Το άρωμα του πρώτου μαθήματος (χρονογράφημα που δημοσιεύτηκε στις../../ ., στη γαστρονομική σελίδα του εβδομαδιαίου γαλλικού περιοδικού «...»). Την πρώτη φορά τη θυμάμαι σαν τώρα. Η μαμά χτύπησε την πόρτα — τρεις φορές. ʼνοιξε μια νόστιμη μελαχρινή κυρία, λίγο πιο νέα απ' τη μαμά, και η μαμά είπε: «Συγγνώμη, Σουζάνα, αλλά βιάζομαι. Τζιοβάνι, από δω η κυρία Καπέλα. Είναι η κυρία που θα σε κρατάει κάθε Τρίτη βράδυ». Κούνησα το κεφάλι, και η κυρία Καπέλα γέλασε και μου ανακάτεψε τα μαλλιά. Κοκκίνισα, και η μαμά μ' αγκάλιασε: «Δε θ' αργήσω. Να 'σαι καλό παιδί». Η πόρτα έκλεισε πίσω της, και η κυρία γονάτισε και με κοίταξε με τα μεγάλα μαύρα μάτια της: «θα με λες Σουζάνα — εντάξει;» Σαν πέπλο με τύλιξε το άρωμα της — ένα άρωμα που, ακόμα και σήμερα, μου συμβαίνει καμιά φορά να το μυρίζω στο τραμ, χωρίς να μπορώ να πω ποια απ' όλες τις γυναίκες γύρω μου το φοράει. Η Σουζάνα με πήρε από το χέρι και με πήγε στην κατάλευκη κουζίνα. Με τύφλωσε η αντηλιά, κι έκλεισα τα μάτια. «Έχω να μαγειρέψω. Τι λες... φτιάχνουμε φουζίλι με μοτσαρέλα;» Πριν προλάβω ν' απαντήσω (δεν ήξερα, άλλωστε, και τι να πω), η Σουζάνα μου έδωσε το τυρί κι ένα μεγάλο μαχαίρι: «Κόψ' το μικρά μικρά κομμάτια. Όταν βράσουν τα ζυμαρικά, θα ρίξουμε το τυρί και θα τ' ανακατέψουμε, κι έτσι θα τα 'χουμε όλα έτοιμα πριν γυρίσουν οι άντρες». Σήκωσα τα μανίκια μου κι έκοψα πολύ προσεκτικά τη μοτσαρέλα σε στενόμακρες φέτες. Εκείνη έριξε τα φουζίλι σ' έναν μεγάλο τέντζερη όπου έβραζε το νερό. «Πρώτο μάθημα, Τζιοβάνι μου: τα ζυμαρικά, για να 'ναι ευτυχισμένα, πρέπει να βράζουν σε πολύ νερό, τουλάχιστον ένα λίτρο για κάθε εκατό γραμμάρια ζυμαρικά, κι αλατισμένο. Προσθέτεις αναλόγως μισή κουταλιά λάδι και μισή κουταλιά αλάτι, κι ανακατεύεις κάθε τόσο. Δοκιμάζεις, κι όταν τα ζυμαρικά είναι al dente (τα νιώθεις, δηλαδή, στα δόντια σου), τα σουρώνεις. Capisci?» Έκανα «ναι» με το κεφάλι, κι εκείνη συνέχισε: «Και ν' αφήνεις πάντα λίγο νερό, για να μην κολλήσουν. Δε θα το ξεχάσεις αυτό που σου λέω, ε;» Έκανα όχι με το κεφάλι, κι η Σουζάνα χαμογέλασε και, σκύβοντας πάνω μου, μ' έσφιξε στην αγκαλιά της: «Molto bene». Έκλεισα τα μάτια για να βυθιστώ καλύτερα στο άρωμα της, και σκέφτηκα, σχεδόν μεγαλόφωνα: «Όχι· δε θα το ξεχάσω ποτέ». Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο Φλωρεντία,../'../ Αγαπητέ Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο, Alea jacta est: έχεις μόλις σκίσει τον μπλε αεροπορικό φάκελο και βυθίζεσαι στη θολότητα της επιστολής μου. Κι αμέσως αμέσως, για να κεντρίσω ακόμα περισσότερο την περιέργεια σου, ορίστε ένας γρίφος: δε γνωριζόμαστε, αλλά ούτε σου είμαι άγνωστος. Είναι τέσσερις το απόγευμα, και σου γράφω από μια σοφίτα. Η σοφίτα βλέπει σε μια στενή, δροσερή και σκιερή αυλή· στο βάθος, ένας φαιόχρωμος ορίζοντας από κεραμίδια και τσίγκους — κι όλα αυτά, κάτω απ' το φως ενός γαλάζιου και σχεδόν ανέφελου ουρανού: του ουρανού μιας ωραίας φθινοπωρινής μέρας στη Φλωρεντία. Ανάμεσα σε δύο ηλιόλουστα κτίρια, διακρίνω μια γωνίτσα της οδού Σαν Πιέτρο. Σήμερα, δεν είναι πια παρά ένα μακρόστενο κομμάτι βρόμικη άσφαλτος, όπου η σκόνη στροβιλίζεται στο φως του ήλιου. Πήρα κι εγώ την καλύτερη πένα μου, έσκισα ένα φύλλο από ένα παλιό, σπιράλ σχολικό τετράδιο, και ecco. Χτες βράδυ, για να καταλάβεις, δείπνησα αργά, μ' ένα φίλο, στο μπαλκόνι του διαμερίσματος του που βλέπει όλη τη Φλωρεντία: φουζίλι αλά Πάολο, ένα παγωμένο Valpolicella... μα δεν υπάρχει λόγος να σ' τα λέω όλα αυτά, φεύγω από το θέμα. Καθώς η νύχτα τύλιγε την πόλη, έφερα στην κουβέντα το άρωμα των γυναικών, αυτή την ευωδιά του παρελθόντος μας που μένει μέσα μας για πάντα. Και σήμερα, στο δρόμο, πέφτω πάνω στον ίδιο φίλο, που μου δίνει, γελώντας, το παριζιάνικο περιοδικό σου. Εκεί μέσα, στη «γαστρονομική σελίδα», ανακαλύπτω τη συνταγή σου για φουζίλι με μοτσαρέλα. Στην αρχή, επειδή κι εσύ στο κείμενο σου αναφέρεσαι στο εξαίσιο βάθος που ενυπάρχει στο τυχαίο κάποιων συναντήσεων, νόμισα πως ο φίλος μου γελούσε γι' αυτήν ακριβώς τη σύμπτωση. Όμως, όχι: γελούσε για κάτι άλλο, για μια λεπτομέρεια, για την ίδια αυτή λεπτομέρεια που μου δίνει το δικαίωμα να σου γράψω. Εξ άλλου, επίτρεψέ μου να σου μιλάω στον ενικό (πάλι καλά που θυμήθηκα να σου ζητήσω την άδεια...) και να σε αποκαλώ Τζιοβάνι — ψευδώνυμο, το δίχως άλλο. Διάβασα, λοιπόν, τη συνταγή σου κι έμεινα άναυδος: το ύφος σου θυμίζει τόσο πολύ το δικό μου όταν γράφω κι εγώ στα γαλλικά! Σε φαντάστηκα να ξαναδιαβάζεις το τελειωμένο άρθρο. Δεν αναγνώρισες στις λέξεις σου αυτό που θα 'θελες να διαβάσεις, αλλά σε πίεζε ο χρόνος — μπορεί και η κόπωση. Αχ, αυτά τα κείμενα-παραγγελίες... Οπότε, τα παράτησες μ' έναν αναστεναγμό κι αποφάσισες να μην πειράξεις τίποτα. Όπως είπε κάποιος, ακόμα και τον Όμηρο τον πιάνει καμιά φορά ο ύπνος... Θα 'χουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μια άλλη φορά για τα ημιτελή δημιουργήματα, αυτές τις φανταστικές οντότητες που περιμένουν να τους εμφυσήσει κανείς αληθινή ζωή. Αυτή τη στιγμή, θα πρέπει να λες από μέσα σου: τι παράξενο