Ο ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ
Συγγραφέας: ΝΕΟΥΜΑΝ ΑΝΤΡΕΣ
Μετάφραση: ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Εκδόθηκε: 10/06/2016
ISBN: 978-960-8397-80-4
Σελίδες: 736
ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ
βιβλια
«Μετά από άλλον έναν περίπατο πάνω στον παγετό, ο Χανς είχε την παράλογη εντύπωση ότι το σχεδιάγραμμα της πόλης άλλαζε όταν όλοι κοιμόνταν. Πώς ήταν δυνατόν να χάνεται τόσο εύκολα; Δεν μπορούσε να το εξηγήσει: η ταβέρνα στην οποία είχε γευματίσει την προηγουμένη, βρισκόταν στην απέναντι γωνία. Το σιδηρουργείο που έπρεπε να το βρει στρίβοντας στη γωνία δεξιά, τον ξάφνιασε με τους κρότους του που του ’ρχονταν απ’ τ’ αριστερά. Μια κατηφόρα που είχε πάρει, τώρα ανηφόριζε απότομα. Μια στοά που θυμόταν ότι την είχε περάσει κι ότι έβγαζε σε μια λεωφόρο, τώρα ήταν αδιέξοδο. Νιώθοντας το ταξιδιωτικό του κύρος να κλονίζεται, ο Χανς έκλεισε μια θέση στην επόμενη άμαξα για το Ντεσάου, κι έπειτα αποφάσισε ν’ ασχοληθεί με την ταυτοποίηση των δρόμων στους οποίους περιδιάβαζε.» (σελ. 25)
«Κάποιες νύχτες, εδώ και λίγο καιρό, χωμένος στα δρομάκια γύρω απ’ την πλατεία, μακριά απ’ τα βλέμματα, ένα με το σκοτάδι και τους τοίχους, κάποιος καραδοκεί. Πότε στη μικρή οδό Ερίου, πότε στη στενή οδό Προσευχής ή στο βάθος της οδού Κυρίου, βαριανασαίνοντας, φορώντας μακρύ πανωφόρι και μαύρο πλατύ-γυρο καπέλο, με τα γαντοφορεμένα χέρια χωμένα στις τσέπες ώς τους αγκώνες, μ’ ένα μαχαίρι, μια μάσκα κι ένα σκοινί ανάμεσα στα δάχτυλα, κάποιος παραφυλάει κάθε βήμα, τον παραμικρό θόρυβο…» (σελ. 104)
«Ο Αντρές Νέουμαν αντικρίζει τη σημερινή ζωή με την κοινωνική και την ηθική διεισδυτικότητα που αποτέλεσε το κύριο χαρακτηριστικό των μεγάλων μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα. Και είναι αξιέπαινος, γιατί Ο ταξιδιώτης του αιώνα συγκεντρώνει όλη τη γνώση και τη σοφία ενός συγγραφέα που φροντίζει τις φράσεις του μέχρι την τελευταία συλλαβή και κατέχει την παράδοση της αφήγησης μέχρι τις πιο κρυφές γωνιές της. Μια ιστορία ερωτικού πάθους που βιώνεται σε μια φανταστική πόλη μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας —το Βανδερβούργο— γίνεται το καλύτερο πρόσχημα για να ανοίξει η μεγάλη διαμάχη γύρω από την ιστορία της δημιουργίας της Ευρώπης. Ο Αντρές Νέουμαν χρησιμοποιεί την ήττα του Ναπολέοντα και την αποσύνθεση των επαναστατικών οραμάτων του 19ου προκειμένου να ανακινήσει ζητήματα και διαμάχες του 21ου αιώνα, όπως ο μερκαντιλισμός, ο ρόλος του κράτους, ο πρωταγωνιστικός ρόλος της γυναίκας ή ο ορισμός μιας νέας κοινωνικής αντίληψης σχετικά με την ελευθερία. Οι μεγάλες ηρωίδες της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα δεν έχουν φυσικές ανάγκες, ούτε είχαν την πρωτοβουλία στις ερωτικές συνευρέσεις. Όμως, η ηρωίδα του Νέουμαν, —όπως η Ευρώπη—, είναι μια γυναίκα του 19ου που είδε να περνούν από πάνω της ο 20ός και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα.»
LuisGarcíaMontero, ElPais
«Η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς ομόαιμους αδελφούς του.»
Roberto Bolaño
«Ένα συναρπαστικό, φιλόδοξο και γενναιόδωρο μυθιστόρημα.»
JuanGabrielVásquez, TheGuardian
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αυτό το μυθιστόρημα κατέχει δικαιωματικά μια θέση στον ήλιο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ως ένα έργο αληθινής ομορφιάς και σπινθηροβόλου ευφυΐας από έναν πληθωρικά ταλαντούχο συγγραφέα.»
Richard Gwyn, The Independent
«Μείζονμυθιστόρημαιδεών. Μιαεκπληκτικάεμπνευσμένησύνθεση.»
J. Ernesto Ayala-Dip, El País
«Ο ταξιδιώτης του αιώνα είναι ένας στοχασμός για τις ουτοπίες και τις απομαγεύσεις της Ευρώπης, για τους απάτριδες, τους αιώνιους πρόσφυγες.»
Ricardo Baixeras, El Periódico
«Μυθιστόρημα ιδεών, ανάμεσα στον Πύργο του Φραντς Κάφκα και το Μαγικό βουνό του Τόμας Μαν.»
Publishers Weekly
1. Εδώ το φως είναι γέρικο
Μήπππως κκκρυώνετε;, φώναξε ο αμαξάς, με την φωνή του να κόβεται από τα τραντάγματα της άμαξας. Όόόχι, εντττάξει, ευχχχαριστώ, απάντησε ο Χανς, τουρτουρίζοντας.
Τα φώτα της άμαξας αναβόσβηναν με το ρυθμό του καλπασμού. Οι τροχοί πετούσαν λάσπη. Σε κάθε λακκούβα, οι άξονες λύγιζαν, κινδυνεύοντας να σπάσουν. Τ’ άλογα ξεφυσούσαν κι έβγαζαν αχνούς από το στόμα τους. Ένα θαμπό φεγγάρι αρμένιζε στον ορίζοντα.
Εδώ και λίγη ώρα το Βανδερβούργο είχε αρχίσει ν’ αχνοφαίνεται στο βάθος, προς τα νότια. Ωστόσο, σκέφτηκε ο Χανς, όπως συμβαίνει συχνά στο τέρμα μιας εξαντλητικής μέρας, αυτή η πολίχνη δείχνει να μετατοπίζεται μαζί μας. Ο ουρανός έπεφτε βαριά πάνω στην άμαξα. Με κάθε καμτσικιά του αμαξά το κρύο έπαιρνε θάρρος και συμπίεζε το περίγραμμα των πραγμάτων. Φτττάνουμε;, ρώτησε ο Χανς, βγάζοντας το κεφάλι έξω απ’ το παράθυρο. Χρειάστηκε να ρωτήσει δύο φορές ώσπου να τον ακούσει ο αμαξάς μέσα στη φασαρία και να του φωνάξει, δείχνοντας με το καμτσίκι: Όπππως βλλλέπετε! Ο Χανς δεν κατάλαβε αν αυτό σήμαινε ότι έφταναν σε λίγα λεπτά ή ότι ο αμαξάς δεν είχε ιδέα. Κι όπως ήταν ο τελευταίος επιβάτης και δεν είχε με ποιον να μιλήσει, έκλεισε τα μάτια του.
Όταν τα ξανάνοιξε, είδε ένα πέτρινο τείχος και μια τοξωτή πύλη. Καθώς πλησίαζαν, ο Χανς διαπίστωσε κάτι περίεργο που είχε να κάνει με το πάχος του τείχους, κάτι σαν προειδοποίηση για το πόσο πιο δύσκολη θα ήταν η έξοδος απ’ ό,τι η είσοδος. Παρά το ισχνό φως που έστελναν τα φανάρια της άμαξας, μπόρεσε να διακρίνει τις σιλουέτες των πρώτων κτιρίων, τις φολίδες σε κάποιες στέγες, αιχμηρούς πύργους, διακοσμητικά σε σχήμα σπονδύλου. Είχε την εντύπωση ότι έφτανε σ’ ένα μέρος που ’χε μόλις εκκενωθεί, κι ότι το ποδοβολητό των οπλών και τα τραντάγματα των τροχών αντιλαλούσαν δυνατά. Όλα ήταν τόσο ήσυχα, σαν κάποιος να τους κατασκόπευε κρατώντας την αναπνοή του. Η άμαξα έστριψε σε μια γωνία, και ξαφνικά ο ήχος απ’ τον καλπασμό κατασίγασε: είχαν μπει σε χωματόδρομο. Κατέβηκαν την οδό Παλαιού Λέβητος. Ο Χανς είδε μια σιδερένια πινακίδα που την πηγαινόφερνε ο αέρας, κι είπε στον αμαξά να σταματήσει.
Ο αμαξάς κατέβηκε απ’ το κάθισμά του, κι όταν πάτησε στο έδαφος έδειχνε ανήσυχος. Έκανε δυο-τρία βήματα, κοίταξε τα πόδια του, χαμογέλασε αμήχανα. Χάιδεψε το λαιμό του πρώτου αλόγου, κι όταν του ψιθύρισε λίγα λόγια ευχαριστίας, το ζώο απάντησε μ’ ένα ρουθούνισμα. Ο Χανς τον βοήθησε να λύσει τα σκοινιά της σχάρας, να σηκώσει το μουσκεμένο καραβόπανο και να κατεβάσει την βαλίτσα του και μια μεγάλη κασέλα με χερούλια. Πτώμα έχετε εδώ μέσα;, γκρίνιαξε ο αμαξάς, αφήνοντας χάμω την κασέλα και τρίβοντας τα χέρια του. Όχι ένα πτώμα, χαμογέλασε ο Χανς, κάμποσα. Ο αμαξάς έβγαλε ένα ξερό γελάκι, αλλά το πρόσωπό του έδειχνε ελαφρά συννεφιασμένο. Θα μείνετε κι εσείς εδώ απόψε;, ρώτησε ο Χανς. Όχι, αποκρίθηκε ο αμαξάς, εγώ θα συνεχίσω για τη Βιτεμβέργη, ξέρω εκεί ένα καλό μέρος για ύπνο, κι έχω και μια φαμίλια που πρέπει να πάει στη Λιψία. Και πρόσθεσε, λοξοκοιτάζοντας την πινακίδα που έτριζε: Είστε σίγουρος ότι δε θέλετε να συνεχίσετε λίγο ακόμα; Ευχαριστώ, είπε ο Χανς, μια χαρά είμαι εδώ, έχω ανάγκη να ξεκουραστώ. Όπως επιθυμείτε, κύριε, όπως επιθυμείτε, είπε ο αμαξάς, κι ύστερα ξερόβηξε αρκετές φορές. Ο Χανς τον πλήρωσε, αρνήθηκε να πάρει ρέστα και τον αποχαιρέτησε. Άκουσε πίσω του μια καμτσικιά, το τρίξιμο του ξύλου, το γδούπο απ’ τις οπλές που ξεμάκραιναν.
Μόνο όταν βρέθηκε μόνος με τις αποσκευές του έξω απ’ το πανδοχείο αισθάνθηκε τσιμπήματα στην πλάτη του, ένα τρέμουλο στους μυς του κι ένα βουητό στ’ αφτιά του. Ένιωθε ακόμα τους κραδασμούς της άμαξας, είχε ακόμα την εντύπωση ότι τα φώτα τρεμόπαιζαν και οι τοίχοι σάλευαν. Ο Χανς έτριψε τα μάτια του. Τα θαμπωμένα παράθυρα δεν του επέτρεπαν να δει το εσωτερικό του πανδοχείου. Χτύπησε την πόρτα, πάνω στην οποία ήταν ακόμα κρεμασμένο ένα χριστουγεννιάτικο στεφάνι. Δεν άνοιξε κανείς. Δοκίμασε το παγωμένο πόμολο. Η πόρτα άνοιξε με σπρώξιμο. Είδε ένα διάδρομο. Ο διάδρομος φωτιζόταν από κάτι λάμπες λαδιού που κρέμονταν από ένα γάντζο. Ένιωσε την ευεργετική θαλπωρή του εσωτερικού χώρου. Απ’ το βάθος του διαδρόμου ακουγόταν το τσιτσίρισμα μιας φωτιάς. Ο Χανς πάσχισε να φέρει μέσα τη βαλίτσα και την κασέλα. Στάθηκε κάτω από μια λάμπα, προσπαθώντας να ζεσταθεί. Τινάχτηκε όταν είδε τον κύριο Τσάιτ που τον κοίταζε πίσω απ’ τον πάγκο της ρεσεψιόν. Ερχόμουν να σας ανοίξω, είπε ο πανδοχέας. Κινούνταν πολύ αργά, σαν να ’ταν παγιδευμένος ανάμεσα στον πάγκο και τον τοίχο. Είχε μια τεράστια κοιλιά σαν ταμπούρλο. Μύριζε μουχλιασμένο ύφασμα. Από πού έρχεστε;, ρώτησε. Τώρα από το Βερολίνο, είπε ο Χανς, όχι ότι έχει καμιά σημασία. Έχει σημασία για μένα, νεαρέ, τον έκοψε ο κύριος Τσάιτ, χωρίς να υποπτεύεται ότι ο Χανς κάτι άλλο εννοούσε. Πόσες μέρες σκοπεύετε να μείνετε; Μόνο μία, νομίζω, είπε ο Χανς, δεν είμαι σίγουρος ακόμα. Όταν θα ’στε σίγουρος, είπε ο πανδοχέας, ενημερώστε με, σας παρακαλώ, θέλουμε να ξέρουμε ποια δωμάτια θα είναι ελεύθερα.
