμή. Τον κοίταξα πάλι στα μάτια με το θάρρος της παλιάς φιλίας, μα δεν διέκρινα ίχνος από το χαμόγελο που ζωγράφιζαν τα χείλη του. Κατάλαβα τότε ότι δεν ήταν μόνο το ευχάριστο άρωμα του παλιού κρασιού της φιλίας που τον είχε παρακινήσει να με αναζητήσει στα πανδοχεία του Λονδίνου. Όμως, τον γνώριζα καλά και ήξερα ότι δεν ωφελούσε να τον πιέσω μ' ερωτήσεις. Όταν θα έκρινε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή, θα μου έλεγε μόνος του τι ήθελε από μένα. Εγώ, από την άλλη μεριά, δεν βιαζόμουν καθόλου. Η άχαρη μοίρα μου δεν θα χειροτέρευε αν περνούσα λίγη ώρα ακούγοντας ένα φίλο, αντί να συλλογίζομαι τις πάντα ανικανοποίητες επιθυμίες μου. Διέθετα όλη τη νύχτα για να μιλήσω, σαν να λέμε ότι είχα όλη τη ζωή μπροστά μου. «Πώς να σας αποκαλώ τώρα, εξοχότατε; Σίγουρα, δεν θα φέρατε μαζί σας κάποιο από τα πολλά ονόματα που διακινούσατε κάποτε στο Λονδίνο» αστειεύτηκα. «Φώναζε με όπως θέλεις, γερο-κατεργάρη, και μη με κολακεύεις τώρα σαν τις πλούσιες κυράδες που κορτάριζες παλιά. Πάντως, προς τιμήν της πατρίδας σου, μπορείς να με αποκαλείς Στίβεν Τάουερ.» «Εντάξει! Στην υγειά σου, κυρ Στίβεν!» ευχήθηκα υψώνοντας το ποτήρι μου, αλλά σταμάτησα πριν πιω, καθώς τον άκουσα να ζητά ένα λικέρ από τον πανδοχέα. Υποκύπτοντας στην περιέργεια, του είπα: «Πολύ εγκρατής έχεις γίνει! Από πότε ρουφάς σιρόπια σαν τη μέλισσα;» «Από τότε που η ζωή πήρε την πλάτη μου για μαυροπίνακα κι άρχισε να γράφει πάνω της, με κατραπακιές, το χρονικό των αδυναμιών και των παραπτωμάτων της ανθρώπινης ψυχής. Έγινα επιεικής από την τόση αυστηρότητα, υπομονετικός έχοντας υποφέρει από την ανυπομονησία των άλλων, μετρημένος μετά από τόση σπατάλη και γαλήνιος, αφού έχασα πια κάθε ελπίδα, θα τα αποκαλούσες όλα αυτά σοφία; Εγώ τα λέω γηρατειά, και σε διαβεβαιώνω ότι δεν είναι απλώς θέμα ηλικίας, γιατί έχουμε ελάχιστα χρόνια διαφορά, μα η δική σου καρδιά είναι ακόμα επιπόλαιη· ταιριάζει περισσότερο με τα χρόνια της νιότης παρά με την ηλικία της σοφίας.» Παραδέχτηκα ότι η σύνεση και η εγκράτεια δεν περιλαμβάνονταν στις μετρημένες αρετές μου και, αναπολώντας τα νιάτα μας, η κουβέντα γύρισε στη μακρινή μέρα που οι ζωές μας είχαν διασταυρωθεί για πρώτη φορά. Εκείνη την εποχή, αυτός ονομαζόταν Κριστόβαλ Μεντιέτα. Ήταν το έτος χίλια εξακόσια είκοσι δύο κι εγώ σκότωνα την ώρα μου στην Αβάνα με τη βοήθεια των κοριτσιών του πανδοχείου όπου είχα καταλύσει, περιμένοντας να πιάσει λιμάνι στην πόλη η Αρμάδα της Καρταχένα δε Τντιας. Η επιθυμία μου ήταν να μπαρκάρω σε μια από τις γαλέρες της και να συνεχίσω το ταξίδι μέχρι τη Λισσαβόνα, απ' όπου σκεφτόμουν να φτάσω σε κάποιο αγγλικό λιμάνι, με την ελπίδα να κάνω περιουσία στη γη του πατέρα μου. Στις επτά Σεπτεμβρίου, φάνηκαν στον ορίζοντα τα πολυάριθμα