γράμμα! Και ιδού η εξήγηση: το όνομα που αναγράφει το διαβατήριο μου, είναι Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο. Δεν ξέρω πώς σου 'ρθε και διάλεξες αυτό το ψευδώνυμο. Πάντως, το «Ντ' Αρέτσο» έχει αφ' εαυτού μια ευγένεια, που σε κάνει να ξεχνάς εύκολα την κοινοτοπία του «Τζιοβάνι», ενώ και τα δυο μαζί παρουσιάζουν, φαντάζομαι, όση ιταλικότητα χρειάζεται για να δημιουργηθεί ο εξωτισμός και η απόσταση. Εγώ, πάντως, που ζω μαζί του εκ γενετής, δεν έχω κανένα παράπονο. Σ' αφήνω εδώ, μετά λύπης μου. Περιμένω με ανυπομονησία τη δεύτερη συνταγή και θα παρακολουθώ από κοντά τις προόδους σου. Εξ άλλου, μπορείς να ενημερώσεις τον αρχισυντάκτη σου ότι, χάρη σ' αυτή την ονοματική σύμπτωση, το περιοδικό σας εξασφάλισε μια συνδρομή από το εξωτερικό. Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο

Ο Ερβέ Λε Τελιέ είναι ένα από τα νεότερα μέλη του OULIPO (Ouvroir de Litterature Potentielle - Εργαστήρι Δυνητικής Λογοτεχνίας), του πειραματικού εργαστηρίου που ο Ρεμόν Κενό ίδρυσε το 1960. Έκτοτε λειτουργεί αδιαλείπτως και σήμερα συγκεντρώνει 29 συγγραφείς και μαθηματικούς ή συγγραφείς-μαθηματικούς, όπως ο Ζακ Ρούμπο, ο Ιαν Μονκ κ.ά, ενώ στο παρελθόν εξέχοντα μέλη του υπήρξαν μεταξύ άλλων οι εκλιπόντες Ζορζ Περέκ, Φρανσουά Λε Λιονέ, Μαρσέλ Ντυσάμπ. Το μυθιστόρημα «Ο κλέφτης της νοσταλγίας» και η συλλογή αφορισμών «Όλα τα μανιτάρια τρώγονται» είναι τα πρώτα έργα του Λε Τελιέ που μεταφράζονται στα ελληνικά, αποδεικνύουν το ταλέντο του συγγραφέα τους και συνιστούν την ίδια στιγμή ένα τυπικό δείγμα της δουλειάς που γίνεται σε αυτό το εργαστήρι, η οποία βασίζεται, θα μπορούσε να πει κανείς κάπως αυθαίρετα, στη ρήση του Μπόρχες ότι «όλα έχουν ειπωθεί κι εμείς δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να τα επαναλαμβάνουμε με παραλλαγές». Στα δύο αυτά βιβλία του λοιπόν ο Λε Τελιέ θέτει τον οίστρο του στην υπηρεσία των τεχνικών του OULIPO - και το αντίστροφο - και επιτυγχάνει ένα θαυμάσιο αποτέλεσμα. Ο κεντρικός ήρωας στον «Κλέφτη της νοσταλγίας» είναι ένας δημοσιογράφος που γράφει χρονογραφήματα με συνταγές μαγειρικής ή ιστορίες που έχουν να κάνουν και με τη μαγειρική σε ένα εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό με το ψευδώνυμο Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο. Με τη δημοσίευση του πρώτου χρόνο- γραφήματος του ένας άγνωστος του γράφει από τη Φλωρεντία για να τον πληροφορήσει ότι ονομάζεται και εκείνος Τζιοβάνι vτ' Αρέτσο και, επί τη ευκαιρία της γνωριμίας τους, κάνει κάποιες