Ο κύριος Τσάιτ πήρε ένα κηροπήγιο κι οδήγησε τον Χανς. Διέσχισαν το διάδρομο κι ανέβηκαν μια σκάλα. Ο Χανς κοίταζε τον στρογγυλό όγκο που ανέβαινε μπροστά του, και φοβήθηκε ότι θα ’πεφτε πάνω του. Όλο το πανδοχείο μύριζε καμένο λάδι, θειάφι απ’ τα φιτίλια, σαπούνι και ιδρώτα ανάκατα. Έφτασαν στον πρώτο όροφο και συνέχισαν ν’ ανεβαίνουν. Ο Χανς παραξενεύτηκε βλέποντας ότι όλα τα δωμάτια έδειχναν άδεια. Φτάνοντας στον δεύτερο όροφο, ο πανδοχέας σταμάτησε μπροστά σε μια πόρτα πάνω στην οποία ήταν γραμμένος με κιμωλία ο αριθμός επτά. Μόλις ξαναβρήκε την ανάσα του, δήλωσε με καμάρι: Το επτά είναι το καλύτερό μας. Έβγαλε απ’ την τσέπη του μιαν αρμαθιά, μια ταλαιπωρημένη αρμαθιά κλειδιά, και μετά από αρκετές προσπάθειες και χαμηλόφωνες βρισιές, μπήκαν στο δωμάτιο.
Με το κηροπήγιο στο χέρι, ο πανδοχέας όργωσε το σκοτεινό δωμάτιο ώσπου να φτάσει στο παράθυρο. Ανοίγοντας τα παντζούρια, το παράθυρο έβγαλε ένα ακόρντο από ξύλο και σκόνη. Το φως απ’ έξω ήταν τόσο χλομό, ώστε, αντί να φωτίσει το δωμάτιο, απορροφήθηκε απ’ το μισοσκόταδο σαν αέριο. Το δωμάτιο έχει αρκετό ήλιο τα πρωινά, εξήγησε ο κύριος Τσάιτ, γιατί είναι ανατολικό. Ο Χανς γούρλωσε τα μάτια μήπως δει καλύτερα. Διέκρινε ένα τραπέζι, δύο καρέκλες· ένα κρεβάτι και, πάνω του, μια στοίβα διπλωμένες μάλλινες κουβέρτες· μια καλάινη μπανιέρα, ένα σκουριασμένο ουροδοχείο, ένα λαβομάνο πάνω σε τρίποδο, μια κανάτα· ένα τζάκι από τούβλα και πέτρα μ’ ένα περβάζι τόσο στενό ώστε να μην μπορείς ν’ ακουμπήσεις τίποτα (μόνο το τρία και το επτά έχουν τζάκι, ενημέρωσε ο κύριος Τσάιτ) και, δίπλα του, κάποια σκουριασμένα εργαλεία: ένα μικρό φτυάρι, μια μασιά, μια καπνισμένη λαβίδα και μια βούρτσα σχεδόν φαλακρή. Μέσα στο τζάκι βρίσκονταν δύο απανθρακωμένα κούτσουρα. Στον τοίχο απέναντι απ’ την πόρτα, ανάμεσα στο τραπέζι και την μπανιέρα, ένας μικρός ζωγραφικός πίνακας τράβηξε την προσοχή του Χανς· του φάνηκε ότι ήταν ακουαρέλα, αν και δεν τον έβλεπε καθαρά. Α, και κάτι ακόμα, ολοκλήρωσε ο κύριος Τσάιτ πανηγυρικά, αφήνοντας το κηροπήγιο πάνω στο τραπέζι και περνώντας με το χέρι του την επιφάνεια: δρυς. Ο Χανς χάιδεψε το τραπέζι με ευχαρίστηση. Κοίταξε τα κηροπήγια με τα σπαρματσέτα και τη σκουριασμένη λάμπα. Θα το πάρω, είπε. Στη στιγμή, ο κύριος Τσάιτ του έβγαλε τη ρεντινγκότα και την κρέμασε σ’ ένα απ’ τα πολλά καρφιά του τοίχου δίπλα στην πόρτα: ο καλόγερος.
Γυναίκα! φώναξε ο πανδοχέας σαν να ’χε ξυπνήσει απότομα. Γυναίκα, ανέβα πάνω! Έχουμε πελάτη! Αμέσως ακούστηκαν βήματα στις σκάλες. Μια φαρδιά γυναίκα εμφανίστηκε στο άνοιγμα της πόρτας, φορώντας ένα βαμβακερό φουστάνι και μια ποδιά με μια τεράστια τσέπη ανάμεσα στα στήθη της. Αντίθετα απ’ τον άντρα της, η κυρία Τσάιτ κινούνταν σβέλτα κι αποτελεσματικά. Εν ριπή οφθαλμού άλλαξε τα σεντόνια με άλλα, λιγότερο κιτρινισμένα, έριξε ένα γρήγορο σκούπισμα, κατέβηκε να γεμίσει την κανάτα. Όταν ξαναγύρισε, ο Χανς ήπιε το νερό μονορούφι σχεδόν. Θα φέρεις πάνω τις βαλίτσες του;, ρώτησε ο κύριος Τσάιτ. Η γυναίκα του αναστέναξε. Ο άντρας της ερμήνευσε τον αναστεναγμό της ως κατάφαση, κι έτσι, χαιρέτησε τον Χανς με το κεφάλι κι εξαφανίστηκε στις σκάλες.
Ξαπλωμένος ανάσκελα στο κρεβάτι, ο Χανς διαπίστωσε τη σκληρότητα των σεντονιών με τα δάχτυλα των ποδιών του. Όταν έκλεινε τα μάτια του, νόμιζε ότι άκουγε ξυσίματα κάτω απ’ τις σανίδες του πατώματος. Κι ενώ τον τύλιγε ο ύπνος κι άρχιζε ν’ αδιαφορεί για τα πάντα, σκέφτηκε: Αύριο τα μαζεύω και πάω κάπου αλλού. Αν είχε εξετάσει το ταβάνι από κοντά μ’ ένα κερί, θα ’βλεπε τους τεράστιους ιστούς της αράχνης ανάμεσα στα δοκάρια. Ανάμεσά τους, ένα έντομο επόπτευε τον ύπνο του Χανς, νήμα το νήμα.
Συνέντευξη του συγγραφέα στον Γρ. Μπέκο, για την εφημερίδα«Το Βήμα» στις 22-06-2016
Αντρές Νέουμαν: «Ο ξένος είναι πάντοτε ένας καλός παρατηρητής»
Ο συγγραφέας επισκέπτεται την Ελλάδα και μιλάει στο «Βήμα» για τον «Ταξιδιώτη του αιώνα»
«Μετά από άλλον έναν περίπατο πάνω στον παγετό, ο Χανς είχε την παράλογη εντύπωση ότι το σχεδιάγραμμα της πόλης άλλαζε όταν όλοι κοιμόνταν. Πώς ήταν δυνατόν να χάνεται τόσο εύκολα; Δεν μπορούσε να το εξηγήσει: η ταβέρνα στην οποία είχε γευματίσει την προηγουμένη, βρισκόταν στην απέναντι γωνία. Το σιδηρουργείο που έπρεπε να το βρει στρίβοντας στη γωνία δεξιά, τον ξάφνιασε με τους κρότους του που του 'ρχονταν απ' τ' αριστερά. Μια κατηφόρα που είχε πάρει, τώρα ανηφόριζε απότομα. Μια στοά που θυμόταν ότι την είχε περάσει κι ότι έβγαζε σε μια λεωφόρο, τώρα ήταν αδιέξοδο»…
Πολύ προχωρημένο δεν ακούγεται; Κι όμως. Βρισκόμαστε στις αρχές του 19ου αιώνα, στη Γερμανία και πιο συγκεκριμένα στο Βανδερβούργο. Εντάξει, το «συγκεκριμένα» είναι κάτι σχετικό, δεδομένου ότι το Βανδερβούργο εκτός από πόλη φανταστική είναι και πόλη «κινητή», με απροσδιόριστες συντεταγμένες, κάπου μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, μια πόλη που μετακινείται συνεχώς. Σε μια τέτοια ρευστή επικράτεια διαδραματίζεται το μυθιστόρημα ιδεών του Αντρές Νέουμαν υπό τον τίτλο «Ο ταξιδιώτης του αιώνα» (El viajero del siglo) το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Opera σε υποδειγματική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη (και λέμε υποδειγματική γιατί αν διαβάσετε λ.χ. την αγγλική δεν θα πείτε το ίδιο). Είναι το τρίτο του βιβλίο στα ελληνικά μετά τα «Κατά μόνας» (2012) και «Βαρβαρισμοί» (2014).
Ο Αντρές Νέουμαν (1977, Μπουένος Άιρες) συγκαταλέγεται στα νέα μεγάλα ονόματα της ισπανόφωνης λογοτεχνίας (διεθνώς) και τούτες τις ημέρες βρίσκεται στην Αθήνα στο πλαίσιο του 8ου Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις), της ελληνο-ιβηροαμερικανικής γιορτής του Λόγου, ένας θεσμού (πλέον) που εξελίσσεται και κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές. Ο συγγραφέας, που σήμερα ζει και εργάζεται στην Ισπανία, κάνει καλά τα πάντα (γράφει μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια, ποιήματα) και γι' αυτό μας είχε προειδοποιήσει εγκαίρως ο αλησμόνητος Χιλιανός Ρομπέρτο Μπολάνιο: «Η λογοτεχνία του 21ουου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς ομόαιμους αδελφούς του»… Ο ίδιος, λίγο προτού παρουσιάσει τα βιβλία του στο Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας, συνομίλησε (για μια ακόμη φορά) με «Το Βήμα».
Κύριε Νέουμαν, έχω την αίσθηση ότι το βιβλίο σας «Ο ταξιδιώτης του αιώνα» είναι ξεχωριστό επειδή κατά κάποιον τρόπο φλερτάρει με το να είναι (χωρίς ωστόσο να είναι) «παλιομοδίτικο». Εδώ, στην ουσία, πρωταγωνιστούν οι ιδέες. Και στη σύγχρονη (μας) πεζογραφία δεν είναι αυτή η κυρίαρχη τάση (μάλλον). Καταλαβαίνετε τι εννοώ: η πλοκή και οι χαρακτήρες μπαίνουν σε πρώτο πλάνο. Ίσως και στη λογική των πολύ επιτυχημένων τηλεοπτικών σειρών εσχάτως… Πολλές από αυτές είναι, ομολογουμένως, καλοφτιαγμένες… Με τη λογοτεχνία τι ισχύει; Αρκεί να είναι καλοφτιαγμένη;
«Ασφαλώς και οι συγγραφείς, δεδομένου ότι βασικώς είναι αφηγητές, πρέπει να λένε καλά μια ιστορία. Είναι όμως κάτι παραπάνω από προφανές ότι λ.χ. τόσο ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες όσο και ο Πάουλο Κοέλο, τόσο η Βιρτζίνια Γουλφ όσο και η Ιζαμπέλ Αγιέντε, δεν μοιράζονται την ίδια ιδέα για το τι σημαίνει να πεις μια ιστορία. Στην πραγματικότητα, το να πεις μια ιστορία δεν πρέπει να είναι ο στόχος αλλά μονάχα το σημείο εκκίνησης ενός μυθιστορήματος. Έτσι το βλέπω εγώ: η απόλαυση της γλώσσας και η ένταση του ύφους, συνιστούν μέρος της πλοκής, μορφοποιούν και μεταβάλλουν την ιστορία ενός βιβλίου. Το να γράψει κανείς ένα μυθιστόρημα σαν να επρόκειτο για το σενάριο μιας τηλεοπτικής σειράς είναι κάτι περιττό. Γιατί έχουμε τηλεοπτικές σειρές και είναι εξαιρετικές! Ωστόσο, αυτό που βρίσκω ενδιαφέρον σ' αυτές που παρακολουθούμε σήμερα είναι ότι, ουσιαστικά, οφείλουν πάρα πολλά στα κλασικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Αυτή η παράδοση είναι η βασική πηγή των δικών τους αφηγήσεων. Θα έλεγα μάλιστα ότι αυτό το ελκυστικό παράδοξο με οδήγησε να γράψω τον Ταξιδιώτη του αιώνα, ένα βιβλίο που μοιάζει με ένα πείραμα μεταξύ των κλασικότροπων αφηγήσεων και της οπτικοακουστικής μας ευαισθησίας: τοποθετώ την ιστορία μου στον 19ο αιώνα, αλλά όλα τα εργαλεία που χρησιμοποίησα είναι παρμένα από πρωτοπόρους λογοτέχνες του 20ου αιώνα αλλά και τα μέσα επικοινωνίας του 21ου αιώνα. Μπορεί δηλαδή οι χαρακτήρες να συζητούν για ποίηση ή πολιτική λ.χ. σε κάποιο λογοτεχνικό σαλόνι, αλλά οι διάλογοί τους θα μπορούσαν άνετα να ακούγονται σε μια ραδιοφωνική εκπομπή ή σ' ένα τηλεοπτικό πλατό».
