Ηρωική γέννηση Ήταν Πρωτομαγιά του 1959, όπως αφηγείται η μητέρα μου. Είχε κλείσει τον ένατο μήνα της εγκυμοσύνης και ήξερε πως ήμουν κορίτσι. Λέει πως ξεκίνησε με τα πόδια από την Παλιά Αβάνα και περπάτησε ώρες ολόκληρες μέχρι την Πλατεία της Επανάστασης, για να ακούσει τον Κομαντάντε. Καταμεσής στην ομιλία άρχισα να της σπρώχνω τον κόλπο με το κεφάλι μου, να της ανοίγω τα κόκαλα. Χρειάστηκε να την κουβαλήσουν στους ώμους μέχρι την κλινική Κίντα Ρέινα. Εγκαταλείποντας βιαστικά την πολυάνθρωπη συγκέντρωση την πέρασαν σηκωτή μπροστά από το βήμα κι ο Τσε απίθωσε την κουβάνικη σημαία πάνω στην κοιλιά της. Εκείνη όμως δεν πήρε χαμπάρι, γιατί εγώ συνέχιζα να την αφανίζω με τους διαβολεμένους πόνους που της προκαλούσα. Κι ο Φιντέλ συνέχιζε τη φλογερή ομιλία του, καταπράσινη σαν τις φοινικιές. Κι εγώ δώσ' του να δίνω κεφαλιές, αγκωνιές, μπουνιές, να θέλω να βγω από το κορμί της, από παντού. Η κοιλιά της κατέβηκε ως την ήβη. Λέει πως ένιωσε μέσα της κάτι σαν γαλαξιακή έκρηξη. Έκλεισε τα μάτια και απόλαυσε τον πόνο της αναμονής. Για άλλη μια φορά περίμενε, μα τώρα ήταν διαφορετικά. Ο πατέρας μου κατέφθασε λουσμένος στο κοκκινόχωμα που 'πέφτε παντού απ' το κορμί του, με το ψάθινο καπέλο κατεβασμένο ως τα φρύδια και τη ματσέτα στο χέρι. Τον ειδοποίησαν στα χωράφια. Έσκυψε ν' αγκαλιάσει την κοιλιά της και αναρίγησε από συγκίνηση, όταν ανακάλυψε τη σημαία. Εκείνη του είπε ότι την απόθεσε εκεί ο ίδιος ο Τσε, κι αυτός παραλίγο να λιποθυμήσει από περηφάνια· το στήθος του φούσκωσε, χαμογέλασε ικανοποιημένος. Η μάνα μου λέει πως εκείνη τη στιγμή δεν ήταν σίγουρη ότι οι πόνοι ήταν της γέννας. Ίσως να ήταν απλά στομαχόπονοι. Έπειτα από κάμποσες συσπάσεις κατάλαβε πως δεν μπορούσε να συμβαίνει οτιδήποτε άλλο, λιγότερο σημαντικό στο κορμί της και να νιώθει τέτοια έσχατη απόλαυση. Το σώμα της το 'νιώθε τελείως διαφορετικό, να πηγαινοέρχεται ανάμεσα στη μικροσκοπική και τη μακροσκοπική διάσταση. Ο πυρήνας της ύπαρξης της απλωνόταν, μεγάλωνε ως το άπειρο, σαν μια μαθηματική εξίσωση. Απείχε μια δρασκελιά από το τίποτα. Κι όμως, πόση ζωή μέσα της! Ο πατέρας μου, νευρικός, ορκιζόταν και ξαναορκιζόταν πως την αγαπούσε. Εκείνη, δίχως αυτόν, δεν θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα. Ήταν σκληρή, ή έκανε τη σκληρή. Πήγε πολλές φορές στο μπάνιο και γέμισε το χώρο με αίματα και πρασινίλες. Πέρασε τη νύχτα επαναλαμβάνοντας χαμηλόφωνα: «θα γεννήσω. Τώρα ξέρω πως θα γεννήσω.» Ο πατέρας μου, μου λέει διαρκώς πως ήταν πάντα πολύ γενναία. Εγώ ήμουν η πρώτη και μοναδική της κόρη. Αγνοούσε —όπως όλες— πόσο επώδυνο μπορεί να είναι και η απειρία