I Ο κύριος Συλλογίδης κάθεται στον ήλιο στο μπαλκόνι του. Έχει πάρει τη σύνταξη του. Μένει μαζί με την υπηρέτρια του σε μια βίλα, στην ακροθαλασσιά κοντά στην Αγάπα, ένα μικρό παραθεριστικό κέντρο γεμάτο κόσμο το καλοκαίρι και φοβερά πληκτικό το χειμώνα. Ο κύριος Συλλογίδης έχει μπροστά του, πάνω σε ένα τραπέζι, το άδειο του φλιτζάνι του καφέ και την τοπική εφημερίδα που δεν τη διαβάζει, μα που του δίνει ύφος απέναντι στον ίδιο τον εαυτό του. Στην ηλικία του, όταν έχει κανείς περάσει όλη του τη ζωή επιτηρώντας τις παραμικρές του ροπές, δικαιολογώντας ή καταδικάζοντας τις παραμικρές του αντιδράσεις δεν μπορεί πια να αφεθεί στις χαρές της ζωής. Έχει το κεφάλι του γεμάτο από έναν ορισμένο αριθμό στάσεων που πρέπει να αντικατοπτρίζουν την πνευματική κατάσταση ενός ευσεβάστου κυρίου, την ήσυχη συνείδηση του. Να κάθεσαι μπροστά στη θάλασσα στις δέκα η ώρα το πρωί χωρίς εφημερίδα δε γίνεται. Ο κύριος Συλλογίδης δεν έχει κανέναν κοντινό γείτονα για να τον κατασκοπεύει μα δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Πάει καιρός που δεν έχει πια ανάγκη από κανέναν για να του υπαγορεύει πώς να συμπεριφέρεται. Πρόβλημα χωρίς όμως και μεγάλη σημασία, θα ήταν αν ήξερε γιατί δε διαβάζει την εφημερίδα του. Ίσως η κούραση. Ίσως η τεμπελιά. Ίσως πάλι ο εγωισμός. Η βίλα δεσπόζει πάνω από τη θάλασσα. Είναι χτισμένη σε ένα μικρό ύψωμα με ομαλή κατωφέρεια. Έχει τέσσερα δωμάτια κάτω που τα δύο αγναντεύουν το πέλαγος, το τρίτο και η κουζίνα βλέπουν στον κήπο προς το βορρά. Πάνω τρεις κρεβατοκάμαρες και το λουτρό. Η κάμαρα της υπηρέτριας έχει βορινό προσανατολισμό, η κάμαρα του κυρίου και το τρίτο, άδειο δωμάτιο, έχουν από ένα μπαλκόνι με θέα προς τη θάλασσα. Ο κύριος Συλλογίδης κοιτάζει πέρα μακριά ένα μικρό σκάφος που μανουβράρει αργά. Διακρίνει μέσα δύο όρθιες σιλουέτες, θα πρέπει να είναι ψαράδες που ρίχνουν τα δίχτυα τους αν και είναι πολύ αργά αφού το πρωινό έχει προχωρήσει. Ίσως όμως το χειμώνα να αλλάζει ο ρυθμός τους. Δεξιά η ακτή σχηματίζει έναν όρμο. Ένας όμορφος κάβος, κάπου τρία χιλιόμετρα μακριά όμως οι αποστάσεις δύσκολα υπολογίζονται, έχει στην κορυφή του ένα φάρο που ξεπροβάλλει μέσα από μια μικρή συστάδα πεύκων. Αριστερά ένα νησί με ρόδινα βράχια. Οι δυο ψαράδες πλησιάζουν μανουβράροντας. Το φως είναι τόσο δυνατό που ο παρατηρητής μας για να δει καλύτερα βάζει το χέρι του αντήλιο πάνω από τα μάτια του μάταιος κόπος η θάλασσα στραφταλίζει. Σε λίγο το σκάφος χάνεται πίσω από το νησάκι. Ο κύριος Συλλογίδης περιμένει να ξαναφανεί από την άλλη μεριά όμως εκείνη ακριβώς τη στιγμή η υπηρέτρια του τον καλεί από τον κήπο. Σκύβει στο μπαλκόνι του. Εκείνη του φωνάζει ότι ο ταχυδρόμος έχει ένα συστημένο.