Δηλαδή;
«Οι οπτικοακουστικές τέχνες μπορούν να μας δείξουν τα πάντα μέσω των εικόνων που δημιουργούν, εκτός από κάτι που είναι όμως πολύ κρίσιμο: την λειτουργία του μυαλού μας, την εξέλιξη των ιδεών μας. Μόνο η γραφή, η λογοτεχνία αν θέλετε, μπορεί να το κάνει αυτό με έναν φυσικό τρόπο, ας πούμε. Και εξαιτίας αυτού οι ιδέες, για εμένα τουλάχιστον, είναι όχι μόνο θεμιτό να ενσωματώνονται στη λογοτεχνία αλλά και απολύτως καλοδεχούμενες εν γένει. Προσωπικά λατρεύω τους χαρακτήρες και τους "χτίζω" με πολύ μεγάλη προσοχή. Αλλά δεν με ενδιαφέρει να ξέρω μονάχα τι κάνουν, αλλά και τι σκέφτονται, πώς νιώθουν, αλλά και πώς σκέφτονται γι' αυτά που νιώθουν. Θέλω οι αναγνώστες μου να εισχωρούν στο σώμα και το πνεύμα τους. Στον Ταξιδιώτη του αιώνα, αυτό διερευνώ λίγο-πολύ. Είναι ένα μυθιστόρημα για τη σεξουαλική επιθυμία και τις ιδέες, για την αγάπη και την πολιτική, τη φιλοσοφία και τη σάρκα. Το βιβλίο αφηγείται την ερωτική ιστορία μεταξύ δύο μεταφραστών, όπου ο έρωτας είναι ένα είδος μετάφρασης, κάτι που μπορείτε να το δούμε και αντιστρόφως. Σε κάποιο σημείο η Ζοφί, η συμπρωταγωνίστρια στο πλευρό του Χανς, έχει γείρει στο κρεβάτι και σκέφτεται συγχρόνως τον Καντ και την (γυναικεία) περίοδο! "Για όχι;" διερωτάται εκείνη και αυτό θα ήταν, νομίζω, μια πολύ καλή περίληψη του βιβλίου!»
Στην Αθήνα κληθήκατε να συζητήσετε ζητήματα της λογοτεχνικής παράδοσης (για τον Θερβάντες και τον «Δον Κιχώτη») αλλά και για τον αν η γλώσσα μπορεί ή όχι να σταθεί ικανή να δημιουργήσει το συναίσθημα ότι ανήκει κανείς σε μια πατρίδα. Παίζει εντέλει κάποιο ρόλο αυτό που λέμε «πατρίδα» στην καλλιτεχνική δημιουργία, στη λογοτεχνία;
«Για να είμαι απολύτως ειλικρινής, δεν είμαι και τόσο βέβαιος πως υπάρχει μία και μοναδική πατρίδα. Κάποιοι λένε ότι η πραγματική μας πατρίδα είναι η χώρα όπου γεννηθήκαμε. Αλλά κοιτάξτε τι γίνεται στον κόσμο μας, με την εκτεταμένη μετανάστευση, τις εξορίες, τους πρόσφυγες αλλά και την οικογενειακή κινητικότητα, όλα αυτά που ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια μας. Είμαστε πολλοί εμείς που νιώθουμε ότι ανήκουμε σε περισσότερες από μία χώρες, σε περισσότερες από μία πατρίδες. Ορισμένοι λένε επίσης ότι η πραγματική πατρίδα είναι η μητρική γλώσσα. Αλλά τι συνέβαινε και τι συμβαίνει με τον Ναμπόκοφ, τον Μπέκετ, τον Κόνραντ, τον Σιοράν, τον Κούντερα, όλους τους συγγραφείς και τους διανοητές που άλλαξαν τη γλώσσα με την οποία εκφράζονταν; Έχω την αίσθηση ότι η ταυτότητά τους δεν συνδέεται με την αίσθηση του ανήκειν αλλά με τη συνείδηση της ξενότητάς τους. Το ίδιο ισχύει και για τα αναρίθμητα παιδιά που έμαθαν να μιλάνε μια γλώσσα στο πλαίσιο μιας οικογένειας που μετανάστευσε, αλλά μεγάλωσαν μιλώντας μιαν άλλη, διαφορετική γλώσσα στην χώρα που τα υποδέχθηκε. Είναι μια σύγκρουση όλο αυτό και, συγχρόνως, μια πολύτιμη επίγνωση. Ο ξένος είναι πάντοτε ένας καλός παρατηρητής».
Αναρωτιέμαι για τις διαδικασίες τόσο της γραφής όσο και της ανάγνωσης, ως εμπειριών. Νομίζω ότι ένα τεράστιο ζήτημα στην «ταχύτατη» εποχή μας είναι η ικανότητα μας να συγκεντρωνόμαστε, να προσηλωνόμαστε κάπου (ακόμη και σε ένα βιβλίο). Άραγε ισχύει για τον αναγνώστη ό,τι και για τον συγγραφέα; Μοιράζονται λ.χ. αυτή τη δυσκολία; Πώς το βλέπετε εσείς;
«Θεωρώ αυτή την προσήλωση, αυτή την απορρόφηση, αυτή την υπέροχη συνθήκη που μοιάζει με υπνωτισμό, μια πολύ χρήσιμη εμπειρία. Ακριβώς επειδή επικρατεί ο περισπασμός, μια διάσπαση της προσοχής μας, οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής καθίστανται όλο και πιο σημαντικές σε σχέση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Και είναι αλήθεια ότι, στις ημέρες μας, τείνουμε ή αναγκαζόμαστε να στρέφουμε την προσοχή μας σε πάρα πολλά πράγματα την ίδια ώρα. Για εμένα όμως η καλή λογοτεχνία - αναφέρομαι τόσο σε αυτούς που την γράφουν όσο και σε αυτούς που την διαβάζουν - δεν σχετίζεται τόσο με κάποια δυσκολία αλλά με κάποια ένταση, με κάποια εμμονή ίσως. Θέλω να πω δηλαδή ότι, όποτε βιώνουμε την απόλαυση, δεν είναι και τόσο δύσκολο για εμάς να συγκεντρωθούμε. Όταν κάνουμε έρωτα, για παράδειγμα, εξακολουθούμε σε κάθε περίπτωση να είμαστε και απολύτως προσηλωμένοι σε αυτό που κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Έτσι δεν είναι; Ε, για εμένα η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος να ερωτεύομαι τις λέξεις. Πιστεύω ότι τα βιβλία είναι δυο φορές αληθινά. Ότι συμβαίνουν σε δύο κεφάλια την ίδια στιγμή».
Η τέχνη μπορεί να είναι μόνο μια αισθητική στάση ή μόνο μια πολιτική θέση και να έχει κάποια αξία; Τι λέτε;
«Το να υποστηρίζει κανείς ότι η τέχνη έχει να κάνει αποκλειστικά με την αισθητική είναι, στην ουσία, μια ξεκάθαρη πολιτική τοποθέτηση (και εξόχως συντηρητική, κατά τη γνώμη μου). Από την άλλη μεριά, το να περιορίζει κανείς την τέχνη σε σκοπούς ακραιφνώς πολιτικούς συνιστά, επίσης, μια αισθητική στάση (αρκούντως φτωχή, κατά τη γνώμη μου). Νομίζω ότι, για τον κάθε καλλιτέχνη, ο προβληματισμός για τη φόρμα (του έργου του) και ο προβληματισμός του για την κοινωνία (και τα ζητήματά της) αποτελούν κομμάτια της ίδιας πρόκλησης. Στην περίπτωση του λογοτέχνη: να προσπαθήσει να κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο μέσω της γλώσσας που θα χρησιμοποιήσει. Προσωπικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ η πολιτική. Με ενδιαφέρουν όμως περισσότερο οι αντιφάσεις που αναδύονται μεταξύ των πολιτικών μας θέσεων και των όσων πράττουμε (ή γράφουμε) στην πραγματική ζωή. Αυτό είναι που λέμε "ιδεολογία", κάτι που είναι ενίοτε ένα συναρπαστικά αθέλητο πράγμα. Όπως ακριβώς η ποίηση».
Με ποιες σκέψεις ήλθατε στην Ελλάδα, τούτη την περίοδο, κύριε Νέουμαν;
«Η αλήθεια είναι ότι, πριν έλθω, με απασχόλησε το δισυπόστατον του πράγματος: από τη μια η ιδεώδης αρχαία Ελλάδα και από την άλλη η σύγχρονη χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Μου φαίνεται ότι η ίδια η Ευρώπη, με τον τρόπο που έχει συμπεριφερθεί στην Ελλάδα, διαπράττει ένα είδος παράδοξης αυτοκτονίας εις βάρος της. Η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού και της δημοκρατίας, να σκοτώνεται αργά και βασανιστικά από τους υποτιθέμενους θεματοφύλακες των αξιών της δυτικής δημοκρατίας! Πιστεύω ότι οι χώρες του Νότου (όπως και η Γαλλία που επίσης περνάει μια δύσκολη φάση) πρέπει να βάλουν τα δυνατά τους και να συνεργαστούν περισσότερο ώστε να αναμορφώσουν την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Καμία χώρα (ούτε και η Ελλάδα) δεν μπορεί να το κάνει μόνη της αυτό. Και ψυχανεμίζομαι ότι ο γερμανός φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ, ο οποίος εδώ που τα λέμε είναι ο πατέρας της Ενωμένης Ευρώπης από μια πολιτική σκοπιά, θα ντρεπόταν πραγματικά βλέποντας πώς συμπεριφέρεται η Γερμανία σήμερα. Προσπάθησα να θίξω τέτοια ζητήματα και στον Ταξιδιώτη του αιώνα, πώς συντελέστηκε αυτή η πολιτική μεταμόρφωση της Ευρώπης, που βρίσκονται οι ρίζες αυτού του εφιάλτη. Αν πρέπει όμως να περιοριστώ στα σημερινά, θα σας έλεγα το δικό μας πολιτικό παιχνίδι το συμπυκνώνουν πολύ καλά αυτοί οι ανόητοι χούλιγκαν στο οι οποίοι με τα κοντάρια, απ' όπου κρέμονται οι εθνικές τους σημαίες, χτυπάνε τα κεφάλια των αντιπάλων τους στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου 2016!»
Συνέντευξη του συγγραφέα, στην Βένα Γεωργακοπούλου για την «Εφημερίδα των συντακτών». στις 24-06-2016
Οι Unidos Podemos δεν υπόσχονται παράδεισο, είναι πια ρεαλιστές
Ο 39χρονος Αργεντινός, που ζει από μικρό παιδί στην πανέμορφη Γρανάδα, είναι ένα από τα μεγάλα ονόματα της ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Ψήφισε ήδη τους Unidos Podemos -στην Ισπανία ισχύει η επιστολική ψήφος- και ήρθε στην Ελλάδα από την ωραία Γρανάδα, χωρίς κανένα άγχος, για τις εκδηλώσεις του Ιβηροαμερικανικού λογοτεχνικού φεστιβάλ, αλλά και για να παρουσιάσει το νέο του μυθιστόρημα «Ο ταξιδιώτης του αιώνα». Είναι το τρίτο βιβλίο τού μόλις 39 χρόνων Αντρες Νέουμαν που βγάζουν οι εκδόσεις «opera».Αν δεν έχετε διαβάσει τα δυο άλλα («Βαρβαρισμοί» και «Κατά μόνας»), αυτό εδώ, με τις 700 σελίδες του, φτάνει και περισσεύει για να συνταχθείτε αμέσως με την προφητική, εδώ και δεκαπέντε τόσα χρόνια, ρήση του Ρομπέρτο Μπολάνιο ότι στον Νέουμαν ανήκει η λογοτεχνία του 21ου αιώνα. Είναι από τα μεγαλειώδη εκείνα μυθιστορήματα που συνήθως γράφονται από πιο ώριμους ηλικιακά συγγραφείς, κορυφώνουν μια καριέρα και δίνουν και κανένα Νόμπελ. Βρήκε και στα χέρια του Αχιλλέα Κυριακίδη την ιδανική μετάφραση.
Οχι ότι ο Νέουμαν έχει κανένα παράπονο από διεθνή αναγνώριση. Αυτός ο γεννημένος στην Αργεντινή και εξόριστος από μικρό παιδί στην Ισπανία νεαρός έχει ήδη φορτωθεί βραβεία. Η λογοτεχνία, όμως, είναι γι’ αυτόν ένα «παιχνίδι» με εποχές, σχολές, ιδέες, βιβλία άλλων. Χωρίς σύνορα και όρια.
Κάτι σαν τη ζωή του -μας τα λέει παρακάτω. Κάτι σαν τη ζωή του Χανς, του «Ταξιδιώτη του αιώνα», που καταφτάνει με μια άμαξα στο Βανδερβούργο, μια φανταστική μικρή πόλη κάπου μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, γύρω στο 1829, μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων. Μυστηριώδης τύπος, συνεχώς υπ’ ατμόν, από ταξίδι σε ταξίδι, διανοούμενος καθ’ υπερβολή, λάτρης και μεταφραστής της ποίησης, μπλέκει με ένα απίθανο λογοτεχνικό σαλόνι, ερωτεύεται τη Ζοφί, μια απίστευτη φεμινίστρια, και συνεχίζει τον δρόμο του.