πανιά της Αρμάδας και πριν νυχτώσει, επτά μεγαλόπρεπες γαλέρες μπήκαν στο λιμάνι, συνοδευόμενες από καμιά εικοσαριά φορτηγά πλοία που ταξίδευαν υπό την προστασία τους. Στην πόλη δημιουργήθηκε μεγάλη αναστάτωση, καθώς η Αρμάδα επέστρεφε στην Ισπανία με ασυνήθιστη καθυστέρηση· γι' αυτό, όποιος είχε κάτι ν' αγοράσει ή να πουλήσει κατέβηκε στο μόλο, όπου είχε ήδη μαζευτεί η αλητεία της πόλης: αετονύχηδες κάθε ηλικίας, έτοιμοι να χώσουν το χέρι στα πουγκιά των απερίσκεπτων. Οι υπηρέτες κυνηγούσαν τους ντόπιους αγύρτες, που βόσκαν σαν λαγοί μέσα στο ατέλειωτο ανθρώπινο λιβάδι. Κάποιοι πάσχιζαν να περάσουν τα καρότσια τους, τσακίζοντας μερικά κόκαλα πότε πότε· οι αχθοφόροι του λιμανιού κουβαλούσαν βάρη που λύγιζαν και την πιο γερή ραχοκοκαλιά σαν κλαρί, οι πόρνες φώναζαν από τα κατώφλια, διαλαλώντας το αμαρτωλό εμπόρευμα τους με γέλια και χυδαίες χειρονομίες· άλλος βλαστημούσε· άλλος ξελαρυγγιαζόταν για ν' ακουστεί, κι άλλος, καθώς περνούσε, άπλωνε το χέρι σε ένα τσαμπί μπανάνες, σε μια ζουμερή ντομάτα ή ένα ώριμο σύκο, για να ικανοποιήσει με μία μόνο προσπάθεια την πείνα και τη δίψα του. Τα κανόνια του φρουρίου Τρες Σάντος Ρέγιες δελ Μόρο δόνησαν τον αέρα με τον τελευταίο χαιρετισμό της υποδοχής και οι διαπεραστικές κραυγές των τρομαγμένων γλάρων, που πετούσαν λαίμαργα πάνω από το μόλο, με ξεκούφαναν ακόμα περισσότερο. Βλαστημώντας σαν μούτσος, άνοιξα δρόμο προς τη στοά όπου είχε καταφέρει να εγκατασταθεί ο γραφέας της Αρμάδας. Πάσχιζε μάταια να συμπληρώσει τα λογιστικά βιβλία ανάμεσα σε διαμαρτυρίες και απαιτήσεις τόσο παθιασμένες, ώστε οι αξιωματικοί που τον συνόδευαν προσπαθούσαν απεγνωσμένα, μες στο στριμωξίδι, να αποτρέψουν το γκρέμισμα του τραπεζιού και του ίδιου του γραφέα στο χώμα, όπου τους περίμενε ένα δύσοσμο στρώμα από καβαλίνα, μπλεγμένα φύκια και ποδοπατημένο άχυρο. ʼφησα τους εμπόρους και τους αγύρτες να παλεύουν για να πιάσουν θέση, γιατί δεν ήμουν τελείως άπειρος· ήξερα ότι δε θα κέρδιζα τίποτα μέσα σ' αυτή την αναστάτωση πέρα από κλοτσιές και αγκωνιές, που η οδυνηρή ευγλωττία τους καθρεφτιζόταν στα πρόσωπα των ανθρώπων. Κατευθύνθηκα προς την κολόνα όπου ακουμπούσε, βαριεστημένος και ξεχασμένος απ' όλους, ο υπηρέτης του γραφέα. Δυο ασημένια ρεάλια ήταν αρκετά για να διώξω την ανία του και να ζωντανέψω τη γλώσσα του· έτσι έμαθα ότι ο κύριος γραφέας είχε παραγγείλει ένα γεύμα αντάξιο των κόπων του στην ταβέρνα του Ρομάν, που τον αποκαλούσαν «Κόκκινο» λόγω του φλογάτου χρώματος των μαλλιών του· εκεί σύχναζαν οι άνθρωποι της θάλασσας, κι αποφάσισα να πάω κι εγώ με την ελπίδα ν' αποκτήσω το εισιτήριο που θα μου επέτρεπε να μπαρκάρω, χωρίς όμως να με έχει ευνοήσει μέχρι τότε το κακό το ριζικό μου. Η πόρτα της ταβέρνας άνοιγε σε ένα στενό