παρατηρήσεις επί του κειμένου. Έτσι τίθεται σε κίνηση ένας ολόκληρος μηχανισμός παραγωγής επιστολών: ο δημοσιογράφος, αναζητώντας τον άγνωστο, γράφει τρεις επιστολές προς ετέρους αγνώστους «συνονόματους». Λαμβάνει δύο απαντήσεις, από έναν γέρο καθηγητή γαλλικών και κάποιον φυλακισμένο νεαρό. Παράλληλα από το ημερολόγιο του μαθαίνουμε ότι έχει παθιαστεί με κάποιες αινιγματικές σημειώσεις, στο περιθώριο ενός πολύ παλιού αντίτυπου της δαντικής Vita Nuova. Ο συγγραφέας δημιουργεί ένα δίχτυ σχέσεων που αιχμαλωτίζει τον ήρωα του, αλλάζοντας τη ζωή του, τις σχέσεις του, την εσωτερική του ισορροπία. Ένα δίχτυ αόρατο, το οποίο στο τέλος αποδεικνύεται ανύπαρκτο: ο ένας μετά τον άλλον οι επιστολικοί του συνομιλητές απεκδύονται την υποτιθέμενη ταυτότητα τους, ενδύονται προσωρινά κάποια άλλη, την οποία επίσης απαρνιούνται στη συνέχεια, αφήνοντας τον ήρωα - αλλά και τον αναγνώστη - μετέωρο, ανίσχυρο μπροστά στον πρωτεϊκό λόγο, που δηλώνει την πρόθεση του να συνεχίσει τις μεταμορφώσεις του. ΟΛε Τελιέ εκμεταλλεύεται πλήρως την τεχνική του πολυφωνικού επιστολικού λόγου. Η ανακύκλωση των γεγονότων, όπως καταγράφονται στις επιστολές των διαφόρων προσώπων, υπογραμμίζουν την ασυνέχεια της πραγματικότητας ως υποκειμενικού βιώματος· ο κατακερματισμός του λόγου, η αποδιάρθρωση του χρόνου, η εναλλαγή του ύφους σημαίνουν την κυριαρχία της σπείρας επί της ευθείας, τη διάλυση της κλασικής ενότητας. Οι επιστολές αυτές είναι όμως ταυτοχρόνως και μια άσκηση στο θέμα της παραλλαγής - πυρηνικής αντίληψης του OULIPO -, μια άσκηση ανατροπής των συνταγών με βάση τύπους και παίγνια, ένα παζλ του οποίου τα κομμάτια έχουν το σχήμα που έχει περιγράψει ο Περέκ -σταυροί της Λωρραίνης και ανθρωπάκια -, ένας γρίφος που στην κανονική του διάσταση ταυτίζεται με τον γρίφο της ίδιας της πραγματικότητας αλλά και της ανθρώπινης ψυχής. Ο συγγραφέας οικοδομεί και αναιρεί την πολυφωνία του κειμένου του, αποδομεί την πραγματικότητα και την ανασυνθέτει με ισομερείς δόσεις φανταστικού και πραγματικού, αλήθειας και ψεύδους, κατανέμει σοφά το σασπένς στα διάφορα επίπεδα, έτσι ώστε ο αναγνώστης να βρίσκεται συνεχώς προ νέων ανατροπών. Διακριτικά διακειμενικό, προσεκτικά σχεδιασμένο, το μυθιστόρημα εστιάζεται στην καθημερινότητα των πραγμάτων και των αισθημάτων, συνδυάζει τον Βερονέζε και το Τάγμα του Χρυσόμαλλου Δέρατος με νοστιμότατες συνταγές φουζίλι και φαρφάλε, διαπλέκει την αισθηματική αγωγή των ηρώων του με έναν γνήσιο υπαρξιακό προβληματισμό και μια προβληματική για το παρελθόν και