Ξημερώνει μ' έναν ουρανό κατακόκκινο, σαν φωτιά, αν κι ο αέρας είναι δροσερός και υγρός και ο ορίζοντας μια γκρίζα κηλίδα. Οι δύο άντρες έχουν βγει στο κατάστρωμα. Είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα που κοιτάζουν προς την ακτή, κρυμμένη πίσω απ' το πούσι. Τα μάτια του Σταν έχουν το χρώμα της ομίχλης· του Τσάρλι, εκείνο της φωτιάς. Η αρμυρή αύρα τους ραντίζει τα πρόσωπα με διάφανες σταγόνες. Ο Σταν περνάει τη γλώσσα απ' τα χείλη του και νιώθει, ίσως για τελευταία φορά σ' αυτό το ταξίδι, την αρμύρα της θάλασσας. Τα μάτια του είναι γαλανά, μικρά και σχιστά, τα αφτιά του πεταχτά και τα μαλλιά του λεπτά και σγουρά... Μια πνοή αγωνίας τον τυλίγει και παρά τα δεκαεφτά του χρόνια είναι μαθημένος να βγάζει γέλιο. Τώρα, μακριά από το τσίρκο, μακριά από το Λονδίνο, το μικρό του κορμί έχει γίνει δύσκαμπτο και αισθάνεται πως ο φόβος, κατά κάποιον τρόπο, τον έχει καταβάλει. Ο Τσάρλι, που μπροστά στο κοινό είναι ένας θλιμμένος παλιάτσος, χαμογελάει τώρα απροκάλυπτα και ψυχρά. Ακουμπισμένος στην πρύμνη έχει γείρει μπροστά, σαν να θέλει να βρεθεί πιο κοντά στο Μανχάταν, σαν να βιάζεται να εφορμήσει στο γίγαντα. «Ο πατέρας μου λέει πως ο κινηματογράφος θα σκοτώσει τους κωμικούς» είπε ο Σταν. Μιλάει με πίκρα, γιατί θυμάται τον πατέρα του που είναι κι αυτός ο οποίος έχει δει με τα μάτια του την ανησυχία των περίεργων, την απογοήτευση των αποτυχημένων, τη στιγμιαία ευχαρίστηση γκριμάτσας- τα έχει δει χίλιες φορές στο τραπέζι την ώρα του δείπνου, στο παλιό σπίτι του Λάνκαστερ. Τα πρώτα φώτα ξεπροβάλλουν μέσα από την ομίχλη και ο Σταν ξέρει πως δεν μπορεί πια να γυρίσει πίσω, πως όποιο κι αν είναι το πεπρωμένο του, αυτός θα είναι εκεί για να το αντιμετωπίσει. «Θα σκοτώσει τους κωμικούς που δεν έχουν ταλέντο» απάντησε ο Τσάρλι, δίχως να κοιτάζει το σύντροφο του, όλο και πιο απόμακρος, απορροφημένος από τα φώτα. Νιώθει πως η ώρα φθάνει και πως όλη η βόρεια Αμερική είναι ένα σιωπηλό ακροατήριο που περιμένει να τον δει να πατάει στην ακτή. Ακούει τις έκπληκτες κραυγές, τα χειροκροτήματα, τις επευφημίες του πλήθους, νιώθει πως κάποιος τον αγκαλιάζει και κλαίει. Στο άκουσμα της σειρήνας τινάζεται από τη θέση του και ανοίγει τα φωτεινά του μάτια· δείχνουν να φλέγονται, περισσότερο από ποτέ. Ανακαλύπτει τον ενθουσιασμό των άλλων μελών του θιάσου που γιορτάζουν την άφιξη. Ο Σταν χαμογελάει φευγαλέα. Κρύβει το πρόσωπο του με τα χέρια του γιατί μια αόριστη και ενοχλητική αίσθηση του τριβελίζει την καρδιά και τα σωθικά. Από τα μισάνοιχτα δάχτυλα που του σκεπάζουν τα μάτια, παρατηρεί