• Ο ήρωάς σας είναι ένας ταξιδιώτης χωρίς ρίζες και πατρίδα. Τουλάχιστον δεν τα αποκαλύπτετε. Είναι πολύ εύκολη η υπόθεση ότι σας μοιάζει;
Μεγάλωσα πάνω σε ένα σύνορο, αυτό έγινε η πατρίδα μου. Οταν ο πρόεδρος Κάρλος Μένεμ έδωσε αμνηστία στους στρατιωτικούς της χούντας για τα εγκλήματά τους, η οικογένειά μου αποφάσισε να φύγει από την Αργεντινή. Γιατί στη διάρκεια της δικτατορίας είχε υποφέρει, μια θεία μου είχε απαχθεί και βασανιστεί, πολλοί συγγενείς μου είχαν αυτοεξοριστεί.
Oταν έφτασα μικρό παιδί στη Γρανάδα ένιωθα ότι υπάρχει μία πόρτα. Την άνοιγα και ήμουν στην Ισπανία.
Την έκλεινα και έμενα στην Αργεντινή. Δεν μπορούσα να διαλέξω. Οταν πέθανε πριν από λίγα χρόνια η μητέρα μου, διαφωνήσαμε με τον αδελφό μου για τις στάχτες της. Αυτός ήθελε να φυτέψουμε ένα δέντρο και να τις βάλουμε στη ρίζα του, ένιωθε την ανάγκη να έχει ένα μέρος να πηγαίνει.
Εγώ πάλι δεν ήθελα ένα συγκεκριμένο μέρος, δεν μπορούσα να διαλέξω μεταξύ Αργεντινής και Ισπανίας. Μοιράσαμε τις στάχτες, οι μισές μπήκαν στις ρίζες ενός δέντρου, τις άλλες μισές τις σκόρπισα στη Μεσόγειο. Αυτή η ιστορία είναι το τέλειο σύμβολο της ζωής μου.
• Το φανταστικό Βανδερβούργο είναι μια... κινητή πόλη, η τοπογραφία, οι δρόμοι της συνεχώς μετατοπίζονται. Δεν είναι, φαντάζομαι, απλώς μια ωραία, ποιητική ιδέα. Προσπαθούσα να την εντάξω στο μεγάλο λατινοαμερικάνικο μυθιστόρημα κι όλο μου έρχονταν στον νου Ευρωπαίοι συγγραφείς.
Όταν εμπνεύστηκα το Βανδερβούργο σκεφτόμουνα, βέβαια, τις «Αόρατες Πολεις» του Ιταλο Καλβίνο και τον «Πύργο» του Κάφκα, αλλά πάνω απ’ όλα το «Πέδρο Πάραμο» του Χουάν Ρούλφο, αυτόν τον τόπο πέρα από τον χρόνο στον οποίο βρίσκεται ξαφνικά ο ήρωάς του.
Σκεφτόμουν και το μυθικό Μακόντο από τα «Εκατό Χρόνια Μοναξιάς» του Μάρκες, αλλά και τη Σάντα Μαρία, την πόλη που εμπνεύστηκε ο Χουάν Κάρλος Ονέτι. Ολες αυτές οι φανταστικές πόλεις ανθίζουν στο λατινοαμερικανικό μυθιστόρημα. Γιατί λοιπόν να μην αποκτήσουν λογοτεχνική εφαρμογή και στην Ευρώπη;
• Πώς και αποφασίσατε να τοποθετήσετε ένα μυθιστόρημα στη γερμανική επαρχία των αρχών του 19ου αιώνα;
Πάντα με ενδιέφερε ο γερμανικός ρομαντισμός, είναι η πρώτη ευρωπαϊκή avant garde. Τέλη του 18ου, αρχές του 19ου αιώνα μπορείς να βρεις στη Γερμανία πειράματα μεταξύ ποίησης και αφορισμών, μεταξύ δοκιμίων και μυθοπλασίας.
Ολα τα λογοτεχνικά είδη, που σήμερα μας φαίνονται κανονικά, τότε έγιναν για πρώτη φορά. Επίσης, στις αρχές του 19ου αιώνα κάτι πολύ σοβαρό συνέβη στη Γερμανία για την ίδια την Ευρώπη. Και όχι μόνο από την πλευρά της αισθητικής, αλλά και της φιλοσοφίας (έχουμε τον Καντ) και της πολιτικής. Τότε ξεπήδησε η ίδια η ταυτότητα της Ευρώπης, αλλά άρχισε να γεννιέται και το Κακό, που θα την κατέστρεφε.
• Η εποχή μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους και η σημερινή, μετά την πτώση του σοσιαλισμού, αποκτούν στο βιβλίο σας απίστευτες ομοιότητες. Στο λογοτεχνικό σαλόνι αυτά που συζητούν είναι ακριβώς τα ίδια που μας ταλαιπωρούν ακόμα: η επανάσταση, η έννοια του έθνους, η Εκκλησία και το κοσμικό κράτος, τα πολιτικά δικαιώματα, η ένωση της Ευρώπης. Βάλατε λίγο κι εσείς το χεράκι σας για να τονίσετε τους παραλληλισμούς των δύο αιώνων;
Ακριβώς αυτή ήταν η ιδέα και το παιχνίδι μου. Ενιωθα το μυθιστόρημά μου σαν μια «μεταφραστική μηχανή» μεταξύ του 19ου και του 21ου αιώνα. Οτιδήποτε αναφερόταν στον 19ο αιώνα προσπαθούσα να το «μεταφράσω», για μένα και τους αναγνώστες, στη δική μας εποχή.
Μετά τη σήψη του καθεστώτος του Ναπολέοντα και την πτώση της ίδιας της ιδέας της επανάστασης, του σαρώματος μιας ουτοπίας, άρχισε πάλι η κυριαρχία του συντηρητικού status quo, που διήρκεσε δεκαετίες, ένα είδος πισωγυρίσματος. To ίδιο συμβαίνει και σήμερα λόγω ενός μείγματος πολιτικών και οικονομικών λόγων.
Τα εργατικά δικαιώματα, ο χωρισμός Κράτους - Εκκλησίας, όλα πάνε πίσω, γυρίζουμε σε συνθήκες που υπήρχαν πριν από τη δεκαετία του ᾽60. Ακόμα και τα σεξουαλικά ήθη κατά κάποιο τρόπο συντηρητικοποιούνται. Υπάρχει και μια δεύτερη, σημαντική ομοιότητα μεταξύ των δύο αιώνων.
Λένε ότι ο 19ος ήταν ένας αργός αιώνας. Φοβερό λάθος, για πρώτη φορά στην ιστορία του το ανθρώπινο είδος μπορούσε να μετακινείται με μεγάλη ταχύτητα, με τρένα, με ατμόπλοια. Η βιομηχανική επανάσταση είναι η σημαντικότερη μέχρι να φτάσουμε στο ίντερνετ. Επίσης τότε γεννήθηκε ο φεμινισμός, σημαντικός κρίκος ανάμεσα στους δύο αιώνες.
• Μήπως η Ζοφί παραείναι φεμινίστρια, υπερβολικά μπροστά από την εποχή της; Τι είδους γυναίκες είχατε στο μυαλό σας πλάθοντας την ηρωίδα σας;
Προσπάθησα να την πλάσω, σαν ένα είδος Φρανκενστάιν, από όλες τις προχωρημένες, απίστευτες γυναίκες της εποχής της. Υπήρχαν πολλές, ξέρετε. Είχα στο μυαλό μου τις ρομαντικές συγγραφείς, που διάβασα τις αλληλογραφίες τους.
Τη μητέρα του Σοπενχάουερ, αυτού του σεξιστή και μισογύνη φιλοσόφου, που η ίδια είχε ελεύθερη ερωτική ζωή, δικό της λογοτεχνικό σαλόνι, στο οποίο σύχναζε ο Γκέτε και ήταν η πρώτη Γερμανίδα συγγραφέας που υπέγραφε με το δικό της όνομα, όχι του συζύγου της.
Επίσης τη Σοφί Μερό, πρώτη επαγγελματία μεταφράστρια στην Ευρώπη που, καθόλου τυχαία, παντρεύτηκε έναν πολύ νεότερό της ποιητή, τον Κλέμενς Μπρεντάνο. Μιλάμε για μια γενιά γυναικών που διαμορφώθηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά κατάλαβαν ότι αυτή αφορούσε μόνο τους άνδρες, ότι στην οικογένεια τίποτα δεν άλλαξε, ότι χρειαζόταν μια δεύτερη επανάσταση κλειστού χώρου.
Τρία μόλις χρόνια από τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ήρθε ευτυχώς η Μέρι Γούλστονκραφτ με το «A Vindication of the Rights of Woman» και έθεσε στο κέντρο τις γυναίκες. Είπε ότι ο άνδρας δεν είναι όλο το ανθρώπινο είδος. Και άρχισε μια κούρσα που ακόμα δεν έχει τελειώσει.
• Ο κεντρικός σας ήρωας είναι ευρωπαϊστής, θα λέγαμε, αλλά και μετριοπαθής πολιτικά, δεν είναι ριζοσπάστης και επαναστάτης. Γιατί;
Ο Χανς πιστεύει στην κοινή ευρωπαϊκή κουλτούρα, γι’ αυτό κάνει και αυτή την ανθολογία ευρωπαϊκής ποίησης, που διακόπτεται -άλλη μια αλληγορία, δεν μπορούν με τη Ζοφί να τελειώσουν το βιβλίο τους, όπως δεν μπορούμε να τελειώσουμε με την ένωση της Ευρώπης. Θα ’λεγα, όμως, ότι δεν είναι μετριοπαθής, αλλά σκεπτικιστής, σε αντίθεση με τον φίλο του, τον Αλβαρο, που πιστεύει στην επανάσταση, στις ριζοσπαστικές λύσεις.
Ο Χανς είναι σαν να λέει, «ξέρω ότι οι επαναστάσεις δεν έχουν αποτελέσματα». Ισως να ’ναι και ο χαρακτήρας του βιβλίου που έρχεται από το μέλλον, μια τόση δα πινελιά επιστημονικής φαντασίας στο βιβλίο. Δεν λέει ο Χανς στην αρχή ότι πάει να συναντήσει τον κύριο Λιοτάρ, που φυσικά έχει το όνομα του διάσημου μεταμοντέρνου φιλοσόφου;
Ε, ερχόμενος στον 19ο αιώνα από τον σύγχρονο μεταμοντέρνο κόσμο μας, ξέρει ότι χρειαζόμαστε επανάσταση αλλά και συγχρόνως ότι η επανάσταση δεν φέρνει αποτελέσματα. Αυτή είναι η τραγωδία.
• Εσείς τι πιστεύετε για την Ευρώπη;
Εγώ πιστεύω στον Νότο του Νότου. Γεννήθηκα στη Νότια Αμερική και ζω στον Νότο της Ισπανίας. Είμαι φτιαγμένος από Νότο. Εχω μια πραγματική περιφερειακή αίσθηση των πραγμάτων. Αυτό σημαίνει ότι καταλαβαίνω απόλυτα τι συμβαίνει στην Ελλάδα, τις εντάσεις που υπάρχουν με την κεντρική εξουσία της Ε.Ε., γιατί, με διαφορετικό τρόπο, το ίδιο συνέβη στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, ακόμα και στην Ιρλανδία.
• Βρήκατε κι έναν τρόπο να «χώσετε» την Ισπανία στο γερμανικό σας σαλόνι, με τον Αλβαρο, που τόσο κακολογεί την πατρίδα του.
Οπως κάθε Ισπανός. Ενα πράγμα που μου αρέσει στους Ισπανούς είναι ότι μισούν την Ισπανία. Οι περισσότεροι βρίσκονται σε μάχη με την εθνική τους ταυτότητα -υπάρχουν οι εσωτερικοί εθνικισμοί (βασκικός, καταλανικός κ.λπ.), οι πέντε επίσημες γλώσσες. Και βέβαια έχουμε τις δύο Ισπανίες που συγκρούονται αιώνες τώρα - την προοδευτική και τη συντηρητική.
Ο Αλβαρο, αυτοεξόριστος για πολιτικούς λόγους, δεν ξέρει ότι έναν αιώνα αργότερα με τον Φράνκο θα πλημμυρίσει πάλι η Ευρώπη από εξόριστους συμπατριώτες του. Ούτε ότι σήμερα υπάρχει με κάποια έννοια ακόμα μια γενιά νέων ανθρώπων, οι indignados, που μπορεί να πάρουν τον δρόμο της ξενιτιάς για οικονομικούς λόγους. Αλλά μπορείς να διαχωρίσεις την πολιτική από την οικονομία; Δεν μπορείς.
• Τι ψήφο στείλατε στις ισπανικές εκλογές της Κυριακής;
Unidos Podemos, φυσικά, κανένα άλλο κόμμα δεν μπορεί να κάνει κάτι. Ξέρω ότι πολλοί Ελληνες θα σκεφτούν, «σιγά, και ο ΣΥΡΙΖΑ, δηλαδή, τι έκανε;» Αλλά τι περιθώρια πραγματικά υπήρχαν για να κάνει ο Τσίπρας αυτά που υποσχέθηκε; Καμία χώρα του Νότου δεν μπορεί να καταφέρει τίποτα από μόνη της.
