Η κότα έκανε το αβγό

ή το αβγό την κότα;

Για τους δημιουργιστές η απάντηση είναι ξεκάθαρη: ο Θεός δημιούργησε την πρώτη κότα κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του (ας μην ξεχνάμε ότι το Άγιο Πνεύμα απεικονίζεται σαν περιστέρι) και αυτή η αρχέγονη κλώσα γέννησε το πρώτο αβγό (αβγό κότας), το οποίο έμελλε να το ακολουθήσουν πολλά ακόμη (όσα ήταν απαραίτητα για να παραχθεί η πρώτη γενιά νεοσσών). Οι άθεοι, όμως, που προϋπήρξαν του Δαρβίνου, βυθίζονταν με αυτή την ερώτηση στην απύθμενη άβυσσο μιας ανάδρομης πορείας δίχως τέλος, εφόσον μοιάζει προφανές ότι κάθε αβγό (κότας) γεννιέται από μία κότα και κάθε κότα βγαίνει από ένα αβγό.

Ωστόσο, αν αντικαταστήσουμε αυτή την ερώτηση με κάποια άλλη ισοδύναμη, το πράγμα γίνεται αρκετά πιο απλό. Ποια είναι προγενέστερη, η παιδική ή η ώριμη ηλικία; Τι χαζή ερώτηση! Η παιδική ηλικία, προφανώς. Και το αβγό είναι η παιδική ηλικία (ή η προνηπιακή) της κότας. Το ζήτημα θεωρείται λήξαν... Ή μήπως όχι;

Κατά ένα μέρος, ναι. Δεδομένου ότι το αβγό αντιπροσωπεύει την παιδική ηλικία και η κότα την ώριμη φάση του ίδιου ατόμου, το αβγό είναι προγενέστερο της κότας. Το μόνο, όμως, που καταφέραμε είναι να αντικαταστήσουμε ένα μυστήριο με κάποιο άλλο. Από πού βγήκε το αβγό που προοριζόταν να μετατραπεί στην πρώτη κότα;

Εδώ είναι που επεμβαίνει ο Δαρβίνος, ο οποίος μας λέει ότι η πρώτη καθεαυτή κότα βγήκε από ένα αβγό, το οποίο είχε γεννηθεί από ένα πτηνό που ακόμη δεν ήταν κότα (παρόλο που κατά πάσα πιθανότητα της έμοιαζε πολύ, αφού τα εξελικτικά άλματα δεν είναι ποτέ απότομα). Η πρώτη κότα ήταν ένα μεταλλαγμένο ον, το οποίο, κατά κάποιο τρόπο, βελτίωσε το είδος (με την έννοια ότι αύξησε τις πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής του) και αυτή η ευνοϊκή μετάλλαξη κατέληξε να επιβληθεί, αφού τα όντα που την κληρονόμησαν είχαν μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία.

Και το πρώτο αβγό; Όχι το πρώτο αβγό κότας, αλλά το πρώτο αβγό γενικώς, ο πατέρας (ή μάλλον η μητέρα) όλων των αβγών. Μπορούμε άραγε να μιλάμε για ένα αρχέγονο αβγό; Μάλλον ναι.

Επειδή, σε τελική ανάλυση, το αβγό είναι ένα πολύ μεγάλο κύτταρο. Και αντίστοιχα, τα μικροσκοπικά κύτταρα είναι πολύ μικρά αβγά, τα οποία, όπως ακριβώς το αβγό της κότας (ή οποιουδήποτε άλλου ζώου), διαιρούνται διαρκώς παράγοντας νέα κύτταρα, λιγότερο ή περισσότερο διαφοροποιημένα, ανάλογα με την περίπτωση. Και είναι πιθανό πως όλες οι μορφές ζωής που υπάρχουν στον πλανήτη μας προέρχονται από το ίδιο αρχέγονο κύτταρο.

Φυσικά, όσοι δεν παραδέχονται ότι είμαστε συγγενείς με τους χιμπατζήδες και τους ουρακοτάγκους, πολύ λιγότερο μπορούν να παραδεχτούν ότι είμαστε επίσης συγγενείς (και αρκετά κοντινοί μάλιστα) με τις μύγες, τα σκουλήκια και τα καρότα. Και πράγματι είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η συσσώρευση μικρών μεταλλάξεων οδήγησε από τους πρωτόγονους μονοκύτταρους οργανισμούς –οι οποίοι για περίπου τρία δισεκατομμύρια χρόνια υπήρξαν οι μοναδικοί ζωντανοί οργανισμοί στον πλανήτη– σε εμάς. Είναι τόσο δύσκολο να το συλλάβει κανείς, ώστε δεν είναι μόνο οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές που αρνούνται να δεχθούν την εξέλιξη των ειδών. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος τόσο καλλιεργημένος και βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, έφτασε να πει πως το να δεχθεί κανείς τη θεωρία της εξέλιξης είναι σαν να πιστεύει πως αν αφήσουμε σε ένα νησί ένα κομμάτι γυαλί και λίγο σίδηρο, με τον καιρό θα μετατραπούν σε ρολόι.