Ο ΚΑΗΜΕΝΟΣ ο Κύριος Συλλογίδης (Monsieur Songe) είναι ένας συνταξιούχος που ζει μόνος στην εξοχή, με την υπηρέτρια του, και προσπαθεί να γέμισει τις ώρες του με ποικίλες ασχολίες που τις περισσότερες τις. . . φαντάζεται (όταν ο άνθρωπος παύει να είναι ενεργός, μόνο η φαντασία του τον συντροφεύει. . .) . Ο Κύριος Συλλογίδης λοιπόν, είναι ο ήρωας του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ελβετού συγγραφέα Ρομπέρ Πανζέ (Robert Pinget) - από τις εκδόσεις «Opera- σε μετάφραση του Γιώργου Σπανού - οπού οι κινήσεις του και οι ενέργειες του προκαλούν τη συμπάθεια μας, με πολλή δόση θλίψης, καθώς η σάτιρα κυριαρχεί στο βιβλίο, μαζί με το στοχασμό γύρω «από τα ασήμαντα τίποτε», που όμως, γίνονται σημαντικά στην ύπαρξη του κυρίου Συλλογίδη (και όλα είναι σημαντικά, όταν αφορούν τον άνθρωπο που ακόμα αναπνέει.. .). Ο μελετητής του έργου του Πανζέ, ο φιλόλογος ΛοράνΣεμπιγιότ, στο εισαγωγικό του σημείωμα σκιαγραφεί εύστοχα, και την προσωπικότητα του ήρωα του Πανζέ, και το γιατί έγραψε το βιβλίο του: «...Η "αληθινή πραγματικότητα" του Κυρίου Συλλογίδη είναι οι λέξεις και η πάλη του με αυτές. Γιατί "για να βγει από έναν αδιέξοδο δρόμο" δεν έχει άλλον τρόπο από το "να πάρει έναν άλλο" το ίδιο αδιέξοδο δρόμο. Και αφού ο Πανζέ παρουσιάζει τις ιστοριούλες του Κυρίου Συλλογίδη σαν μια ευκαιρία γι' αυτόν να ξεκουραστεί από τον συγγραφικό του μόχθο, ο Συλλογίδης το ανταποδίδει πιστά και με παράδοξο τρόπο στο δημιουργό του: διασκεδάζει την απόσυρση του, το "έργο" του γήρατος, ψευτογράφοντας τους στοχασμούς του και το συγκλονιστικό έπος της συνήθειας». Η υπηρέτρια του Συλλογίδη, η Σωσία, είναι ο σύντροφος-εξυπηρετητής του Συλλογίδη, μαζί όμως και ο αδίσταχτος παρατηρητής και κριτής των κινήσεων του κυρίου της: όταν ξεχνάει, του το λέει, όταν ξαναλέει τα ίδια και τα ίδια, πάλι του το λέει - του θυμίζει δηλαδή συνεχώς την αμνησία των γεραμάτων του, και γι' αυτό οι δυο τους βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη (κανένας δε συνειδητοποιεί τα γεράματα του, παρά μόνο όταν κάποιος του τα υπενθυμίζει...). Τα επεισόδια της ζωής του Συλλογίδη στην απομόνωση του κάπου στη Νότια Γαλλία είναι, έτσι, κωμικοτραγικά, περισσότερο τραγικά, το ίδιο και οι διαλογισμοί του, και ο συιγγραφέας κάνει το παν για να εντείνει την τραγική πλευρά τους, θεωρώντας ίσως ότι τα γεράματα είναι η πιο σοβαρή αρρώστια (όπως και είναι) . Αλλά ο ήρωας του δεν το βάζει κάτω, κι εδώ είναι που του αναγνώστη σπαράζει η καρδιά με παραγράφους όπως αυτή: «...ΚΑΙ ξαφνικά λέει στον εαυτό του τι βλάκας που είμαι, μήπως τάχα το σπουδαιότερο δεν είναι να συνεχίσω να αναπνέω; Και τι με νοιάζει που δεν είμαι ποτέ εκεί όπου βρίσκομαι; Αφού είμαι καλά για τηνώρα, χέστα τα προβλήματα και ζήτω η ζωή». Ποια προβλήματα και ποια ζωή. . . Στα γεράματα δεν μπορείς ν' αποκτήσεις ενδιαφέροντα που δεν είχες ποτέ σου, όπως το γράψιμο, δηλαδή, και ο στοχασμός. Το μόνο που σου μένει, και γραπώνεσαι πάνω του σαν σανίδα καταμεσής στο πέλαγος, είναι η αγάπη των άλλων, που εμπεριέχει και το ξεχασμένο συναίσθημα του έρωτα — οι άλλοι το ξέρουν πόσο επιθυμείς να σε αγαπούν, και σου προσφέρουν μιαν αγάπη που εκδηλώνεται με... αγανάκτηση! Όπως με την ανιψιά του καημένου του Συλλογίδη, που γίνεται ηρωίδα πολλών άλλων κωμικοτραγικών επεισοδίων: εκείνος προσπαθεί να μιλήσει για τα μικρά περιστατικά της ύπαρξης του, όσα η αδυνατισμένη μνήμη του έχει διατηρήσει, και κείνη του μιλάει για τη... σάλτσα του αστακού! Η κωμικοτραγική κατάσταση του Συλλογίδη κορυφώνεται με το... πάρτι που διοργανώνει, προσκαλώντας συγγενείς και παλιούς φίλους, χωρίς όμως να υπολογίσει ότι οι παλιοί φίλοι έχουν γεράσει όπως ο ίδιος, αλλά και τα παιδιά τους έχουν παραμεγαλώσει, όπως και τα εγγόνια τους κ.