Χρειάζεται ένα μέτωπο από Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ελλάδα και, ίσως, τη Γαλλία, που περνάει κι αυτή δύσκολες στιγμές. Ελπίζω και προλέγω ότι σε τέσσερα-πέντε χρόνια θα έχουμε παντού νέα αριστερά κόμματα, που θα αλλάξουν την Ευρώπη. Τώρα η Γερμανία, η Αγγλία, ίσως και η Γαλλία παίρνουν όλες τις αποφάσεις. Χρειάζεται αντίβαρο.
• Λέτε για τη Γαλλία, που βγήκε στους δρόμους. Το ενδεχόμενο να δούμε πρόεδρο τη Μαρίν Λεπέν δεν το σκέπτεστε;
Είναι ένα ρίσκο. Στην Ισπανία ευτυχώς δεν έχουμε ακροδεξιό κόμμα. Ετσι, αν πάρεις την οργή του κόσμου, τη φωτιά του ριζοσπαστισμού, που η τρόικα τη φουντώνει, και την κατευθύνεις σε μια πολιτισμένη πρόταση, όπως κάνουν οι Unidos Podemos, δεν θα υπάρξει χάος και καταστροφή. Πιστεύω ότι δεν θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του Τσίπρα. Ξεκινάνε από άλλη αφετηρία, δεν έχουμε, για παράδειγμα, το ίδιο τραπεζικό σύστημα.
Το πρόγραμμά τους είναι πια πολύ ρεαλιστικό, είδαν και τι έγινε στην Ελλάδα και δεν υπόσχονται παραδείσους. Και κάτι ακόμα. Στη Μαδρίτη και στη Βαρκελώνη πήραν τους δήμους και βλέπουμε τη διαφορά: λιγότερα χρέη, περισσότερα χρήματα για κοινωνικά προγράμματα, αλλαγή της πολιτιστικής ζωής. Αν μπορούν να κυβερνήσουν τη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη, γιατί όχι και ολόκληρη τη χώρα;
Ο Μπολάνιο ήταν κάτι μεταξύ Μπόρχες και Κλιντ Ιστγουντ
• Ας μιλήσουμε για τον Μπολάνιο, που αφού διάβασε το πρώτο σας μυθιστόρημα έγραψε ότι τον «υπνώτισε» και ότι «σας ανήκει η λογοτεχνία του 21ου αιώνα». Τον συναντήσατε ποτέ;
Ηταν μέλος στην κριτική επιτροπή για το λογοτεχνικό βραβείο Ηerralde της Βαρκελώνης όπου έστειλα το 1999 το πρώτο μου μυθιστόρημα, το «Bariloche». Δεν είχα διαβάσει τίποτα δικό του, δεν είχε γίνει ακόμα μύθος, ήταν απλώς ένας μεγάλος συγγραφέας που λίγοι ήξεραν. Ψήφισε το βιβλίο μου, έγραψε κι ένα κολακευτικό άρθρο. Εκπληκτος αγόρασα μερικά βιβλία του, να δω τι συγγραφέας είναι.
Τον λάτρεψα. Και τον πήρα τηλέφωνο. Εμενε στην Καταλονία, εγώ στην Ανδαλουσία, μας χώριζαν χίλια χιλιόμετρα. Με κάλεσε σπίτι του.
Μου μαγείρεψε μεξικάνικα τάκος και μου διάβασε αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά ποιήματα με δυνατή φωνή. Εβαλε μεξικάνικη πανκ και ενώ παίζαμε σκάκι αργά μέσα στη νύχτα, αυτός, σοβαρός και αφοσιωμένος, στα ενδιάμεσα έβγαζε κραυγές σαν τρελός, ακολουθώντας τη μουσική. Και το σπίτι του ήταν σε απόλυτη καθαριότητα, τα βιβλία του σε άψογη τάξη.
Μου φάνηκε σαν ένα μείγμα κλασικού ποιητή και καουμπόι. Κάτι μεταξύ Μπόρχες και Κλιντ Ιστγουντ. Με το έργο του και τη ζωή του κατάφερε να ενώσει δύο στάσεις απέναντι στη λογοτεχνία που έμοιαζαν μακρινές.
Η μια είναι η μετα-λογοτεχνική, βιβλιοφιλική γραφή που μιλάει συνέχεια για συγγραφείς, σαν να ζεις σε μια βιβλιοθήκη (κι εγώ εκεί ανήκω) και η άλλη είναι η σχολή του Μπουκόφσκι ή των μπιτ, όλο σεξ, ντραγκς και ροκ εντ ρολ.
Και ξαφνικά ήρθε ο Μπολάνιο και έδειξε ότι μπορεί την ίδια στιγμή να είναι bookish και σεξ και ντραγκς και ροκ εντ ρολ. Αυτό ήταν για μένα το αποκαλυπτικό και όχι η πρόζα ή οι χαρακτήρες του. Και επιπλέον ήταν ένας Χιλιανός που έγραψε το Μεγάλο Μεξικανικό Μυθιστόρημα ζώντας στην Ισπανία. Εσπασε την ιδέα της μιας και μόνης εθνικότητας ενός βιβλίου.
Εφημερίδα «Καθημερινή» στις 03-07-2016
Η ευρωπαϊκή ιστορία ως ερωτική αλληγορία
«Η επικαιρότητα είναι τα πράγματα για τα οποία μιλάμε σήμερα και αύριο. Το παρόν είναι μια πιο αργή, πιο συνεκτική (coherent) διαδικασία, την οποία πρέπει να δούμε από μια απόσταση, όπως εδώ», λέει στην «Κ» ο φημισμένος Ισπανοαργεντινός συγγραφέας Αντρές Νέουμαν για τον τρόπο που βλέπουμε και αναλύουμε τα πράγματα, και δείχνει προς την Ακρόπολη και την Αθήνα που απλώνεται κάτω από την οροφή του ξενοδοχείου του. «Και αυτό που βλέπω», συνεχίζει, «είναι μια αέναη διαδικασία διαστολής και συστολής του ευρωπαϊκού χάρτη από τους ναπολεόντειους χρόνους και υπάρχουν πάντα δύο δυνάμεις που επενεργούν. Το κέντρο της Ευρώπης και οι περιφερειακές χώρες, η άνοδος του εθνικισμού από τη μια και το άπιαστο όνειρο του ευρωπαϊκού “καντιανού” μοντέλου από την άλλη. Αυτές είναι οι αφετηρίες των συζητήσεων στο βιβλίο», καταλήγει.
Ένα βιβλίο για την Ευρώπη
Και το βιβλίο δεν είναι άλλο από τον «Ταξιδιώτη του αιώνα» που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες από τις εκδόσεις Οpera σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη και αποτελεί ένα ογκώδες μυθιστόρημα ιδεών, μια «αλληγορία», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, για την ευρωπαϊκή κρίση ταυτότητας. Τοποθετημένο σε μια φανταστική πόλη του 19ου αιώνα και με «πρόσχημα» τον θυελλώδη έρωτα δύο μεταφραστών, του ευρωπαϊστή Χανς και της δυναμικής Ζοφί, ο Νέουμαν ανακινεί ζητήματα του 21ου αιώνα, όπως τον ρόλο του κράτους, τη θέση της γυναίκας, την ελευθερία, την ευρωπαϊκή ιδέα, σε μια σύγχρονη, συναρπαστική αφήγηση, όπου καμία φράση δεν είναι τυχαία.
«Το βιβλίο προσπαθεί να δει την ευρωπαϊκή διαδικασία ιστορικά και όχι μόνο σε ό,τι αφορά την επικαιρότητα», σημειώνει, και το βιβλίο που έχει ήδη χαρακτηριστεί «προφητικό», καθώς η πρωτότυπη έκδοση έγινε το 2012 και η ευρωπαϊκή κρίση, για την οποία γίνεται λόγος μέσα από τις συζητήσεις των πρωταγωνιστών και τους ισχυρούς συμβολισμούς που διατρέχουν τις σελίδες, κάθε άλλο παρά ανακόπηκε.
Σαν τους ήρωές του που συναντιούνται στο φιλολογικό σαλόνι της Ζοφί για να συζητήσουν περί πολιτικών θεμάτων που μας απασχολούν μέχρι σήμερα, συναντηθήκαμε με τον Αντρές Νέουμαν το πρωινό που το Brexit έγινε από κακό όνειρο πραγματικότητα.
«Πρέπει να γίνει ένα σημείο καμπής για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα», μας λέει σκεπτικός. Αναρωτιόταν, όπως είπε, εάν αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μια ισχυρή προειδοποίηση στις Βρυξέλλες και εάν θα έφερνε σε κάπως καλύτερη διαπραγματευτική θέση τις νότιες χώρες. «Τώρα αναγκάζονται να δουν ότι το ευρωπαϊκό πρότζεκτ πρέπει να είναι πιο ελκυστικό και φιλικό με τα μέλη του και όχι ένα κλαμπ που σκοτώνει τα μέλη του και περιμένει ότι αυτά τα “νεκρά” μέλη θα επιθυμούν ακόμη να συμμετέχουν», τονίζει.
Στα 39 του χρόνια ο βραβευμένος συγγραφέας –ο «Ταξιδιώτης του αιώνα» έχει αποσπάσει τα σημαντικότερα ισπανικά βραβεία λογοτεχνίας– απολαμβάνει ήδη τον σεβασμό και την αναγνώριση των ομοτέχνων του και του κοινού. Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο είχε πει ότι «η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς ομόαιμους αδελφούς του». «Παιδί» της δικτατορίας, όπως λέει για τον εαυτό του, γεννήθηκε σε μια ταραγμένη πολιτικά περίοδο για την Αργεντινή, όταν στην εξουσία βρέθηκε με πραξικόπημα ο στρατηγός Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα. Η οικογένειά του μετανάστευσε στην Ισπανία όταν δόθηκε αμνηστία στους στρατιωτικούς μετά την πτώση της δικτατορίας το 1983. Μεγάλωσε με δύο προφορές, την οικογένειά του μοιρασμένη σε δύο χώρες, αλλά ο ίδιος νιώθει Ευρωπαίος και πάντα είχε την ανάγκη να γράφει για τα «σύνορα», όχι ως πεδίο μετάβασης αλλά ως τόπο διαβίωσης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η φανταστική πόλη στην οποία «κεντάει» το μυθιστόρημά του μετατοπίζεται συνεχώς, κινείται μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, το στίγμα της παραμένει απροσδιόριστο και το όνομα της είναι, συμβολικά, «Βανδερβούργο». «Της έδωσα γερμανικό όνομα διότι η Γερμανία μάς έχει δώσει τα καλύτερα και τα χειρότερα πράγματα στην Ευρώπη. Η πόλη είναι μια μικρογραφία της Ευρώπης», σημειώνει.
«Ερμηνεύοντας» τον άλλον
Το προηγούμενο βράδυ στην εκδήλωση του 8ου Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ Λογοτεχνίας LEA, παρακολουθήσαμε μαζί με το κοινό τον χαρισματικό Νέουμαν να μιλάει με πάθος και ασταμάτητα –η μεταφράστρια στα ελληνικά θα το θυμάται ακόμη– για τον Θερβάντες, τη διαχρονικότητα του «Δον Κιχώτη» και τη σημασία και τη δύναμη της μετάφρασης και των μεταφραστών, τους οποίους χαρακτήρισε «περιπλανώμενους ιππότες της λογοτεχνίας». «Μια κακή μετάφραση σίγουρα μπορεί να καταστρέψει ένα πρωτότυπο, αλλά μια καλή μετάφραση μπορεί να το απογειώσει», μας λέει και τονίζει ότι ο ίδιος έχει υιοθετήσει σε σημεία του πρωτότυπου κειμένου τις προτάσεις των μεταφραστών του, προσδίδοντας στο αφήγημά του μια ιδιαίτερη δυναμική.
Επιστρέφοντας στα πολλά επίπεδα του βιβλίου και στην ιδέα της Ευρώπης, ο Νέουμαν μας λέει ότι η «μετάφραση» ως έννοια, η προσπάθεια να ερμηνεύσεις τον συνομιλητή σου, είναι παντού στη ζωή μας από τα πιο μικρά έως τα μεγαλύτερα πράγματα. Οι δύο ήρωες του βιβλίου, μεταφραστές κυριολεκτικά και μεταφορικά, καθώς προσπαθούν να «μεταφράσουν» τα ερωτικά μηνύματα που στέλνει ο ένας στον άλλο μέσα από τα πρωτόκολλα συμπεριφοράς του 19ου αιώνα. «Στη μετάφραση, υπάρχει πάντα μια διαπραγμάτευση μεταξύ δύο όψεων, δύο πολιτισμών σε μικρή κλίμακα, δύο χωρών σε συμβολικό επίπεδο», τονίζει.