έθρεφε την περιέργεια της. Δεν αφηνόταν όμως ελεύθερη στη συμπεριφορά της. Την έντυσαν με μια ρόμπα γελοία, πολύ κοντή και ξώπλατη. Την ξάπλωσαν σ' ένα υγρό φορείο, κάθιδρη. ʼνοιξε τα πόδια. θα μάθαινε επιτέλους πόσο πονάει αυτό... Ο γυναικολόγος της είπε να πιέζει κάθε φορά που θα είχε σύσπαση. Εκείνη έχωσε το χέρι της στην κοιλιά και ψαχούλεψε, βάλθηκε να σπρώχνει. Πονούσε του θανατά. Μέσα εκεί υπήρχε η ζωή, αλλά κάπως έτσι πρέπει να πονάει κι ο θάνατος. Δεν της είχαν ακόμη σπάσει τα νερά. Της τα έσπασαν μ' ένα εργαλείο μακρύ, λευκό, από πλαστικό. Ξεχύθηκε από μέσα της άφθονο υγρό που γλιστρούσε ζεστό κι ευχάριστο, κι αυτό της έδωσε κουράγιο. Το χέρι του ειδικού ταρακούνησε με βία την κοιλιά. Εκεί ακριβώς όπου βρίσκομαι εγώ. Όπου βρισκόμουν. Την πήγαν σ' ένα σαλονάκι φωτισμένο. Έξω, ο πατέρας μου έτρωγε τα νύχια του, τραβούσε τα μαλλιά του. Ούτε καν τολμούσε να καπνίσει. Οι τοίχοι του σαλονιού ήταν γκρίζοι, λιγδιασμένοι, οι πολυθρόνες λεκιασμένες, δυο κρεβάτια κρυμμένα πίσω από ένα παραβάν. Σε κάθε πολυθρόνα βογκούσε και μια έγκυος, με τον ορό κρεμασμένο στα μελανιασμένα χέρια της. Εκεί περίμενε, ξεψυχισμένη μες στη γελοία ρόμπα, αλλά με την κουβάνικη σημαία που της έβαλε ο Τσε ακόμη πάνω στην κοιλιά της. Η Ελένα Λους, μια γιατρίνα αντάρτισσα, διαπίστωσε πως η μητέρα μου είχε ήδη διαστολή έξι εκατοστά κι ήταν έτοιμη να γεννήσει, αλλά οι συσπάσεις ήταν πολύ αραιές. Της έβαλαν έναν ορό στο χέρι της, που ήταν καμένο από τον ήλιο της διαδήλωσης της Πρώτης του Μάη, της Παγκόσμιας Ημέρας των Εργατών. Η μητέρα μου διηγείται πως ένιωσε σαν ζώο ανοιχτό, όμοια με τον διάσημο πίνακα του Ολλανδού ζωγράφου. Εγώ δεν μπορούσα να ελέγξω τον ρυθμό των πόνων που της προκαλούσα. Όλοι οι γιατροί έρχονταν να πασπατέψουν την κοιλιά της και να χώσουν μέσα τα γεμάτα περιέργεια χέρια τους. Πήγε από την γκρίζα πολυθρόνα ως το κρεβάτι και τανάπαλιν, αρκετές φορές. Οι γιατροί της ζητούσαν να πιέζει. Δεν ήθελε να λιποθυμήσει. Τα ξένα χέρια ξανάνοιξαν τον κόλπο της και σουλατσάρισαν πέρα-δώθε. Ο κόλπος της ήταν σαν λαιμός ζιβάγκο τον χειμώνα. Εκείνη μάτωσε από τον κόλπο, την κλειτορίδα, τον πρωκτό, κατούρησε, άδειασε τα σωθικά της. Εξέθετε το ανοιχτό κορμί της στην παρατήρηση της ρουτινιάρικης μετριότητας που ανακάλυπτε στα βλέμματα των γιατρών. Το μυαλό της παγώνει μ' όλα αυτά που βλέπει, αρπάζει δυνατά τα γόνατα και σπρώχνει μ' ένα ουρλιαχτό λέαινας. Της ξεφεύγει το ένα πόδι και ο ορός πέφτει στο πάτωμα. Της τρυπούν το άλλο χέρι. Πάλι το τρομερό ανακάτεμα στα σωθικά της και οι απερίγραπτοι πόνοι. Σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν έτοιμη να γεννήσει, σύμφωνα με την ίδια πέθαινε, άδειαζε. Την οδήγησαν περπατώντας μέχρι το σαλόνι. Στα μισά του δρόμου μια χαραματιά ανοίγει σαν μαχαιριά τον κόλπο μέχρι τον πρωκτό. Αυτό είναι το κεφάλι μου! Στο σαλόνι, πήδησε πάνω από το χερούλι του φορείου, στο κρεβάτι. Και ξανά σπρώξιμο, αλλά τίποτα. ʼλλο ένα σπρώξιμο παρατεταμένο και τρισδιάστατο. Το κεφάλι μου ήταν κολλημένο. Κι άλλο. Η τελική σπρωξιά της βούλησης, αυτή που έκανε εκείνη μάνα κι εμένα κόρη. Φλογερή. Σε ελάχιστη απόσταση από τον θάνατο. Σ' εκείνη τη σπρωξιά —λέει— συναντήθηκαν η ζωή και το άγνωστο που βρίσκεται πιο πέρα: «Να είναι αυτό ο θεός;» ακόμη αναρωτιέται. Θέλησε να τα δει όλα. Όταν βγήκα από το σώμα της έκλαψα απαλά, ένα κλάμα σαν γουργουρητό. Ήμουν εύκολη και γλιστερή. Ήμουν ξένη από μένα κι ακόμη είμαι ξένη. Η μητέρα μου έπαψε να είμαι εγώ. Εγώ έπαψα να είμαι εκείνη. Την ξέπλυναν εσωτερικά, επιμελώς, με άφθονο νερό. Της έδειξαν τον τεράστιο πλακούντα, όμορφο σαν γλυπτό. Εκείνη ακόμη πονάει σαν το τίποτα και σαν το όλο. Την έραψαν αργά και κατάλαβε πως έχανε πολύ αίμα. Ως πότε θα πονά η δύναμη της ζωής; Εγώ, έξω από το σύμπαν της πλέον, άρχιζα το δικό μου. Για εκείνη τελείωσε ο πόνος. Για εμένα τώρα μόλις ξεκινούσε. Ο πατέρας μου πηδούσε από χαρά, αν και κάπως απογοητευμένος, γιατί δεν είχα γεννηθεί την Παγκόσμια Μέρα των Εργατών, την Πρώτη Πρωτομαγιά της Επανάστασης που θριάμβευε, αλλά γεννήθηκα στις δύο Μαΐου. Ήμουν ακόμη μια σαλιάρικη μάζα μητρικού υγρού τυλιγμένη μέσα σε μια κουβάνικη σημαία και άρχιζαν κιόλας να με βαραίνουν τα καθήκοντα: «Έπρεπε να είχε γεννηθεί χτες, για δύο λεπτά είμαστε στο σήμερα, τι ατυχία! Έπρεπε να είχε γεννηθεί την Πρωτομαγιά! Δεν σας το συγχωρώ σε καμιά από τις δυο σας» παραπονιόταν λάμποντας από χαρά. Ο γιατρός τον παρηγόρησε: «Μη στεναχωριέσαι, σύντροφε, και η σημερινή ημερομηνία είναι κι αυτή σημαντική, είναι η Μέρα των Εθνικών Γεγονότων, οι Εκτελέσεις στη Μαδρίτη, ο πίνακας του Γκόγια, το θυμάσαι;...» Ο πατέρας μου δεν ήξερε λέξη από την ιστορία της Ισπανίας, ούτε από καμιά άλλη ιστορία. Ίσως κάτι από τον πόλεμο της ανεξαρτησίας ενάντια στους Ισπανούς. Γι' αυτόν ένα πράγμα ήταν ξεκάθαρο: ο εχθρός ήταν οι γιάνκηδες, την Πρώτη του Γενάρη γεννήθηκε η Επανάσταση, και η κόρη του γεννήθηκε την άνοιξη, που όμως εδώ, στον Τροπικό, κάνει το ίδιο. Ζέστη αναθεματισμένη. «Πώς θα τη βγάλετε την μπεμπούλα;... Σκεφτήκατε το όνομα;» «Κοίταξε... θα μου άρεσε να την βγάλω Βικτόρια... δηλαδή Νίκη, ή καλύτερα, καλύτερα... Πατρίδα! Πατρίδα είναι ένα πολύ πρωτότυπο όνομα! Είμαι ο πατέρας, ο πατέρας της Πατρίδας, της Πατρίδας! Ο Πατέρας της Πατρίδας! Κάρλος Μανουέλ δε Σέσπεδες! Ο πρώτος που ελευθέρωσε τους σκλάβους του. Είχε αρχίδια ο μάγκας!» Κι ο πατέρας μου, συγκινημένος, ξέσπασε σε λυγμούς θεωρώντας τον εαυτό του δοξασμένο.