τ.λ. — τέτοια παθαίνεις όταν δεν παρατηρείς το χρόνο και τον καθρέφτη σου... ΤΩΡΑ θα μου πείτε, οι κάποιας ηλικίας αναγνώστες αυτής της σελίδας: Γιατί μας μελαγχολείς; Προς θεού, δεν ήταν αυτός ο σκοπός μου — ούτε βέβαια του Πανζέ, απλώς εκείνος έγραψε ένα βιβλίο για να ξεκουραστεί από το... γράψιμο, κι εγώ μίλησα για τον τραγικά χαριτωμένο Συλλογίδη του, έτσι, σαν... προειδοποίηση για την «προμήθεια» ενδιαφερόντων από τα ζωντανά χρόνια (ζωντανά χρόνια είναι και μέχρι τις παραμονές των 70...) ώστε να υπάρχει τροφή για τα γεράματα... ΟΣΟ για τους γραπτούς στοχασμούς του Κυρίου Συλλογίδη, ε, εκεί το 'μπλέξε πιο πολύ κι από το θρυλικό πάρτι του! (Ο μεταφραστής έχει καταφέρει να αποδώσει τον έξυπνο λόγο του Πανζέ, και καλά έκανε που «ελληνοποίησε» τα ονόματα, αφού η σάτιρα του συγγραφέα στηρίζεται πολύ σ' αυτά – μόνο που «...οι μικρές απουσίες» δεν «προοιωνίζουν», αλλά «προοιωνίζονται» (ο αναγνώστης από τα βιβλία μαθαίνει και τη σωστή χρήση της γλωσσάς του)...]. Κώστας Τσαούσης Έθνος 13 Σεπτεμβρίου 1992 Στην επιμονή ορισμένων να διακρίνουν ίχνη απόλαυσης ή διδαχής σε τούτο το απελπιστικά τεφρό και μονότονο είδος που αποκαλείται «νέο μυθιστόρημα» οφείλουμε εντούτοις μερικές αξιομνημόνευτες εκλάμψεις όπως η περίπτωση του Ελβετού Ρομπέρ Πανζέ, που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά στο κατόπι των πρωτοπόρων του είδους. Τίνος είδους όμως; Νομίζω τελικά ότι Πανζέ συγγενεύει περισσότερο με τον Μπέκετ παρά με το «νέο μυθιστόρημα», στο οποίο συμμετείχε, όχι ως προς το κείμενο καθεαυτό αλλά ως προς το βλέμμα που συλλαμβάνει το χαρακτήρα οτο μεταίχμιο μοναξιάς-θανά-του. Ύφος ονομάζουμε, βέβαια, μια ορισμένη ηθική ποιότητα του κειμένου, την «κλίση» της φωνής προς μια βιωμένη κατάσταση, τη θερμοκρασία της, δηλαδή, τελικά, τη σχέση του έργου με τo συγγραφέα.Το ύφος του Συλλογίδη (στους συλλογισμούς που κάνει και στους μονολόγους που, τρόπον τινά, υφαίνονται ερήμην του) είναι η λακωνική συμφιλίωση με το τίποτα. Όμως το ύφος του ίδιου του Πανζέ είναι η χάρη του να χάνεις αυτό το τίποτα παγνίδι με θαυμάσιες πονηριές οι οποίες εμφανίζονται παραπλανητικά ως κενές νοήματος. Ύφος του έργου είναι τελικά μια πολύ ακριβής, ελαφρά βιαστική πρόζα που αλλάζει διαρκώς κατευθύνσεις ακολουθώντας μια επιδέξια χιουμοριστική ματιά, όμως όχι οποιαδήποτε: αυτό εδώ το χιούμορ, που ακυρώνει τις μικρό- ελπίδες του ήρωα χωρίς να τις καταστρέφει, είναι ελάχιστα ειρωνικό, κι απλώς αναδύεται από παντού χωρίς να επιτίθεται ποτέ, λες και ο Πανζέ φοβάται ότι κάτι τέτοιο θα εκμηδένιζε