Η συγγραφή του «Ταξιδιώτη του αιώνα» πήρε στον Αντρές Νέουμαν περίπου πέντε, εφιαλτικά όπως λέει, χρόνια μέχρι την ολοκλήρωσή του. Το επόμενο βιβλίο του, το «Κατά μόνας» (εκδ. Opera), μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2014 και ήταν κατά πολύ μικρότερο σε μέγεθος. Εκείνος παράλληλα έγραφε ποίηση χαϊκού, αφορισμούς, άρθρα. «Δεν ήταν επειδή κουράστηκα, αλλά θέλω πάντα να αλλάζω γιατί δεν πιστεύω σε μια συγγραφική συνταγή. Κάθε βιβλίο μου είναι σαν το πρώτο επειδή θέλω να νιώθω ότι μαθαίνω συνεχώς να γράφω και σαν το τελευταίο επειδή θέλω να τα πω όλα, διότι, ξέρεις, είμαστε θνητοί», τονίζει και μας αποκαλύπτει ότι ετοιμάζει και πάλι ένα εκτενές σε μέγεθος μυθιστόρημα. Αποχαιρετιστήκαμε στο λόμπι του ξενοδοχείου πριν από την πρώτη του βόλτα στην Ακρόπολη και αφού άλλαξε από μακρύ παντελόνι σε βερμούδα. «Τώρα πέρασα από το long στο short form», κατέληξε γελώντας.
Η συγγραφή του «Ταξιδιώτη του αιώνα» πήρε στον Αντρές Νέουμαν περίπου πέντε, εφιαλτικά όπως λέει, χρόνια μέχρι την ολοκλήρωσή του. Το επόμενο βιβλίο του, το «Κατά μόνας» (εκδ. Opera), μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2014 και ήταν κατά πολύ μικρότερο σε μέγεθος. Εκείνος παράλληλα έγραφε ποίηση χαϊκού, αφορισμούς, άρθρα. «Δεν ήταν επειδή κουράστηκα, αλλά θέλω πάντα να αλλάζω γιατί δεν πιστεύω σε μια συγγραφική συνταγή. Κάθε βιβλίο μου είναι σαν το πρώτο επειδή θέλω να νιώθω ότι μαθαίνω συνεχώς να γράφω και σαν το τελευταίο επειδή θέλω να τα πω όλα, διότι, ξέρεις, είμαστε θνητοί», τονίζει και μας αποκαλύπτει ότι ετοιμάζει και πάλι ένα εκτενές σε μέγεθος μυθιστόρημα. Αποχαιρετιστήκαμε στο λόμπι του ξενοδοχείου πριν από την πρώτη του βόλτα στην Ακρόπολη και αφού άλλαξε από μακρύ παντελόνι σε βερμούδα. «Τώρα πέρασα από το long στο short form», κατέληξε γελώντας.
Σάκης Ιωαννίδης
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ στις 10-09-2016
Πορτρέτο ενός μεταφραστή ως νεαρού ταξιδιώτη
1827. Στον απόηχο των Ναπολεόντειων Πολέμων. Η Γερμανία κατατεμαχισμένη, η Ευρώπη σε αποσύνθεση. Θλιβερά και επίκαιρα ερωτήματα: «Πώς διάολο τα καταφέραμε να περάσουμε από τη Γαλλική Επανάσταση στον δικτάτορα Μέτερνιχ; […] από την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην Ιερά Συμμαχία;»
Το φανταστικό και φασματικό Βανδερβούργο μετακινείται συνεχώς στον χάρτη, ακολουθώντας τις αλλαγές στις συνοριακές χαράξεις μεταξύ Γερμανίας-Πρωσίας. Το περίπλοκο, χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς, δίκτυο των δρόμων του εγκλωβίζει τα βήματα του ταξιδιώτη-μεταφραστή Χανς, ο οποίος εμφανίζεται από το πουθενά και, σαν τους ήρωες του «Περιμένοντας τον Γκοντό», όλο φεύγει για να μείνει.
Η Ζοφί, μια νεαρή χειραφετημένη γυναίκα, κατουράει, έχει περίοδο, αυνανίζεται και μοιράζει «πολύγλωσσα» φιλιά, όταν δεν κυλιέται φρενήρης στο κρεβάτι διαβάζοντας ή μεταφράζοντας ταυτόχρονα.
Από το μεταφραστικό εργαστήριο-κρεβάτι του Χανς θα παρελάσουν αντιπροσωπευτικά κείμενα των βασικών γραμματειών της εποχής, τμήματα μιας εν προόδω πανοραμικής ευρωπαϊκής ανθολογίας, η οποία θα παραμείνει ημιτελής (όπως, ίσως, και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση).
Στη σκηνή του μεσοαστικού σαλονιού της Ζοφί πρωταγωνιστούν οι ιδέες που διαξιφίζονται και αγωνίζονται να επικρατήσουν (από τη μόδα στο θέατρο, από τη λογοτεχνία και τη μουσική στην πολιτική) και σκηνοθετούνται αποσπάσματα από θεατρικά έργα.
Σχεδόν καββαλιστική η ονοματοδοσία. Στο όνομα της πόλης ακούγεται το γερμανικό ρήμα «περιπλανώμαι». «Sophie» σημαίνει Σοφία, και το επώνυμό της («Gottlieb») «Αγάπη του Θεού».
«Zeit» είναι ο Χρόνος, αλλά και το επίθετο του πανδοχέα όπου νοικιάζει όχι μόνο… χρόνο, αλλά και το δωμάτιο με τον αριθμό 7 ο Χανς, συνονόματος του Κάστροπ που πέρασε επτά χρόνια στο «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν.
Κάποιοι γαιοκτήμονες φέρουν ονόματα ποδοσφαιριστών της Εθνικής Γερμανίας, και ένας… Λιοτάρ περιμένει τον Χανς στο Ντεσάου. Ταβάνια γεμάτα ιστούς αράχνης (λαβύρινθος), χώροι γεμάτοι καθρέφτες και αντικατοπτρισμούς (αυτογνωσία), και μια εμμονή της αφήγησης στις εναλλαγές σκότους-φωτός (Διαφωτισμός). Να περίπου τι είναι «Ο ταξιδιώτης του αιώνα».
Η παράξενη ιστορία αγάπης του Χανς και της Ζοφί αποδεικνύεται γρήγορα αλληγορικό αυτοαναφορικό μυθιστόρημα ιδεών και ποιητικής. Οι στοχασμοί με θέμα τον έρωτα συγκροτούν μια σειρά από μπαρτικά «Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου».
Aντηχήσεις από Χόφμαν, ερωτοτροπίες με τον ονειρικό Ντε Νερβάλ. Εντονη γοτθική πατίνα. Το βασικό υπο-κείμενο απείρως συνθετότερο: ο Μαν, ο Μούζιλ, ο Εσε ως κατάληξη της διπλής παράδοσης του Γκέτε και του γερμανικού ρομαντισμού.
Ισως, όπως, σχολιάζει η Ζοφί, σαν τη «Λουκίνδη» του Σλέγκελ, «ένα υβριδικό μυθιστόρημα, χωρίς σαφή φύση». Καθρέφτης του εαυτού του, μυθιστόρημα του μυθιστορήματος, μυθιστόρημα του καλλιτέχνη.
Οι ιστορίες ενηλικίωσης των δύο ηρώων, οι οποίες συνθέτουν τον κορμό του μυθιστορήματος, σμίγουν, μόνο και μόνο, για να χωρίσουν. Αυτός συνεχίζει, εκείνη ξεκινά. Σημείο διασταύρωσης, η στιγμή της αυτογνωσίας, όχι της προσαρμογής. Και αν η αντιστροφή της νόρμας είναι ολοφάνερη για τον σπάνιο στη λογοτεχνία γυναικείο χαρακτήρα, ισχύει και για τον ανδρικό.
Ο Λούκατς έβρισκε στον δρόμο προς τη «διαυγή αυτογνωσία» την εσωτερική μορφή του μυθιστορηματικού είδους. «Κανένα ταξίδι δεν περιορίζεται στον εαυτό του» έλεγε ο Σαραμάγκου. Στη μοντέρνα λογοτεχνία, ταξιδεύουμε στα όρια ενός δωματίου ή και στους μαιάνδρους του μυαλού ενός χαρακτήρα.
Και εδώ το πρότυπο του ταξιδιού (και της ακινησίας) οργανώνει τον μύθο, δίνει τη μορφή, καθορίζει τον αφηγηματικό ρυθμό (επιτάχυνση, προυστική ακινησία) και τον αφηγητή.
Για τη γείωση του μυθιστορήματος ενηλικίωσης δεν επιλέγεται μια πανοραμική οπτική χωρίς εστίαση, αλλά η θέση της εσωτερικής εστίασης ενός αφηγητή ο οποίος κινείται στο έδαφος και εστιάζει κατά βούληση.
Ευφάνταστο το εύρημα του μεταφραστή ως ταξιδιώτη, μεσολαβητή και περαματάρη εννοιών, συναισθημάτων και ρυθμών. Η μετάφραση/ανάγνωση ως ερωτική εμπειρία συμβαδίζει με το εγχείρημα ενός άλλου μυθιστορηματικού ύμνου στην ανάγνωση, το «Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης…» του Ιταλο Καλβίνο, όπου διαβάζουμε: «Το χαρακτηριστικό που κάνει την ερωτική πράξη και την ανάγνωση να μοιάζουν μεταξύ τους είναι ότι στο εσωτερικό τους ανοίγονται χρόνοι και χώροι διαφορετικοί από το χώρο και το χρόνο που είναι δυνατόν να υπολογιστούν» – επιβεβαίωση των δυνατοτήτων της λογοτεχνίας που θα προσυπέγραφε και ο Νέουμαν.
Και ενώ η μετάφραση εξαντλείται θεωρητικά, πρακτικά, και διερευνάται σωματικά, η δομή του βιβλίου αρθρώνεται γύρω από έναν βασικό άξονα: το σύνορο, το όριο και την κατάργησή του (στη γεωγραφία, στις ανθρώπινες σχέσεις, στη γλώσσα).
Υμνος στην τέχνη της μετάφρασης, και ο Αχιλλέας Κυριακίδης, που επωμίστηκε τον άθλο της ελληνικής εκδοχής, για τα δεκάδες λογοτεχνικά παραθέματα ζήτησε τη συνδρομή ομοτέχνων του: Αλέξανδρος Ισαρης, Βασίλης Αμανατίδης, Γιάννης Δούκας, Χάρης Βλαβιανός, Λίζυ Τσιριμώκου, Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου, Βασίλης Τσαλής, Βασίλης Λαλιώτης, Ελένη Χαρατσή, Δημήτρης Καλοκύρης, Μαρία Τοπάλη, Αθηνά Ψυλλιά, Λένα Καλλέργη, Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, Κρίτων Ηλιόπουλος, Γιώργος Κεντρωτής.
«Η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς ομόαιμους αδελφούς του», δήλωνε ο συγγραφέας του «2666», Ρομπέρτο Μπολάνιο. Ισως. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η περίπτωσή του επιβεβαιώνει ότι το λατινοαμερικανικό «μπουμ» δεν ήταν εκκωφαντικό μόνο για τα αυτιά των Ευρωπαίων του 1960, αλλά, όντας εξακολουθητικό, και για τα δικά μας.
Την πένα του πολυβραβευμένου, ήδη στα σαράντα του, Αργεντινού τη γνωρίσαμε με τους παιγνιώδεις αφοριστικούς «Βαρβαρισμούς» (2015) και το αφηγηματικό τρίπτυχο του «Κατά μόνας» (2014).
Σήμερα κρατάμε στα χέρια μας το ευρωπαϊκό του έπος, το οποίο, όπως σημειώνει ο Κολομβιανός Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες, «παρά τις ευρωπαϊκές εμμονές του», είναι «ισχυρά εγγεγραμμένο στην αργεντίνικη παράδοση, όπως την όρισε ο Μπόρχες στο γνωστό του δοκίμιο» και «ανήκει στο κατεξοχήν λατινοαμερικανικό είδος του "ολιστικού μυθιστορήματος"». Μεγάλο, νομίζω, δίδαγμα για την κλειστοφοβική και μηρυκαστική ελληνική μυθιστοριογραφία.
Αριστοτέλης Σαΐνης
10.09.2016
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΤΟ ΒΗΜΑ στις 11-09-2016
Ένα βιβλίο ιδεών για την Ευρώπη
Ο Αντρές Νέουμαν μας μεταφέρει σε μια φανταστική πόλη στο τέλος των ναπολεόντειων πολέμων
Ο πολιτογραφημένος ισπανός (αργεντινής καταγωγής) συγγραφέας Αντρές Νέουμαν
Το σκηνικό είναι καφκικό: Στις αρχές του 19ου αιώνα ένας ταξιδιώτης φτάνει με άμαξα μια χειμωνιάτικη παγωμένη νύχτα μπροστά στα τείχη κάποιας γερμανικής πόλης που λέγεται Βανδερβούργο. Βρίσκεται μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας αλλά το πραγματικό της στίγμα «παραμένει απροσδιόριστο». Είναι επομένως μια πόλη φανταστική, όχι όμως και τυχαία, όπως δεν είναι τυχαίο - παρότι συνηθισμένο - και το όνομα του ταξιδιώτη: του Χανς, ενός λογίου και μεταφραστή ο οποίος φτάνει σε τούτη την πόλη όπου σχεδίαζε να μείνει για μία νύχτα. «Τυχαία» η άμαξα σταματά μπροστά σε κάποιο πανδοχείο. Το όνομα του πανδοχέα είναι Τσάιτ, που στα γερμανικά (zeit) σημαίνει χρόνος.