δρόμο πίσω από την πλατεία των Όπλων, πολύ κοντά στη στοά όπου ο γραφέας πάλευε με τον κόσμο. Σκέφτηκα ότι δεν έπρεπε να επισκεφτώ τόσο νωρίς το μαγαζί του κυρ-Ρομάν, γιατί σίγουρα θα αναγκαζόμουν να καταπραΰνω τη δίψα της ανυπομονησίας μου με μερικά ποτήρια, και δεν ήταν συνετό, εκείνη ειδικά τη βραδιά, να αμβλυνθεί η βούληση και η εξυπνάδα μου με τη νωθρότητα που φέρνει το πολύ πιοτό. Αποφάσισα, λοιπόν, να περπατήσω στο μόλο για να εκμεταλλευτώ την αναμονή γυρεύοντας το κατάλληλο σκαρί, και ν' ανοίξω κουβέντα με κάποιο ναυτικό. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μου χρησιμέψει αργότερα, για να πλάσω την ιστορία μου.

Μίμηση και δημιουργία Αναπαράγοντας τον κόσμο και την ατμόσφαιρα των κλασικών πειρατικών έργων Αναμνήσεις από τη λογοτεχνία» τιτλοφορούσε ο γράφων ένα παλαιότερο σχόλιό του για το μυθιοτόρημα του Μπιορν Λάρσεν «Αναμνήσεις από το νησί των θησαυρών», που ήταν ένα μεταμοντέρνο κείμενο εμπνευσμένο από τη «Νήσο των θησαυρών» του Στίβενσον και συνέχιζε τη φανταστική ιστορία του πειρατή Σίλβερ. Τον ίδιο τίτλο θα μπορούσε κανείς να δώσει και στο κριτικό του κείμενο για το μυθιστόρημα του γνωστού Ισπανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Χοσέ Μανουέλ Φαχάρδο (γεννημένου το 1957), βιβλίο που εμπνέεται από τις πειρατικές περιπέτειες του 17ου αιώνα, την παραφιλολογία γύρω απ' αυτές (λαϊκές φυλλάδες κ.λπ.) και αρδεύεται από κλασικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας: από τον Λόπε ντε Βέγκα και τον Σέξπιρ μέχρι την πικαρέσκα αφήγηση και την αραβτκή ποίηση. Θα έλεγα ότι, σε γενικές γραμμές, ο Φαχάρδο ξεκινά από τη «literature picaresca» και το λεγόμενο «novela picaresca» («πικαρέσκα λογοτεχνία» και «πικαρέσκο μυθιστόρημα»), που άνθησε το 16ο και 17ο αιώνα στην Ισπανία και περιέγραφε το βίο και την πολιτεία διαφόρων τυχοδιωκτικών τύπων (των picaros, όπως ονομάζονταν). Οι ήρωες αυτοί προέρχονταν από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (τα bas-fonds) κι επιβίωναν χάρη στην πανουργία και τη δολιότητά τους. Συγγραφείς που ανέδειξαν το είδος είναι ο Μεντόζα, ο Αλεμάν, ο Εσπινάλ κ.ά. Η φιλόλογος Κατερίνα Κωστίου στην πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη της «Η ποιητική της ανατροπής» («Νεφέλη») επισημαί-νει ότι ο πικαρεσκικός ήρωας «δείχνει ιην ηλιθιότητα της συμ- βατικής κοινωνίας χωρίς να ορίζει παράλληλα και ένα θετικό σημείο αναφοράς» και ότι η αντίληψη αυτή για τη σάτιρα «ταυτίζεται με την ουτοπία και την αλληγορία». Ο Φαχάρδο, αν και έχει ως αφετηρία και ως ευρύτερο πλαίσιο έμπνευσης την πικαρέσκα αφήγηση, δεν μένει στο ειρωνικό στοιχείο, αλλά καλλιεργεί το αμιγώς δραματικό. Μιμείται θαυμάσια το ύφος κλασικών συγγραφέων ναυτικών περιπετετών, αλλά κυρίως το στιλ των