ένα πρόσωπο τόσο εύθραυστο (σχεδόν ανύπαρκτο) όσο ο Συλλογίδης. Αυτό το χιούμορ συμπίπτει λοιπόν με το παραδοξολό-γημα της τρέλας του Συλλογίδη που η κοινωνία τον θεωρεί πνευματικά υγιή. Παρ' ότι χαμογελάει κανείς με τις σισύφιες προσπάθειες αυτού του ανθρώπου να βγάλει κάτι απ' το τίποτα, διακρίνει κάποιο ίχνος μολιερικής κατανόησης του Πανζέ για το τερατώδες του πράγματος. Εξ ου και η σταθερή έλξη που ασκεί ένα τέτοιο χιούμορ, που δεν δηλώνει καμιά αποδοκιμασία, ούτε καν παρωδία, μόνον άγχος απόστασης του όντος απ' το νόημα: το χιούμορ εδώ είναι το χιούμορ του Μπέλοου στο «Χέντερσον, ο βασιλιάς της βροχής», του Ντίρενματ στη «Βλάβη», κι ίσως του Κάφκα στο Μπλούμφιλντ, ένας συνηθισμένος εργένης». Ο Συλλογίδης, γέννημα και θρέμμα αυτού του ύφους, είναι κατά τα άλλα (θα το καταλάβατε), ένας πολύ καθωσπρέπει μικροαστός, κλασικός μέσος άνθρωπος, συνταξιούχος μικρο-φιλόσοφος των επιμέρους τίποτα που συνθέτουν την καθημερινή του μικρο-ζωή, δηλαδή, γι' αυτόν, τη ζωή γενικά. ʼκρον άωτο της φαντασίας είναι κατά τη γνώμη του η ψυχραιμία, η διατήρηση του ελέγχου, η υπομονή, η θέληση να ρωτάς και να ξαναρωτάς μήπως υπάρχει κάποιο μυστικό σχέδιο της μοίρας πίσω απ' το τίποτα, η ικανότητα να κάνεις διαπιστώσεις όπως: «ποτέ μου δεν είχα τόση δυσκολία μην έχοντας καμιά». Και στις πιο αμελητέες χειρονομίες της τύχης ή της διάθεσης καλείται να αποδώσει ένα υπαρξιακό νόημα ανώτερο του ερεθίσματος, δηλαδή ένα οποιοδήποτε υπαρξιακό νόημα, αφού το καθετί μπορεί να είναι ανώτερο του τίποτα - όμως δεν κατορθώνει ούτε καν αυτό. Συνεχίζει απλώς να μιλάει (σιωπηρά): το κείμενο ξετυλίγεται μέσα του ατέρμον και ανησυχητικό. Εξήντα χρόνια μετά τον Τζόις, ο Πανζέ έδειξε ότι το πραγματικό ύφος του εσωτερικού μονόλογου, αυτού του αφρού των λέξεων που ζυμώνεται στα σπλάχνα, είναι η ναυτία. Ο «Κύριος Συλλογίδης» αποτελεί αυτό το παράξενο έργο: την κωμωδία της σύγκρουσης του τίποτα με την παράλογη πεποίθηση ότι το τίποτα μπορεί να είναι κωμικό. Με απορροφά ως αναγνώστη, ενώ ταυτόχρονα μου θυμίζει ότι είμαι νεκρός, φάντασμα, σύμμαχος του Συλλογιδη στην καταπολέμηση της ανίας με ανία. Τι θέλει να πει αυτός ο Ελβετός συγγραφέας; Μήπως ότι έχουμε ήδη πεθάνει όλοι κι ότι το απολαμβάνουμε; Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο Συλλογίδης γιατί είναι τόσο θλιμμένος; Έγραψα σήμερα το παραπάνω σημείωμα για να ξαναθέσω το ερώτημα αυτής της απέραντης θλίψης του Συλλογίδη που ο Μποντλέρ, αν δεν κάνω λάθος, το απάντησε προκαταβολικά με τούτη την ειρωνική παρατήρηση: «ο πτωχός τω πνεύματι έχει αέρα πλουσίου». Κλόουν δίχως τσίρκο, παιδί χωρίς παιδική ηλικία, συνταξιούχος της αναζήτησης ενός (έστω και ελάχιστου) νοήματος, ο Συλλογίδης είναι το αντίθετο του καβαφικού γέρου, με τον οποίο τον συνδέει ένας κρίκος τραγέλαφου, ένα δονκιχωτικό βίωμα του χρόνου: δίχως κανένα πλούτο παρελθόντος συνεχίζει να κοιτάζει ένα κενό μέλλον που συμπυκνώνεται επικίνδυνα σ' ένα αφόρητο παρόν. Ευγένιος Αρανίτσης Ελευθεροτυπία 15 Ιουλίου 1992