Ο Χανς θα μείνει τελικά για μεγάλο διάστημα σε τούτη την πολίχνη, η οποία, όπως διαπιστώνει πολύ γρήγορα, δεν κινείται μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Και αυτός είναι, φαντάζομαι, ένας από τους λόγους για τους οποίους ο πολιτογραφημένος ισπανός (αργεντινής καταγωγής) συγγραφέας Αντρές Νέουμαν τιτλοφορεί το μυθιστόρημά του, που αρχίζει με την παραπάνω περιγραφή, Ο ταξιδιώτης του αιώνα.
Ο Χανς θα αρχίσει να συχνάζει στο φιλολογικό σαλόνι της οικογένειας Γκότλιμπ. Εκεί οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από ποικίλα θέματα. Βρισκόμαστε λίγο μετά το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων και στην Ευρώπη, όπου πλέον έχουν εγκαταλειφθεί οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, επικρατεί ένα συντηρητικό πνεύμα. Αυτό εκφράζεται από τον αντιδραστικό καθηγητή Μίλερ, στον οποίον αντιπαρατίθεται ο Χανς. Αλλά το κύριο πρόσωπο εδώ είναι η Ζοφί Γκότλιμπ, ο δεύτερος κύριος χαρακτήρας του μυθιστορήματος. Ανεξάρτητη, πρώιμη φεμινίστρια, αρραβωνιασμένη με έναν πλούσιο νεαρό τον οποίον δεν αγαπά. Η ερωτική σχέση που θα αναπτυχθεί ανάμεσα σε εκείνη και τον Χανς μοιάζει αναπόφευκτη. Εκείνος θα χρησιμοποιήσει την τέχνη της συζήτησης για να τη γοητεύσει, και ως εκ τούτου ο έρωτάς τους θα είναι ταυτοχρόνως πνευματικός και σωματικός.
Ο Νέουμαν αντλεί υλικό από τη λογοτεχνία της εποχής αλλά η ερωτική ιστορ ία είναι το όχημα που κινεί την αφήγηση, όπου περνούν και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες τους οποίους περιγράφει με εξαιρετική προσοχή και άλλη τόση μαεστρία: Ενας οργανοπαίκτης (εκπληκτική φιγούρα) που ζει μόνος σε σπηλιά έξω από την πόλη. Ο ιδιοκτήτης του πανδοχείου που μιλά για τον χρόνο (για αυτό και ο Νέουμαν του δίνει το όνομα Τσάιτ). Ενας σκοτεινός δολοφόνος ο οποίος θυμίζει τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη. Ο παπάς που κρατά ημερολόγιο όπου καταγράφει τις αμαρτίες που του έχουν εξομολογηθεί οι πιστοί. Και άλλοι.
Κάφκα και Τόμας Μαν
Οι περιγραφές της πόλης, ιδίως στο πρώτο κεφάλαιο που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο Εδώ το φως είναι γέρικο, θυμίζουν τον Πύργο του Κάφκα. Ο Νέουμαν δεν είναι βεβαίως εξπρεσιονιστής, αλλά αξιοποιεί κατά τρόπο εξαίρετο τα εξπρεσιονιστικά διδάγματα στις περιγραφές του. Και το όνομα Χανς είναι μεν συνηθισμένο, όμως προχωρώντας κανείς στην ανάγνωση, ιδίως παρακολουθώντας τις συζητήσεις στο σαλόνι της οικογένειας Γκότλιμπ, μπαίνει στον πειρασμό να συγκρίνει τον πρωταγωνιστή του Νέουμαν με τον Χανς Κάστορπ του Μαγικού βουνού του Τόμας Μαν.
Πριν από χρόνια σε ένα δοκίμιό του ο Λούκατς αντιπαρέθετε τον Τόμας Μαν στον Κάφκα θεωρώντας τον πρώτο κατά πολύ ανώτερο του δεύτερου. Αλλά στο μυθιστόρημα του Νέουμαν «συνυπάρχουν» αμφότεροι κατά τρόπο θαυμαστό.
Αναλογίες βρίσκουμε επίσης με τις Αόρατες πόλεις του Καλβίνο, κυρίως όμως με τους κορυφαίους συγγραφείς του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού (τον Χουλάν Ρούλφο, τον Γκαρσία Μάρκες ή τον Μπόρχες). Δεν είναι συμπτωματικές, όπως τίποτε δεν είναι συμπτωματικό σε τούτο το μυθιστόρημα πρώτης γραμμής, που κατά τα λατινοαμερικανικά πρότυπα θα το θεωρούσαμε «ολοκληρωτικό».
Ο Νέουμαν έχει σε μεγάλη εκτίμηση τους αναγνώστες του θεωρώντας πως μπορούν εύκολα να παρακολουθήσουν τις συζητήσεις για μεγάλο τμήμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ολο αυτό το υλικό όμως αποτελεί οργανικό τμήμα του βιβλίου - δεν είναι παρένθετο. Γι' αυτό και πολλοί χαρακτήρισαν τον Ταξιδιώτη του αιώνα «μυθιστόρημα ιδεών» συγκρίνοντάς τον με το Αυτά τα γυμνά φύλλα του Αλντους Χάξλεϊ. Κατά τη γνώμη μου, αν κανείς δεχθεί τον όρο, βρίσκεται πιο κοντά στο Κοντραπούντο του ίδιου συγγραφέα.
Μαγικός ρεαλισμός και Ευρώπη
Ο Νέουμαν βγαίνει αναμφίβολα από την παράδοση του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού. Θα αναρωτιόμασταν, ως εκ τούτου, γιατί τοποθετεί τη φανταστική του πόλη στην Ευρώπη και όχι κάπου στη Λατινική Αμερική. Πέρα από την εξήγηση του ιδίου, πως κινείται ανάμεσα στη χώρα καταγωγής του (την Αργεντινή) και εκείνη όπου ζει (την Ισπανία), υπάρχει, υποπτεύομαι, και μια άλλη: ο όρος μαγικός ρεαλισμός πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον γερμανό θεωρητικό της τέχνης Franz Roh το 1925 στο δοκίμιό του Nach Expressionismus: Magischer Realismus. Probleme der neuesten europäischen Melerei (Μετά τον εξπρεσιονισμό: Μαγικός ρεαλισμός. Προβλήματα της πρόσφατης ευρωπαϊκής ζωγραφικής).
Ο όρος μεταφέρθηκε στη Λατινική Αμερική από τη ζωγραφική στη λογοτεχνία και απέκτησε άλλο νόημα. Για τον Νέουμαν όμως τα πάντα έχουν μια συνάφεια. Το Βανδερβούργο του με τους λαβυρινθώδεις δρόμους, όπου μπορεί κανείς εύκολα να χαθεί, δεν είναι μια τυπική γερμανική πολίχνη. Και όλες οι ιδέες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα διατυπώθηκαν στα κείμενα του γερμανικού ρομαντισμού, με κύρια την ιδέα της κατάργησης των συνόρων και της ένωσης της Ευρώπης. Αν στην αρχή του μυθιστορήματος μπαίνουμε στον 19ο αιώνα, με την είσοδό μας στο σαλόνι της Ζοφί Γκότλιμπ μετακινούμαστε στον 21ο, όπως μετακινείται το φανταστικό και άλλο τόσο πραγματικό Βανδερβούργο.
Ο μεταφραστής Χανς πιστεύει (όπως άλλωστε και ο συγγραφέας) πως η μετάφραση είναι η ανώτερη μορφή της ανάγνωσης. Δεν πρόκειται για νέα ιδέα, όμως ο Νέουμαν την καθιστά συναρπαστική στις συζητήσεις ανάμεσα στον Χανς και στη Ζοφί, καθώς τις διατρέχει η αύρα ενός απαράμιλλου αισθησιασμού. Είναι επιπλέον και η άποψη ενός στυλίστα. Και το βιβλίο ενός στυλίστα προϋποθέτει, όταν μεταφέρεται σε άλλη γλώσσα, μεταφραστή πρώτης γραμμής, σαν τον Αχιλλέα Κυριακίδη, ο οποίος επιπλέον ζήτησε και του μετέφρασαν τα παραθέματα των ποιημάτων πολλοί από τους καλύτερους μεταφραστές που διαθέτουμε.
Ιστοσελίδα http://fractalart.gr στις 21-09-2016
Ο ταξιδιώτης των λέξεων και της λογοτεχνίας
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //
«Ο ταξιδιώτης του αιώνα» του Αντρές Νέουμαν, μτφ: Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ. 736, Εκδ. Opera
Τούτος ο κόσμος δεν είναι το σπίτι μας
Αμπού αλ Κασίμ Φιρντουσί
… κι αν κάθε άλλος κόσμος είναι το σπίτι που δεν βρήκαμε; Κι αν ο χρόνος: οι ώρες, οι ημέρες, οι αιώνες είναι λειμώνες και μέσα τους φύονται άνθρωποι, πόλεις, η ανθρώπινη Ιστορία; Εντέλει, κι αν το επινοημένο Βανδεμβούργο του Νέουμαν (κάπου στη Γερμανία, αρχές του 19ου αιώνα αμέσως μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων) δεν είναι τόσο επινοημένο και τόσο… Βανδεμβούργο, αλλά κάθε πόλη που έζησαν άνθρωποι, που ο χρόνος έγινε για λίγο καταληπτός, που μια λανθάνουσα, αλλά απείρως ευκταία, αίσθηση πραγμάτωσης συνέβη σε πραγματικό και φαντασιακό επίπεδο; Τότε, ναι, ο Πέρσης ποιητής Φιρντουσί μπορεί και να έσφαλλε. Το σφάλλειν είναι ποιητικά ανθρώπινο.
Ο Ε.Μ. Φόρστερ ανέκραξε κάποτε: «Ω θεοί, ναι, το μυθιστόρημα πρέπει να αφηγείται μια ιστορία». Ο Νέουμαν το πράττει με μια πλησμονή μαχητική, φορτισμένη, απολαυστική. Το magnus opus του νεαρού Αργεντινο-ισπανού είναι μια κιβωτός ιστοριών, ακόμη και στις στιγμές που τα γεγονότα παραχωρούν τη θέση τους στις ιδέες. Προσοχή, αναγνώστη: εδώ έχουμε τις διαβαθμίσεις ενός μυθιστορήματος που ξέρει να σιωπά, να έρχεται κατά πάνω σου ωσάν χείμαρρος, να σε στροβιλίζει θέλοντας να σε θωπεύσει, να γίνεται αόρατη φραγή και αμυδρή νότα. Δεν είναι ένα μυθιστόρημα, αλλά, ένα έργο που κάθεται στις όχθες του χρόνου.
Μια ημέρα, ο πλάνης μεταφραστής Χανς φτάνει στο Βανδεμβούργο. Μια πόλη ολότελα διαφορετική από τις υπόλοιπες του χάρτη. Ίσως διότι κανείς δεν μπορεί να την βρει εκεί – είναι μια πόλη που μετακινείται, όπου οι δρόμοι της αλλάζουν κατεύθυνση και σχήμα από μέρα σε μέρα, όπου το ρολόι στην κεντρική πλατεία παίζει με τη ροή του χρόνου, όπου κανένας κάτοικός της δεν έφυγε ποτέ. Μαζί του κουβαλάει ένα μπαούλο γεμάτο βιβλία. Δεν έχει σκοπό να μείνει πολύ, ενδεχόμενα να είναι ένας ακόμη σταθμός, ανάμεσα σε τόσους άλλους, στο αδιάπτωτο ταξίδι του. Κι όμως, από μια αγαθή πρόθεση της μοίρας όχι μόνο θα μείνει για καιρό, αλλά θα αφήσει ένα μεγάλο μέρος της καρδιά του στην πόλη. Εκεί θα σχετιστεί με την εκλεκτή Ζοφί, την κόρη ενός εμπόρου, αλλά και μνηστή ενός από τους άρχοντες της πόλης, τον Ρούντι Βίλντερχαους. Η Ζοφί, μια avant la lettre φεμινίστρια, μια γυναίκα που επιθυμεί σφόδρα να ξεφύγει από το δεσμευτικό περιβάλλον του τόπου της και των κοινωνικών συμβάσεων που της έχουν επιβληθεί, διοργανώνει κάθε Παρασκευή ένα φιλολογικό (και όχι μόνο) Σαλόνι με εκλεκτούς συνδαιτυμόνες. Ανάμεσα σε αυτούς θα βρεθεί και ο Χανς και κάπως έτσι θα ανάψει ο σπινθήρας του έρωτά τους. Κόντρα σε όλους και σε όλα. Τη στιγμή που τα στόματά τους μιλούν στον πληθυντικό, τα μάτια τους μιλούν στον ενικό. Φλέγονται ο ένας για τον άλλον. Με όχημα τις λέξεις, τον παλμό της ποίησης, το σφρίγος των κειμένων και των σωμάτων. Οι φιλοσοφικές, φιλολογικές κόντρες του Χανς με τον καθηγητή Μίτερ θα είναι παροιμιώδεις και εξαντλητικές, αλλά απόλυτα λειτουργικές στην ανέλιξη και τις προθέσεις του μυθιστορήματος. Ανάμεσα στον Χανς και τη Ζοφί θα αναπτυχθεί ένα ειδύλλιο που παρά τον κρυφό του χαρακτήρα θα είναι σφοδρό, απόλυτο, έμμονο και ιμερικό. Τη στιγμή που μαζί μεταφράζουν ποιήματα και έργα ξένων συγγραφέων, μαθαίνουν τη γλώσσα του έρωτα πάνω τους. Τι καλύτερος συνδυασμός!