το μέλλον της Αριστεράς. Κείμενο ανάλαφρο και μεστό συνάμα, τρυφερό και κυνικό, διαβάζεται απνευστί - όπως και το δεύτερο βιβλίο του συγγραφέα, η συλλογή ασκήσεων-αφορισμών «Ολα τα μανιτάρια τρώγονται (αν και μερικά μόνο μία φορά).» Εύστροφα, ολοζώντανα, τα δύο εντελώς διαφορετικά αυτά έργα προσδίδουν μια παιγνιώδη διάσταση στην ανάγνωση: ο αναγνώστης γίνεται ο συμπαίκτης του συγγραφέα, σε μια διαδικασία πραγματικά απολαυστική και για τους δύο. Διαμεσολαβητής στην απόλαυση και έτερος συμπαίκτης ο Αχιλλέας Κυριακίδης, ο οποίος δουλεύοντας με τη συνήθη συνέπεια και δεξιότητα του μας παραδίδει ένα άψογο ελληνικό κείμενο. ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ Το Βήμα 13 Αυγούστου 2000 ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΗΜΑΤΙΚΟ Τι γίνεται όταν ένας δημοσιογράφος που υπογράφει με ψευδώνυμο αποφασίζει να γίνει ο άνθρωπος του ψευδωνύμου του; Με δούρειο ίππο μια στήλη μαγειρικής σε καλό γαλλικό περιοδικό μόδας, ο Ερβέ Λε Τελιέ περιδιαβαίνει μεταξύ Παρισιού (όπου ζει ο δημοσιογράφος) και Φλωρεντίας (όπου ζει ο πραγματικός φορέας του ψευδωνύμου του), μπερδεύει τις ερωμένες τους, τις εμπειρίες τους, τους τρίτους συνονόματούς τους, τις ταυτότητες τους, τις ζωές τους τις ίδιες. Ευφυής και ευρηματική γραφή, που ξαναζωντανεύει το παλιό είδος μυθιστορήματος μέσω επιστολών που ανταλλάσσουν οι (συνονόματοι) ήρωες, και που ούτε δευτερόλεπτο δεν παύει να είναι μαζί ανάλαφρη και δραματική. Ελευθεροτυπία 10 Σεπτεμβρίου 2000 Ο χρονογράφος της γαστρονομικής σελίδας εβδομαδιαίου περιοδικού γράφει ασαφείς, αλλά εφικτές συνταγές μαγειρικής ζυμαρικών, μπερδεύοντας στα υλικά του δύο δόσεις μυστηρίου, λίγο ψέμα και μια πρέζα φαντασίας. Η καθημερινότητα του όμως αναστατώνεται όταν λαμβάνει τρεις επιστολές από ανθρώπους που υπογράφουν με το ψευδώνυμο του στο περιοδικό. Ο ήρωας του Λε Τελιέ μπλέκεται, παρασύροντας και τον αναγνώστη, σε ένα παιχνίδι ανταλλαγής επιστολών, το οποίο σταδιακά από ανταλλαγή φιλοφρονήσεων και αναμνήσεων από άλλες εποχές εξελίσσεται σε κυνήγι θησαυρού και ερωτικό θρίλερ με πρωταγωνιστές συνονόματους ήρωες στο Παρίσι, στη Φλωρεντία και σε άλλες ιταλικές πόλεις. Δυστυχώς, καθώς οι επιστολές αυξάνονται, οι συνταγές λιγοστεύουν, μαζί τους και η νοστιμιά του βιβλίου. Ο 43χρονος Λε Τελιέ, ο οποίος γεννήθηκε και ζει στο Παρίσι, γράφει λιμπρέτα για όπερες και είναι μέλος της ομάδας OULIPO (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας). Εξουσία 4 Σεπτεμβρίου 2000

www.literature.gr στις 05-10-2020