τον Τσάρλι κι αισθάνεται πως τον αγαπάει όσο κανέναν άλλο, γιατί γνωρίζει πως βρίσκεται μπροστά σ' έναν νικητή. Τα ρυμουλκά πλησιάζουν το πλοίο και το τραβούν. Η μέρα είναι φωτεινή και η ομίχλη έχει ανέβει ψηλά. Κάποιοι ηθοποιοί πίνουν σκοτς και μιλούν συγκεχυμένα. Αυτοί θα γυρίσουν σύντομα στο Λονδίνο, θα αγκαλιάσουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους και θα τους διηγηθούν τις περιπέτειες της περιοδείας. Ο Σταν και ο Τσάρλι δεν έχουν δρόμο επιστροφής. Το πλοίο έχει σταματήσει, και απ' το αμπάρι του ανεβαίνει ένα βρόμικο και βουερό κοπάδι. Μια μια, οι αγελάδες πατούν αμερικάνικη γη και κανείς δεν ζηλεύει την τύχη τους. Ο Τσάρλι ανάβει ένα τσιγάρο και περιμένει να κατέβει στη σκάλα. Δεν ανήκει πια στο θίασο. Ένα κύμα καυτού αίματος πλημμυρίζει τις φλέβες του Σταν και το πρόσωπο του φωτίζεται. Μαντεύει πως ο Τσάρλι έχει στοιχηματίσει για την επιτυχία και τη φήμη. Παίρνει από το πορτοφόλι του μια χούφτα σελίνια και τα πετάει με δύναμη στη θάλασσα. Έχει μείνει μόνος κι αν τον έβλεπαν θα ένιωθε ντροπή. «Δε θα με σκοτώσουν, μπαμπά» λέει και πηδάει στην ξηρά.

Ο Ρέημοντ Τσάντλερ (1888-1959) στο τελευταίο του μυθιστόρημα Play Back, που δημοσιεύθηκε το 1958, βάζει τον ήρωα του, τον θρυλικό Φίλιπ Μάρλοου, να ετοιμάζεται να εγκαταλείψει τη μοναχική ζωή για χάρη μιας πλούσιας κοπέλας, της Λίντας Λόρινγκ. Στο ημιτελές έργο του The Poodle Springs Story o Μάρλοου είναι πλέον παντρεμένος με τη Λίντα και μη αντέχοντας να τον θρέφει μια γυναίκα είναι έτοιμος να ριχτεί σε καινούργιες περιπέτειες. Το 1989, τριάντα χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου αφηγητή, ο Ρόμπερτ Πάρκερ συνέχισε την ιστορία του Τσάντλερ από το τέταρτο κεφάλαιο όπου την είχε αφήσει, βάζοντας το ζευγάρι να αγαπιέται τόσο πολύ που δίνει αμοιβαία υπόσχεση να μη χωρίσει ποτέ. (Το βιβλίο Πονντλ Σπριννκς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell). Νωρίτερα όμως, το 1973, ο αργεντινός δημοσιογράφος Οσβάλντο Σοριάνο δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα Triste, solitario y final, δίνοντας σάρκα και οστά σε μια παλιά του φαντασίωση: να γράψει μια ιστορία με ήρωα τον Μάρλοου. Στο «Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος» ο Οσβάλντο Σοριάνο (1943-1997) δίνει τη δική του εκδοχή για τη ζωή του μοναχικού ντετέκτιβ: τον βλέπουμε να έχει πάρει διαζύγιο από τη Λίντα και να δέχεται διάφορες δουλειές που του αναθέτουν οι πελάτες του. Εδώ (στα επόμενα μυθιστορήματά του σκιαγραφεί τον περονισμό της δεκαετίας του 70 και μιλάει για τις πολιτικές