λαϊκών παραλογοτεχνημάτων, που είδαν κατά καιρούς το φως σε φτηνές εκδόσεις, στην εφημεριδογραφία και, βέβαια, στον κινηματογράφο: να θυμηθούμε κάτι κλασικό, τη βουβή «Καμπίρια» του Ιταλού σκηνοθέτη Τζιοβάνι Παστρόνε, την πρώτη μεγάλη παραγωγή στην ιστορία του κινηματογράφου, στην οποία η ίντριγκα είναι εξωφρενικά απλοϊκή (απαγωγές, περιπλανήσεις, συγκρούσεις, έρωτες, μίση και τα τοιαύτα). Στον «Εξωμότη» αντιμετωπίζουμε μία ανάλογη θεματική και γλωσσική γραφικότητα, εσκεμμένη αυτή τη φορά, ως μίμηση ύφους των συγγραφέων που προαναφέρθηκαν. Ο Φαχάρδο το ομολογεί εξάλλου και στο επίμετρο του βιβλίου του, όπου καταθέτει και τις οφειλές στα πρότυπά του. Ο μυθιστοριογράφος αυτός, λοιπόν, κατορθώνει να αναπαραγάγει τον κόσμο και την ατμόσφαιρα των κλασικών πειρατικών έργων με άνεση και πειθώ. ΝομίΖεις ότι διαβάζεις παλιές ιστορίες σε επανέκδοση, τό-σοη ...ευφάνταστη πιστότητα υπάρχει στο αποτέλεσμα του επιδέξιου αυτού παραμυθά. Και όταν χρειάζεται, ο τελευταίος κλείνει ειρωνικά και συνωμοττκά το μάτι στον αναγνώστη, περνώντας διάφορα νεότερα ηθολογικά στοιχεία στην αφήγηση, έτσι, γτα γίνει πιο ανοιχτό το παιχνίδτ της τράπουλας. Π.χ., το σεξουαλικό στοιχείο εισέρχεται στην ιστορία με έναν τρόπο σχεδόν φυσικό, προκαλώντας με τη συγκεκριμένη, νατουραλιστική ελευθεριότητα ένα μικρό, αλλά ουσιαστικό ρήγμα στη συνεπή κατά τα άλλα ανασύνθεση της εποχής από την πένα του (υποτιθέμενου) συγχρονικού αφηγητή, τον οποίο μοιάει να υποδύεται ο Φαχάρδο. Τι μας διηγείται ο έξυπνος αυτός «αντιγραφέας»; Τις ταλαιπωρίες ενός Ισπανοεβραίου, του Κριστόβαλ Μεντιέτα, που, φοβούμενος ττς διώξεις από την Ιερά Εξέταση στις αρχές του 17ου αιώνα στην Αμερική και την Ισπανία, περιπλανιέται, σαν γνήσιο τέκνο της φυλής του, είτε κρύβοντας την ταυτότητα του είτε όχι, γνωρίζοντας απίστευτες εμπειρίες. Κεντρικός αφηγητής των συμβάντων είναι ένας τυχοδιώκτης ʼγγλος ονόματι Τόμας Μπερντ, ο οποίος γνωρίζεται με τον Με-νττέτα σιην Αβάνα. Η ιστορία ξεκινά στο Λονδίνο, όπου ο Μπερντ ξανασυναντά ύστερα από πολλά χρόνια τον τελευταίο. Έτσι, με ένα αργόσυρτο φλας - μπακ μαθαίνουμε την εξωπραγματική σχεδόν ιστορία των δύο αντρών και, βέβαια, το δράμα του «εξωμότη» Μεντιέτα, που αλλάζοντας εξωτερικά και ηθικά πρόσωπα προσπάθησε να επιβιώσει. Παράλληλα, παρακολουθούμε και τις περιπλανήσεις και τα ερωτικά ή άλλα παθήματα του Μπερντ, ο οποίος κλείνει και την αφήγηση, ολοκληρώνοντας την ιστορία του «εξωμότη» φίλου του. Στην αρχή σαν να βλέπουμε στην οθόνη το παλιό βιβλίο να ανοίγει και ο φακός να πλησιάζει ττς γραμμές πριν μπούμε στις εικόνες του παρελθόντος. Ο Φαχάρδο ανασυνθέτει με μανία καλλιτέχνη λεπτουργημάτων την εποχή που τον ενδιαφέρει. Το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου κεφαλαίου διαδραματίζεται στο πλοίο που μεταφέρει τους δύο άντρες, μαζί με μία καλλονή τυχοδιώκτισσα, φίλη του Μεντιέτα, την Καταλίνα και ορισμένα άλλα πρόσωπα, όπως ο κουρσάρος Κοντρέρας, που θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο αργότερα στη ζωή των βασικών ηρώων μας. Η ατμόσφαιρα του πλοίου αναπλάθεται με μαεστρία. Η επιμονή του Φαχάρδο στη λεπτομέρεια αποδίδει μέσα από έναν τόσο προσεκτικό βηματισμό, ώστε νομίζεις ότι ακούς τους τριγμούς του πλοίου, τα βήματα των ανθρώπων στο ξύλο, τον παφλασμό της θάλασσας, τον ήχο των όπλων, φωνές, οιμωγές. Βλέπεις μπροστά σου, σαν γοητευμένος παιδικός αναγνώστης κλασικών εικονογραφημένων, τα ρεσάλτα, τις αιματοχυσίες, τις θαλασσοταραχές, τα μελοδράματα που συμβαίνουν στο ιστιοφόρο. Αλλά και αργότερα, όταν οι ήρωες χωρίζουν (ο Μεντιέτα, τραυμαισμένος σε μια επίθεση πειρατών, αιχμαλωτίζεται και γνωρίζει τραυματικές εμπειρίες σε κάτεργα και κουρσάρικα, πότε σκλάβος και πότε παράνομος), ο Φαχάρδο, ως ικανός συλλέκτης ηχοεικόνων από την καλή του παιδεία, μας ξεναγεί στον πειρατικό του χάρτη, σε μυθικά γεωγραφικά και ψυχικά τοπία, «αντιγράφοντας», λες, από ξεχασμένες (παρα)λογοτεχνικές σελίδες και κινηματογραφικά εξωτικά καρέ. Σαν ένας άλλος, πιο συνεπής όμως με τα ιστορικά δεδομένα, Παστρόνε, μας μεταφέρει στα δυτικά παράλια της Μεσογείου και στις δύο πλευρές της, μέσα από ένα πλουσιότατο πραγματολογικό υλικό που εντυπωσιάζει. Εκείνο, πάντως, που κατά τη γνώμη μου αποτελεί την κύρια δύναμη του Φαχάρδο είναι η έξοχα «πεποιημένη» γλώσσα: το στιλ της παραφιλολογίας της εποχής γίνεται με έναν τρόπο θα 'λεγες αβίαστο. Ο Ισπανός πεζογράφος νομίζεις ότι θέλει να δοκιμάσει την αντοχή της παλιάς φόρμας και κερδίζει το στοίχημα, με την εξής, όμως, έννοια: την ίδια στιγμή κατά την οποία πιστεύεις ότι το παρελθόν αναβιώνει αυτούσιο, πίσω από το εγχείρημα νιώθεις το «φτερό» να ξεσκονίζει το παρωχημένο γλωσσικό μέσο. Έτσι, η «οπισθοδρόμηση» του Φ. αποκτά νόημα, δεν γίνεται συντήρηση, διότι το υλικό εκτίθεται στα ση-μερινά δεδομένα, δεν αναπαλαιώνεται απλώς. Ο παράγων του «πάνω στο στιλ» (a la maniere de…) γίνεται το δέλεαρ για τον αναγνώστη. Επιπλέον, ο Φ. μοιάζει να στηρίζει τους ήρωες του περιγράφοντας ρεαλιστικά το σκληρό σκηνικό το οποίο τους α-ναγκάζει σε πράξεις εκόντες - άκοντες. Δεν μετράει τα λόγια του σχετικά με τα ιστορικά δεδομένα της εποχής, τα οποία μπορεί να αποτελούν μεν το μυθικό πλέον φόντο της δράσης, η λεπτομερής, όμως, απεικόνιση τους τα απογυμνώνει από τα επιχειρήματά τους. Να και μία άλλη παράμετρος, εκτός από αυτήν της μοντέρνας αναπαράστασης της σεξουαλικής ζωής, η κοινωνική, που «κουνάει» την ιδανική φωτογραφία του «έγχρωμου» εκείνου κόσμου των κουρσάρικων περιπετειών και των άδικα