Η δυσκολία να κατανοήσουμε την εξέλιξη έχει να κάνει με το γεγονός ότι η δική μας κλίμακα χρόνου –η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής– είναι ασήμαντη σε σύγκριση με το χρόνο που έχει περάσει από τότε που εμφανίστηκε η ζωή πάνω στη γη, εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Σε μια τόσο ασύλληπτα μακρά χρονική περίοδο η συσσώρευση μικρών αλλαγών, όσο αργές και ανεπαίσθητες κι αν είναι αυτές, μπορεί να επιφέρει –και πράγματι επέφερε– εντυπωσιακές μεταβολές.

Στον Πύργο του Άιφελ υπάρχουν 7.300 τόνοι σιδήρου. Ένας από τους πολλούς Παριζιάνους που αντιπαθούν αυτόν τον υπερβολικό όγκο ύψους μεγαλύτερου των τριακοσίων μέτρων (κάποιος είπε ότι από τον Πύργο του Άιφελ απολαμβάνεις την καλύτερη θέα του Παρισιού επειδή είναι το μοναδικό σημείο από το οποίο δεν φαίνεται ο Πύργος του Άιφελ), μία φορά το χρόνο ανεβαίνει στη γιγάντια κατασκευή με μια λίμα και αφαιρεί μερικά γραμμάρια σιδήρου, μόλις μια σταλιά γκρίζας σκόνης στην παλάμη του χεριού του, κάτι ασήμαντο. Κάτι ασήμαντο αν αυτή η ενέργεια διαρκέσει μόνο μερικές δεκαετίες· αν όμως ο υποθετικός καταστροφέας μας επέμενε στο αργόσυρτο διαβρωτικό έργο του όσο χρόνο έχει διαρκέσει η εξέλιξη της ζωής πάνω στη γη, ο Πύργος του Άιφελ στο τέλος θα εξαφανιζόταν χωρίς να αφήσει ίχνη. Και με το σίδηρο που θα είχε αφαιρέσει χρόνο με το χρόνο, χιλιετία τη χιλιετία, ο υπομονετικός τροχιστής μας θα μπορούσε να φτιάξει, στον ελεύθερο χρόνο του, σφυριά, τανάλιες, μαχαίρια και κάθε είδους μεταλλικά σκεύη σε τεράστιες ποσότητες.

Η εξέλιξη δεν είναι μια διαδικασία που προσβλέπει σε έναν συγκεκριμένο στόχο, όπως η υποθετική μετατροπή του Πύργου του Άιφελ σε εργαλεία. Δεν έχει όμως καμία σχέση με τις περιορισμένες αλλαγές στις οποίες υπόκειται η ανόργανη ύλη, όπως υποδηλώνει η παράλογη σύγκριση του Σίνγκερ. Η ζωή είναι μια διαρκής αλλαγή και προσαρμογή στο περιβάλλον. Η τυφλή μοίρα προκαλεί αδιάκοπα (αν και με πολύ αργό ρυθμό) μεταβολές στους ζωντανούς οργανισμούς, και η φυσική επιλογή έχει ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό και τη διαιώνιση των καλύτερα προσαρμοσμένων οργανισμών. Μια διαδικασία τόσο ανεπαίσθητη σε ανθρώπινη κλίμακα όσο ο σχηματισμός των σταλακτιτών· αλλά η ηλικία της γης μετριέται σε εκατομμύρια χρόνια.

Ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας, έλεγε ότι ο άνθρωπος αποτελεί το μέτρο όλων των πραγμάτων. Και κάποιος πρόσθεσε με ειρωνεία ότι ο άνθρωπος αποτελεί το μέτρο όλων των μικρών πραγμάτων, το οποίο επίσης είναι ανακριβές, αφού τα πολύ μικρά πράγματα αποδεικνύονται για εμάς τόσο μακρινά και ασύλληπτα όσο και τα πολύ μεγάλα. Και αυτό ισχύει και για το χώρο και για το χρόνο. Τα νανόμετρα βρίσκονται τόσο μακριά από την άμεση εμπειρία μας όσο και τα έτη φωτός, και τα πεντάκις εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου των διαδικασιών στα άτομα αποδεικνύονται τόσο ξένα όσο και οι αιώνες. Βρισκόμαστε σε μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα στις κλίμακες του χώρου και του χρόνου, στα μισά της διαδρομής μεταξύ του ασύλληπτα μεγάλου και του ασύλληπτα μικρού, μεταξύ του αφάνταστα γρήγορου και του αφάνταστα αργού. Γεγονός που, παρεμπιπτόντως, έχει κάποια πλεονεκτήματα.