αγριότητες στην Αργεντινή, τότε που την εξουσία κατείχε η στρατιωτική χούντα) ο αριστερός συγγραφέας εκφράζει τον θαυμασμό του για δύο σημαντικά πολιτιστικά φαινόμενα που ξεπήδησαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες: τις κωμωδίες του βωβού κινηματογράφου με πρωταγωνιστές το φοβερό δίδυμο Στάνλεϊ Λόρελ και Ολιβερ Χάρντι, τον Χοντρό και τον Λιγνό, και το μαύρο μυθιστόρημα (hard-boiled) το επινοημένο από τον Ντάσιελ Χάμετ και διαμορφωμένο από τον Ρέημοντ Τσάντλερ. Η πρωτοτυπία του μυθιστορήματος έγκειται στο γεγονός ότι σε αυτό μαζί με τον Μάρλοου πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο συγγραφέας του, κάτι που μπορεί να ξενίσει κάποιους αναγνώστες, ελάχιστους πιθανώς, οι οποίοι δεν είναι εθισμένοι σε παρόμοιες λογοτεχνικές καινοτομίες. Παρακολουθούμε, λοιπόν, τον Οσβάλντο Σοριάνο να συναντάται τυχαία στο κοιμητήριο Φόρεστ Λόου του Λος Αντζελες με τον ήρωα του Τσάντλερ, που πήγε να επισκεφθεί τον τάφο του Σταν Λόρελ. Ο αργεντινός δημοσιογράφος, λάτρης του δημοφιλούς κωμικού, έχει εγκαταλείψει τη σπαρασσόμενη από πολιτικές έριδες πατρίδα του, για να μεταβεί στις ΗΠΑ με σκοπό να συλλέξει πληροφορίες για τον Χοντρό και τον Λιγνό, απαραίτητες στο γράψιμο ενός μυθιστορήματος που ετοιμάζει, Η συνάντηση πραγματοποιείται το 1972, επτά χρόνια από τον θάνατο του Λόρελ, όταν συνεχίζεται με αμείωτη ένταση ο βρώμικος πόλεμος στο Βιετνάμ και ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον δίνει διαταγές για σφοδρούς βομβαρδισμούς, καθώς η Αμερική, «μια χώρα βυθισμένη στο σκατό εδώ και χρόνια», δεν είναι πια η Γη της Επαγγελίας αλλά μια περιοχή του κόσμου όπου ανθούν τα κινήματα διαμαρτυρίας με κυρίαρχη έκφραση τους τον χιπισμό. Ο Μάρλοου και ο Σοριάνο γίνονται φίλοι, περιπλανώνται στην πόλη, συζητάνε για πολιτική, πίνουν ουίσκι και καφέ, παίζουν σκάκι, μπαίνουν λαθραία σε κινηματογραφικό στούντιο και για να κερδίσουν 500 δολάρια αναλαμβάνουν να παρακολουθήσουν μια γυναίκα που ενδεχομένως απατά τον σύζυγο της. Αυτό που τους συνδέει πρωτίστως είναι ο θαυμασμός τους για τους Λόρελ και Χάρντι - υποτίθεται πως ο πρώτος προτού πεθάνει είχε επισκεφθεί τον Μάρλοου ως πελάτης αναθέτοντας του να διερευνήσει ένα σημαντικό θέμα: για ποιο λόγο κανείς στο Χόλιγουντ δεν του δίνει δουλειά. Σε αντίθεση με τα έργα του Τσάντλερ, όπου ο Μάρλοου είναι ένας πεισματάρης και ριψοκίνδυνος άντρας, στο μυθιστόρημα του Σοριάνο ο δυναμικός ντετέκτιβ παρουσιάζεται κουρασμένος, γερασμένος, περισσότερο μοναχικός από ποτέ, λίαν ευαίσθητος - κάποια στιγμή δακρύζει - απαισιόδοξος και πένης. Ελάχιστοι πελάτες διαβαίνουν το κατώφλι του γραφείου του, με δυσκολία συγκεντρώνει τα απαραίτητα προς το ζην χρήματα, ενώ μοναδική του συντροφιά έχει ένα μαύρο γάτο που έχει περιμαζέψει από τον δρόμο. Με το γκάζι στο σπίτι του κομμένο εξαιτίας των απλήρωτων λογαριασμών, τον θερμοσίφωνα εκτός λειτουργίας, το νερό στο νιπτήρα παγωμένο και τις παντοειδείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει, είναι θαύμα το πώς διατηρείται ζωντανός. Δεν μπορεί να παίζει πλέον την κωμωδία που λέγεται ντετεκτιβιλίκι με ένα πιστόλι στο χέρι, αφού δεν υπάρχει τίποτε για να υπερασπίσει, λέει. Χάρη στον Σοριάνο, ο θλιμμένος ντετέκτιβ μπαίνει στη δράση, κινδυνεύει, συλλαμβάνεται από την αστυνομία, κλείνεται σε κρατητήριο, χώνεται απρόσκλητος στην αίθουσα όπου συνεδριάζει η Ακαδημία του Χόλιγουντ και απαγάγει τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο θρυλικός Σαρλό δεν είναι ο μόνος αστέρας του κινηματογράφου που εμφανίζεται στις σελίδες του μυθιστορήματος, παίζοντας τον παράδοξο ρόλο που του επιφυλάσσει ο συγγραφέας. Ο Τζον Γουέιν, ο Ντικ Βαν Ντάικ, ο Τζέιμς Στιούαρτ, ο Τζέρι Λιούις, η Λιζ Τέιλορ, ο Τσαρλς Μπρόνσον, ο Ντιν Μάρτιν, η Μία Φάροου, η Τζούλι Κρίστι, η Τζέιν Φόντα κάνουν μικρά περάσματα ή πετάνε μερικές ατάκες, σαν κομπάρσοι σε χολιγουντιανή υπερπαραγωγή. Με τη βοήθεια τους ο συγγραφέας - τον συγκρίνουν με δύο από τους μεγάλους των αργεντίνικων γραμμάτων, τον Αρτλ και τον Κορτάσαρ -, ένας περιπλανώμενος διανοούμενος, επιχειρεί να μιλήσει για πρόσωπα και πράγματα που αγάπησε. Τα πικρά και θυμωμένα σχόλια του για τον αμερικανικό τρόπο ζωής, τους λησμονημένους αστέρες που έθρεψαν με τα ταλέντο τους ολόκληρες γενιές θεατών, την εποχή του μακαρθισμού και τη δίωξη των αριστερών του Χόλιγουντ, δείχνουν το πόσο επέδρασαν όλα αυτά στον ψυχισμό και στην προσωπική του φιλοσοφία. Το «Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος», το χαμηλών τόνων αυτό μυθιστόρημα, μια ελεγεία για τη χαμένη νιότη, τους αγαπημένους φίλους, τους λατρεμένους συγγραφείς, αποτελεί μια απόπειρα απότισης φόρου τιμής στους χάρτινους ήρωες της Αμερικής των δεκαετιών '30, '40 και '50. Ακριβώς γι' αυτό, λόγω του ελεγειακού του χαρακτήρα, η δράση είναι υποτυπώδης, η βία περιορισμένη και οι μοιραίες γυναίκες δεν επιφέρουν την καταστροφή. Επομένως, οι αναγνώστες ας αρκεστούν στη συγκίνηση που προκαλεί και ας επιτρέψουν στον συγγραφέα να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με τις παλιές του αγάπες που γίνανε κομμάτια και θρύψαλα. Φίλιππος Φιλίππου