α-ποσυνάγωγων ηρώων. Θεωρώ μάλλον υπερβολικούς τους ύμνους της κριτικής σχετικά με το τάλαντο του Φαχάρδο (κάποιοι τον συγκρίνουν με ιόν Στίβενσον και με τον Λόντον): έχουμε, όμως, να κάνουμε με έναν ακόμα ισπανόφωνο συγγραφέα καθόλου αμελητέο, που ξέρει με φαντασία να «επανεγγράφει» την κλασική λογοτεχνία. Φυσικά και τη χείρα του πεζογράφου αυτού κινεί η μεγάλη ισπανική παράδοση, όλη εκείνη η εύφορη λογοτεχνία που πρότεινε, στην αυγή του αστισμού και αργότερα, σπουδαία μοντέλα αισθητικής ζωής, διδάσκοντας την πραγματικότητα, συνείδηση και ανάλογους ...τρόπους. Στη μετάφραση έχει γίνει επιμέλεια και το γεγονός δεν επιτρέπει κρίσεις, για να μην υπάρξει κίνδυνος αδικίας του αληθινά μοχθήσαντος (διότι καμιά φορά η επιμέλεια είναι νέα μετάφραση. Δεν αναφέρομαι αναγκαστικά στην περίπτωση του «Εξωμότη». Αλλά είναι γνωστά αυτά...). ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ Ελευθεροτυπία 11 Οκτωβρίου 2002 Η δημοκρατία έχει αποκατασταθεί στην Αγγλία: «Πριν από έναν χρόνο, η πόλη του Λονδίνου ήταν ακόμη συγκλονισμένη από το θάνατο του βασιλιά μας και ακόμα κι εμείς, που είχαμε υπερασπιστεί με τα όπλα την ακεραιότητα του Κοινοβουλίου, δεν μπορούσαμε να διώξουμε την παγωνιά που είχε τυλίξει το νου μας: το κεφάλι του Καρόλου Α', και μαζί μ' αυτό και το στέμμα του, είχε κυλήσει στα πόδια του δήμιου, ένιωθα σαν να 'ταν δικό μου το χέρι που είχε δώσει το χτύπημα δικαιοσύνης». Με μια πράξη δικαιοσύνης αρμενίζει αυτό το ταξιδιάρικο και ταξιδεμένο μυθιστόρημα του Ισπανού συγγραφέα, με κεντρικούς ήρωες έναν Αγγλο τυχοδιώκτη και έναν νεαρό Ισπανοεβραίο, που κρύβει την εβραϊκή του πίστη. Βρισκόμαστε στην Αβάνα του 1622 στο πλοίο με το μουσικό όνομα «Σαν Χουάν δε Γκαθτελουγάτσε». Οι αυταπάτες υπάρχουν για να διαψεύδονται και οι αλήθειες για να καταλύονται. Βιβλιοθήκη (Ελευθεροτυπία) 6 Σεπτεμβρίου 2002 «Το ιδανικό ιστορικό μυθιστόρημα θα ήταν η περιγραφή των περιπετειών του κουρσάρου Αλόνσο δε Κοντρέρας, όπως τις αφηγείται στο "ημερολόγιο" του από τη "φαντασιακή" πένα του Χοσέ Μανουέλ Φαχάρδο», είχε πει ο υπογράφων πριν από έναν περίπου χρόνο στον εκδότη των Εκδόσεων Opera Γιώργο Μυρεσιώτη... «Που το ξέρεις; Ξέρεις τίποτα; Γιατί εγώ δεν το έχω πει σε κανέναν» ήταν η μάλλον έκπληκτη απάντηση του Γιώργου... Κι όταν πίστεψε ότι η παρατήρηση ήταν απλώς προϊόν θαυμασμού στην πένα του εκπληκτικού Ισπανού συγγραφέα, αποκάλυψε ολίγον συνωμοτικά: «Έχουμε στα σκαριά αυτό το βιβλίο και θα βγει σε λίγο καιρό». Ο «λίγος καιρός» ήταν περίπου ένας χρόνος. Χρόνος ανυπομονησίας για το νέο βιβλίο του Φαχάρδο, ο οποίος με το πρώτο του βιβλίο «Γράμμα από την άκρη τον κόσμου» έκλεψε τις καρδιές όλων αυτών που αγαπούν τις ιστορίες των περασμένων αιώνων, των Ισπανών κονκισταδόρ, της