Η Zoe Valdes είναι μια νέα (γεννήθηκε το 1959) Κουβανέζα συγγραφέας, που το πρώτο της μυθιστόρημα, τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα στη χώρα της και την έκανε διάσημη σε πολλές χώρες, αφού "Το Καθημερινό Τίποτα" έχει ήδη μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Η απρόσμενη επιτυχία του βιβλίου, της στοίχισε την απομάκρυνση από την Κούβα, "τη χώρα τον απόλυτου μηδέν, του καθημερινού τίποτα". Το βιβλίο είναι αυτοβιογραφικό και ξεκινά ουσιαστικά στο δεύτερο κεφάλαιο με τη γέννηση της συγγραφέως την Πρωτομαγιά του 1959: "Ήταν Πρωτομαγιά του 1959, όπως αφηγείται η μητέρα μου. Είχε κλείσει τον ένατο μήνα της εγκυμοσύνης και ήξερε πως ήμουν κορίτσι. Λέει πως ξεκίνησε με τα πόδια από την Παλιά Αβάνα και περπάτησε ώρες ολόκληρες μέχρι την Πλατεία της Επανάστασης για να ακούσει τον Κομαντάντε. Καταμεσής στην ομιλία άρχισα να της σπρώχνω τον κόλπο με το κεφάλι μου, να της ανοίγω τα κόκαλα. Χρειάστηκε να την κουβαλήσουν στους ώμους μέχρι την κλινική Κρίντα Ρέινα. Εγκαταλείποντας βιαστικά την πολυάνθρωπη συγκέντρωση την πέρασαν σηκωτή μπροστά από το βήμα κι ο Τσε απίθωσε την κουβάνικη σημαία πάνω στην κοιλιά της." Συνεχίζει ν' αφηγείται τη ζωή της στην Κούβα,όπου, όπως λέει, βίωνε τον εξευτελισμό και την αλλοτρίωση της προσωπικότητάς της και όπου γνώρισε την τυφλή βία των χαφιέδων, των Ομάδων ʼμεσης Αντίδρασης, τη λογοκρισία, την καταπίεση, την φτώχια: ''Πέντε ή έξι γριές ανακατεύουν κάδους με βρομερό σκουπιδαριό καταμεσής του δρόμου. Η γεροντότερη ξαφνικά πετάει ένα αναπάντεχο σχόλιο: "Κι εγώ που τον είχα κορόνα στο κεφάλι μου!" Τι το ήθελε αυτό; Ένα πλήθος νοικοκυρές οπλισμένες με παλούκια βγήκαν πίσω από τις κολόνες και κύκλωσαν απειλητικά τη γριά. Αμέσως η πιο επιθετική ρώτησε με ύφος ανακριτή: "Ποιόν είχες κορόνα στο κεφάλι σου και τώρα δεν τον έχεις;" (...) Η γριούλα έφυγε σφυρίζοντας τη διεθνή για να σβήσει κάθε είδους υποψία ή παρεξήγηση." Η διεθνής κριτική δε δίστασε να προσδώσει στη Zoe Valdes, που σήμερα ζει αυτοεξόριστη στο Παρίσι όπου εργάστηκε στην αντιπροσωπεία της Κούβας ,στην Ουνέσκο, το χαρακτηρισμό "Η Ιζαμπέλ Αλιέντε της Κούβας". Δημήτρης Μουρατί&ης Τι ξέρουμε για την Κούβα σήμερα; Ελάχιστα πράγματα. Ότι είναι ένα νησί στη μύτη των ΗΠΑ, που κάποτε εξεγέρθηκε και τώρα λιμοκτονεί από το εμπάργκο. Και οι άνθρωποι; Οι άνθρωποι που έζησαν αυτά τα 40 χρόνια «σοσιαλισμού»; Η συγγραφέας