Το Βήμα 21 Νοεμβρίου 1999 Ο Αργεντινός δημοσιογράφος και συγγραφέας, Οσβάλντο Σοριάνο (αποβιώσας, σχετικά νέος, 56 ετών, το 1997), καταφεύγει στις παρακαταθήκες του Χόλιγουντ και του αστυνομικού μυθιστορήματος. Μανιώδης σινεφίλ και λάτρης των «σκληρών» παραλογοτεχνημάιων μυστηρίου, ο Σοριάνο έδωοε το καλύτερό του έργο στα 1973, το σχεδόν «pulp fiction» «Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος». Το συγκεκριμένο βιβλίο οτην εποχή του σίγουρα θα είχε αρκετή πρωτοτυπία, καθώς στο μύθο του αναμίγνυε κάπως ανορθόδοξα πρόσωπα σε ένα ευχάριστο και ψυχαγωγικό κοκτέιλ: τον ίδιο το συγγραφέα, το γερασμένο Φίλιπ Μάρλοου του Τσάλντερ, τους Λόρελ και Χάρντι (Χοντρό και Λιγνό) και διάφορους άλλους αστέρες της Μέκκας του σινεμά (Tzov Γουέιν, ΤΖέρι Λιούις, Τσάρλι Τσάπλιν κ.ά.). Ο επινοημένος, θρυλικός ντέτεκτιβ, στας δυσμάς του βίου του, κάπου τo '60 τόσο, ξεπεσμένος αλλά πάντα φλεγματικός, ο πιο τρωτός απ' αυτόν συγγραφέας, που ψάχνει για πηγές γύρω από τη Ζωή των Λόρελ και Χάρντι (ο πρώτος είναι πελάτης του Μάρλοου) και οι απομυθοποιημένοι αστέρες του Χόλιγουντ διασταυρώνονται σιο συγκεκριμένο, μάλλον ανώδυνο «σενάριο», που υποτίθεται ότι βάζει τα πράγματα στη θέση τους, μιλώντας για ένα είδος παρασκηνίου πίσω από τις κατασκευασμένες περσόνες των ηρώων αυτών... Ο Σοριάνο, όπως είπαμε, είχε το ελαφρυντικό της αισθητικής συγκυρίας του (μόλις και εμφανιζόταν τότε σε εμβρυακή μορφή ένα είδος αισθητικού «απολογισμού πεπραγμένων», κάτι που έμοιαζε με μεταμοντερνισμό). Αρκεί να θυμηθούμε στο σινεμά, εκείνης της περιόδου, για παράδειγμα, τη σχολιαστική αναβίωση του είδους του «νουάρ» («Τσαϊνατάουν», «Μεγάλος αποχαιρετισμός» κ.λπ.) σαν αυτό που έκανε ο Σοριάνο στη λογοτεχνία. Ο τελευταίος επίσης διέθετε την πολιτική σεκταριστική του συνείδηση και έτσι μπορούσε να κάνει κριτική σε αξίες, σκαρώνοντας και τα μυθοπλαστικά του παίγνια παραλλήλως. Το έργο δεν γλιστράει ποτέ οτην μπαλαφάρα, όμως στη θέση της ειρωνείας πολλές φορές συναντάμε το γκροτέσκο και μια σχεδόν φτηνή και πρόχειρη στρατηγική απορρύθμισης, δήθεν, ενός μηχανισμού καθιέρωσης ειδώλων. Οι αναπαραγωγές στερεοτύπων και οι εύκολες δραματουργικές λύσεις δεν δίνουν προοπτική στο συνολικό εγχείρημα, παρ' ότι στο βάθος οι αρνητικές εντυπώσεις δεν κατορθώνουν να αποσβέσουν εντελώς μια ευεργετική αίσθηση επαφής με τη θαρραλέα στάση ενός καπνιστή σε «χώρα μη καπνιζόντων»... Η μετάφραση της κ. Αγγελικής Βασιλάκου απέδωσε εύστοχα την κοφτή, «ακροαστική» αναπνοή του Σοριάνο. Τάσος Γουδέλης Ελευθεροτυπία 5 Νοεμβρίου 1999