ανακάλυψης του Νέου Κόσμου. Ενός Νέου Κόσμου καθημαγμένου από τους διψασμένους για χρυσάφι και αίμα αδίστακτους κατακτητές, οι οποίοι, στο όνομα του Χριστού και της Παναγίας, αφάνισαν σχεδόν όλο τον ντόπιο πληθυσμό, εξανδραπόδισαν πολιτισμούς αιώνων και καταλήστεψαν τον πλούτο τους... Με λίγα λόγια, τον... εκπολίτισαν! Ο 45χρονος Χ. Μ. Φαχάρδο, πρώην δημοσιογράφος πολιτιστικού ρεπορτάζ, στις μεγαλύτερες εφημερίδες της Ευρώπης, («El Pais», «Liberation»), γεννημένος στη Γρανάδα, έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων και τη μεγαλύτερη διάκριση στην Ισπανία, το βραβείο «Βασιλιάς της Ισπανίας». Ο χρόνος πέρασε, η Opera έκανε προσεγμένη δουλειά και «Ο εξωμότης» βρίσκεται πια στα χέρια μας. Όσοι επισκεφθούν την Έκθεση Βιβλίου στο Πεδίον του ʼρεως, που είναι αφιερωμένη στους Ισπανούς και τους ισπανόφωνους συγγραφείς, μπορούν να απολαύσουν δίπλα στα αριστουργήματα του Σεπούλβεδα, τον Τσαβαρία και άλλων Λατινοαμερικάνων συγγραφέων που εκδίδει η Opera τον «Εξωμότη» του Φαχάρδο. Η μετάφραση της Χριστίνας Κούλα, αξιόπιστη, μας δίνει ένα βιβλίο σαν παραμύθι, αλλά γραμμένο από ένα συγγραφέα ο οποίος μας λέει τα πιο σοβαρά πράγματα με τον πιο απλό (και όχι απλουστευτικό) τρόπο. Ένας διανοούμενος δηλαδή στην παρέα μας... Η ιστορία εξελίσσεται στην Αβάνα το 1622, όπου δυο άνδρες ετοιμάζονται να μπαρκάρουν στο πλοίο «Σαν Χουάν»: ένας ʼγγλος τυχοδιώκτης και ένας νεαρός Ισπανοεβραίος, ένας εξωμότης που έχει περάσει τη ζωή του στη γενέτειρα του Καρταχένα δε Ίντιας, κρύβοντας την εβραϊκή του πίστη. Στο πλοίο επιβαίνουν ακόμη ο διάσημος κουρσάρος και ενίοτε στρατιωτικός Αλόνσο δε Κοντρέρας, μια ωραία ματαιόδοξη και διεφθαρμένη αριστοκράτισσα, καθώς και υπηρέτες που προξενούν αμέτρητες ανατροπές και εξυφαίνουν σκευωρίες, προξενώντας αμέτρητες ανατροπές. Προορισμός τους, η Αγγλία και η Ολλανδία, προς αναζήτηση της ελευθερίας τους, αλλά το πεπρωμένο επιφυλάσσει ένα εντελώς διαφορετικό μέλλον. Σπρωγμένο από τους ανέμους της απάτης, το καράβι της ζωής τους βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν ορίζοντα που βρίθει κινδύνων, φόβων, ελπίδων παι περιπετειών στα εδάφη και τις θάλασσες της Αμερικής, της Αφρικής και της Ευρώπης. Θερμές κριτικές Οί Ευρωπαίοι κριτικοί θεωρούν τον πολυβραβευμένο Χ. Μ. Φαχάρδο έναν από τους κλασικούς συγγραφείς της Ισπανίας, ισάξιο ενός Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον και ενός Τζακ Λόντον. Η πένα τον διεισδύει και αγγίζει τα βάθη της ψυχής, συνεπαίρνει τον αναγνώστη και τον ταξιδεύει. Ένα ταξίδι, όμως, γεμάτο γνώση, συναίσθημα, αγωνία, περιπέτεια. Μεταξύ μας, άξιζε η αναμονή ενός χρόνου. «Ο εξωμότης» μας ανταμείβει με το παραπάνω... ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΠΟΥΛΟΣ Η Βραδυνή