Σε αυτή την πόλη, ο Χανς θα γνωρίσει και έναν πλανόδιο οργανοπαίκτη (και τον σκύλο του, Φραντς), μια ιερατική μορφή που εκ πρώτης όψεως δείχνει λερός και παρατημένος, αλλά στην ουσία κουβαλάει μέσα του μια τρομακτική ενόραση για τα πράγματα αυτού του κόσμου (του όποιου κόσμου), αλλά και μια αισθαντικότητα που χρωματίζει όλες τις σκέψεις, τις έννοιες και τις πράξεις με τις νότες που βγάζει η λατέρνα του. Ζει σε μια σπηλιά, μακριά από τον κόσμο, αλλά στην πραγματικότητα κουβαλάει μέσα του όλους τους ανθρώπους. Ένα άλλο Σαλόνι, πιο υπερβατικό, στήνει κι αυτός στην ταπεινή του οικία και φυσικά ο Χανς μετέχει ως οργανικό μέλος. Μα, ακόμη και ο σκύλος μετέχει σε αυτή τη σύναξη που έχει την αυτάρκεια του ονείρου και την πλήρωση μιας πραγματικότητας άλλης υφής.
Andrés Neuman
Ο Νέουμαν δίνει μια άλλη εκδοχή/υπόσταση στο «Μαγικό Βουνό», συνομιλεί με τον Χάξλεϋ και με τον Μούζιλ. Αν ο Ροτ έγραψε στο «Εμβατήριο Ραντέτσκυ» για το τέλος του 19ου αιώνα και την αλλαγή του κόσμου, ο Νέουμαν γράφει για το πώς φτάσαμε εκεί. Εντέλει, είναι φανερή η εμπρόθετη στάση του να γράψει ένα «ολικό» μυθιστόρημα, στα πρότυπα των σημαντικών λατινοαμερικανών συγγραφέων, να περπατήσει με τα παπούτσια του Μπόρχες και να συνομιλήσει με το ίδιο το έργο του. Θα έλεγε κανείς πως ο Νέουμαν ακολουθεί τη λογική του Ναμπόκοφ ως προς την ενέλιξη ενός έργου. Είναι ένα μυθιστόρημα που στρέφεται στον εαυτό του γνωρίζοντας πως είναι αυτοαναφορικό. Ναι, αλλά δεν ακκίζεται με τον εαυτό του, τον διερευνά. Είναι ένα μυθιστόρημα που μπορεί να διαβαστεί με δεκάδες διαφορετικούς τρόπους: ως ατόφια ερωτική ιστορία, ως ψευδοιστορική πραγματεία για το πώς ήταν η Ευρώπη και πώς έγινε (με προβολές ακόμη και στο σήμερα), ως φιλοσοφικό απολυτίκιο για την έννοια του χρόνου και το πώς η μνήμη μπορεί να τον αναιρέσει, ως λογοτεχνικό ταξίδι όπου όλες οι λέξεις και όλα τα έργα συνομιλούν μεταξύ τους ανεξάρτητα από τη γλώσσα, την πηγή και το ύφος. Μπορεί να διαβαστεί ως πολιτικό ανάπτυγμα για τις μεγάλες ιδέες που κυριάρχησαν στον 19ο αιώνα, το αίτημα για ένωση του κόσμου και κατάρριψη των συνόρων, για τις νέες τάξεις που θέλησαν να αναζητήσουν την αυταξία τους τη στιγμή που οι παλαιές κάστες επιθυμούσαν τη διατήρηση του κοινωνικού status quo. Έχει ακόμη και αστυνομική χροιά, με έντονα γοτθικά και καφκικά στοιχεία, καθώς στην πόλη εμφανίζεται ένας μασκοφόρος βιαστής που προκαλεί τρόμο στις γυναίκες. Προς στιγμήν θα κατηγορηθεί ο Χανς, ως αλλότριος, αλλά τελικά ο θύτης θα είναι άλλος και θα προκαλέσει πάταγο στη μικρή κοινωνία. Επίσης, δεν γίνεται να αποσιωπηθούν οι θρησκευτικές εκβολές με τον ιερέα της πόλης να καταγράφει τις αμαρτίες του ποίμνιού του.
Ο Νέουμαν είναι κι αυτός ένας πλάνης σαν τον Χανς. Δεν είναι τυχαίο ότι δίνει στον ήρωά του το χάρισμα της μετάφρασης. Διότι στην περίπτωσή του δεν είναι ένα ακόμη επάγγελμα, αλλά η χάρις που δίδεται σε ανθρώπους μιας ιδιαίτερης τάξης. Ο μεταφραστής δεν είναι ένας αποστεγνωμένος λογιστής των λέξεων, αλλά ένας συνδημιουργός, ένας μεταπλαστής, είναι η άγρυπνη συνείδηση του πρωτότυπου κειμένου. Δεν χρειάζονται πολλά παραδείγματα: η δουλειά που έχει κάνει ο Αχιλλέας Κυριακίδης στο μυθιστόρημα του Νέουμαν ξεπερνάει την επαγγελματική ευσυνειδησία και αγγίζει την έννοια της αγάπης για τη λογοτεχνία, την ακμαίας θέλησης να αποδοθούν όπως πρέπει όλοι οι χυμοί ενός βιβλίου που διαθέτει τέτοιους σε πλησμονή. Το γεγονός ότι απευθύνθηκε σε άλλους έλληνες μεταφραστές/συγγραφείς/ποιητές να τον βοηθήσουν στη μεταφορά των ποιημάτων που υπάρχουν μέσα στο μυθιστόρημα, τον καθιστά κι αυτόν έναν ταξιδιώτη των λέξεων. Τις μεταφέρει στο δικό του κασελάκι και τις αποθέτει σε καλά χέρια και κάπως έτσι προχωράει η λογοτεχνία. Ανάμεσα στις λέξεις, μεταξύ των ανθρώπων. Ο Νέουμαν πετυχαίνει διότι πάνω από όλα είναι ένας ιλιγγιώδης αναγνώστης. Ίσως γι’ αυτόν τον αγάπησε το άλλο enfant terrible της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Ρομπέρτο Μπολάνιο. Πετυχαίνει διότι δημιουργεί το δικό του λογοτεχνικό Φαλανστήριο. Μια αποικία, όχι σοσιαλιστική σαν του Φουριέ, όπου ο τυπωμένος λόγος ανήκει σε όλους. Σε όποιον αιώνα και αν έζησε. Δεν ξέρω αν αυτός ο κόσμος που ζούμε είναι το σπίτι μας. Ο κόσμος του Νέουμαν, πάντως, είναι μια θαυμαστή οικία. Το καταλαβαίνεις από την πρώτη στιγμή που θα ανοίξεις την πόρτα της. Ο Νέουμαν πετυχαίνει τελικά διότι δεν στοχάζεται μόνο την Weltliterature (βλ. Παγκόσμια Λογοτεχνία), αλλά την Zeitliteratute (βλ. Λογοτεχνία του Χρόνου). Ητοι: την αχρονία του μέγιστου δημιουργήματος. Την διάσχιση των αιώνων μέσω των λέξεων, των ιδεών και των ανθρώπων που τις φέρουν.
ΑΥΓΗ στις 29-11-2016
Οι αναγνώσεις ενός βιβλίου είναι όσες και οι αναγνώστες του: μια γενική αλήθεια που, στην περίπτωση του αριστουργηματικού «Ταξιδιώτη του αιώνα» του Αντρές Νέουμαν, δείχνει τις πάμπολλες πλευρές, τα ποικίλα νοήματα και την πληθώρα συναισθημάτων και ερωτημάτων που γεννά αυτό το ιδιότυπο, πολύπλοκο και συναρπαστικό έργο. Δεν είναι τυχαίο πως ο μεγάλος Μπολάνιο δήλωσε -και μάλιστα πολύ πριν από τον «Ταξιδιώτη του αιώνα»- πως «Η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στον Νέουμαν και σε μερικούς ομόαιμους αδελφούς του».
Ο μεταφραστής Χάνς, ένας μονήρης, αινιγματικός περιπλανώμενος, καταφτάνει -φέρνοντας έντονα στο μυαλό την άφιξη του κυρίου Κ. μπροστά στον «Πύργο» του εμβληματικού έργου του Κάφκα- με μια άμαξα στο Βρανδεμβούργο, μια μικρή πόλη μεταξύ Σαξονίας και Πρωσίας, που όχι μόνο είναι φανταστική, αλλά και με απροσδιόριστες συντεταγμένες, μια πόλη αιωρούμενη -επιλογή που ίσως να συνδέεται με την «αιώρηση» του ίδιου του συγγραφέα ανάμεσα στην Αργεντινή όπου γεννήθηκε και την Ισπανία όπου κατοικεί- στον χώρο και τον χρόνο, παρούσα σε κάθε στιγμή της αφήγησης.
Μπορούμε να πούμε πως η κινούμενη αυτή πόλη, με τις πλατείες και τα στενοσόκακά της, είναι μία από τους πρωταγωνιστές του Νέουμαν. Η δράση τοποθετείται στο τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, σε μια μεταιχμιακή και σκοτεινή εποχή δηλαδή, όπου ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκεται σε αποσύνθεση, κάτι που επιτρέπει στον Νέουμαν να συνδέσει το τότε με τη σημερινή, επίσης μεταιχμιακή, εποχή για την Ευρώπη και ίσως για ολόκληρο τον κόσμο.
Ο Χανς -άραγε είναι τυχαία η επιλογή του ονόματος, που φέρνει στο μυαλό τον ήρωα του Τόμας Μαν στο «Μαγικό βουνό;-, κάθε Παρασκευή, συχνάζει στο σαλόνι των Γκότλιμπ. Έρχεται σε σύγκρουση με τον συντηρητικό καθηγητή Μίλερ, ο οποίος θα παίξει έναν σκοτεινό ρόλο στη συνέχεια. Γίνεται φίλος με τον ριζοσπάστη Άλβαρο Ντε Ουρκίχο. Κυριαρχεί με την ευφυΐα και τον σκεπτικισμό του στις εξαντλητικές φιλοσοφικές και πολιτικές συζητήσεις με τους θαμώνες του σαλονιού και, λίγο - λίγο, αρχίζει να ερωτεύεται τη χειραφετημένη ατίθαση Ζοφί, ώσπου ο έρωτας τους να εξελιχθεί σε ένα ολοκληρωτικό και παράφορο πάθος.
Απολαυστικές οι σκηνές, γεμάτες ερωτισμό και υπονοούμενα, όπου ο Χανς παρακολουθεί τις αντιδράσεις της Ζοφί μέσα από έναν καθρέφτη δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις κινήσεις των χεριών της, από τις οποίες προσπαθεί να πάρει τις απαντήσεις που αρνούνταν να ξεστομίσουν τα χείλη της.
Στα χαρακτηριστικά της Ζοφί σκιαγραφείται μια πρώιμη φεμινίστρια που υποστηρίζει πως «Οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι του καιρού μας παρουσιάζουν την ίδια αντίφαση: όλοι φιλοδοξούν να επιβάλουν ένα διαφορετικό σκέπτεσθαι, αλλά όλοι σκέφτονται το ίδιο πράγμα για τις γυναίκες». Η Ζοφί που «χόρταινε τον πόθο της με την ίδια φυσικότητα που μια κανάτα αδειάζει το νερό της».
Οι πολλοί και ζωντανοί διάλογοι, με σχοινοτενείς αναφορές στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία της εποχής, εναλλάσσονται με σκηνές μεγάλης περιγραφικής δεινότητας. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι το ίδιο σημαντικοί με τους πρωταγωνιστές, ιδιαίτερα ο οργανοπαίκτης, μια απαράμιλλη φιγούρα σοφίας και απλότητας, που γοητεύει τον Χανς. Οι κουβέντες που γίνονται μέσα στην παγωμένη σπηλιά έχουν την ίδια βαρύνουσα σημασία με αυτές στο σαλόνι των Γκότλιμπ. Η εμφάνιση ενός μασκοφόρου βιαστή δίνει μια αστυνομική χροιά στην αφήγηση. Και όλα αυτά όχι ως εκβιασμένα ευρήματα για να προχωρήσει η πλοκή, αλλά ως φυσική εξέλιξη του μύθου.
Ο Νέουμαν, με αφορμή τον έρωτα του Χανς για τη Ζοφί, γράφει ένα μυθιστόρημα μεγάλης πνοής, θέτοντας ερωτήματα και κάνοντας σκέψεις για τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την πολιτική, κυρίως όμως προσφέροντας ένα σαγηνευτικό ανάγνωσμα γεμάτο δυνατές εικόνες, τολμηρό, αισθησιακό, γρήγορο, που σε καθηλώνει με τη δύναμη του στοχασμού του.
Ο Αχιλλέας Κυριακίδης όχι μόνο μετέφρασε εξαιρετικά το βιβλίο, αλλά είχε την ευφυή ιδέα να αναθέσει τη μετάφραση των ποιημάτων σε κάποιους από τους καλύτερους μεταφραστές που διαθέτουμε. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει.
Ευγενία Μπογιάνου