Ζοέ Βαλντές γεννήθηκε μαζί με την Επανάσταση, το 1959, και λίγο πριν τα σαράντα της, έγραψε ένα μυθιστόρημα όπου ζωγραφίζει τη γενιά της, τη ζωή στην Κούβα της φτώχειας και του χαφιεδισμού, τη σοσιαλιστική παράνοια στους Τροπικούς, το καθημερινά τίποτα. Γράφει σε α’ πρόσωπο, μονορούφι, αυτοβιογραφικά. Παραθέτει στίχους του Καβάφη, επανέρχεται διαρκώς στον Προυστ, η γλώσσα της είναι σκληρή, σπινταριστή και λυρική συγχρόνως· είναι μια Λατινοαμερικάνα απελπισμένη για ζωή. Αυτή η απελπισία για ζωή, σε έναν τόπο που μισεί πια τη ζωή, και αργολιώνει μες στη σπάνη και τους περιορισμούς, πυροδοτεί όλο το βιβλίο. Η φιξιόν είναι στοιχειώδης, ίσα ίσα που περιγράφει μερικούς χαρακτήρες, σκηνές. Δεν είναι μεγάλη, υψηλή λογοτεχνία. Ό,τι το κάνει ξεχωριστό από τα σπουδαία μυθιστορήματα των μελαγχολικών Ανατολικοευρωπαίων, λ.χ., του υπαρκτού σοσιαλισμού είναι αυτή η λύσσα για ζωή, ο αισθησιασμός, ο αισιόδοξος κατά βάθος κυνισμός, η βίωση του πάτου, του τίποτα, του μη περαιτέρω. Η Βαλντές ξέρει πως αυτό το τριπ κάποτε (σύντομα) θα τελειώσει, δεν θα 'ναι όμως απλώς ένας εφιάλτης, αλλά 36 χρόνια της ζωής της, η ζωή της. Είναι ένα υπαρξιακό χρονικό, ένα καυτό ρεπορτάζ για ανθρώπους που δεν τους άφησαν να είναι. Και αποκαλύπτει μια συγγραφέα που μιλάει για το σεξ και τον γυναικείο ερωτισμό (στο 8ο κεφάλαιο) με απαράμιλλη δύναμη και αμεσότητα. Σαν Κουβανέζα. Νίκος Ξυδάκης Αθηνόραμα Ιανουάριος 1997 Από την Κούβα η Zoe Valdes (γενν. 1959). Στη Valdes η Κούβα κρατάει πρωταγωνιστικό ρόλο από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή του βιβλίου, μολονότι όπως στα «Χρόνια της πλημμύρας» έτσι και εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πολύ προσωπική ιστορία: την ιστορία μιας γυναίκας που ζει και μεγαλώνει στην Αβάνα, παλεύοντας με του έρωτες και τη δουλειά της και προσπαθώντας να ορίσει την ύπαρξη και την ταυτότητα της. Πολύ γρήγορα η πρωταγωνίστρια θα ανακαλύψει ότι τα καθημερινά της προβλήματα (η αφόρητη πλήξη στη δουλειά ή οι δύσκολες σχέσεις με τους άντρες) έχι ουσιαστική σχέση με το περιβάλλον μέσα στο οποίο κινείται: με την Κούβα του Κάστρο, της διεθνούς πολιτικής απομόνωσης και της οικονομικής και κοινωνικής καχεξίας. Το βιβλίο της Valdes παίρνει συχνά ένα χαρακτήρα διαμαρτυρίας ή καταγγελίας κ αυτό συνιστά σίγουρα μια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες του. Από την άλλη, ωστόσο, πλευρά διαθέτει κ αρκετές αρετές: μιαν εύρωστη και σε πολλά σημεία πειστική αφήγηση, ένα λόγο που ρέει χωρίς εμπόδια και, το κυριότερο, μια γυναικεία ματιά που δεν εξαντλείται στα του φύλου της. Β. Χατζ. Ελευθεροτυπία