ΚΩΝΕΙΟ ΔΕΝ ΧΟΡΗΓΕΙ ΠΙΑ ετούτη η Αθήνα, αλλά πολλά άλλα φαρμάκια. Νιώθω, στα τέλη του αιώνα, να με βαραίνει όλο και πιο πολύ η κατηγορία και αισθάνομαι την ανάγκη να εξηγηθώ. Κυρίως διότι οι περισσότερες από τις εναντίον μου επιθέσεις αφορούν πράγματα που δεν έχω πει ποτέ μου. Μου αποδίδονται σκέψεις, απόψεις και θεωρίες που ουδέποτε πίστεψα. Καιρός είναι λοιπόν να ξεκαθαρίσω για άλλη μία φορά τί πιστεύω, ώστε τουλάχιστον όποιος επιθυμεί να με δικάσει, να βα-σίζεται σε πραγματικά δεδομένα. Ας σημειωθεί εδώ πως δεν αισθάνομαι ένοχος και η λέξη απολογία γράφεται μάλλον ειρωνικά (αν θέλετε, με Σωκρατική «ειρωνεία»). Επίσης, συνειδητά δεν έβαλα εισαγωγικά στη λέξη ανθέλλην, διότι δεν χρειάζονται. Πιστεύω ότι πρόκειται για τιμητικό τίτλο που τον κέρδισαν πολλοί αξιόλογοι Έλληνες. Κάπου έχει γράψει ο Nietzsche (δεν θυμάμαι ακριβώς το χωρίο και δεν το ξαναβρήκα) ότι οι Αντιγερμανοί υπήρξαν οι καλύτεροι Γερμανοί. Ποιός ονομάζεται «ανθέλλην»; Συνήθως ο Έλληνας ή ξένος που γράφει (ή λέει) πράγματα δυσάρεστα για τους Έλληνες, που ασκεί κριτική ή διατυπώνει απόψεις που δεν μας αρέσουν. Στην περίπτωση του Έλληνα, είναι άραγε δύσκολο να καταλάβουμε πως ένας τέτοιος κριτικός σχολιαστής ωφελεί περισσότερο την πατρίδα του από έναν ενθουσιώδη υπέρμαχο; Ο ξένος ανθέλλην (ή, επί τα χείρω, μισέλλην) είναι άλλο πράγμα. Μπορεί να είναι δημοσιογράφος που περιγράφει και σχολιάζει, ή επιστήμων που διατυπώνει μία θεωρία. Ανθέλλην γίνεται από τη στιγμή που δεν συμφωνούμε με αυτά που γράφει — άσχετα με το πόσο σωστά ή αληθινά είναι. Ο Fallmereyer θα ήταν ανθέλλην κι αν ακόμα η θεωρία του για τη σλαβική καταγωγή των Ελλήνων αποδεικνυόταν εκατό τα εκατό ορθή. (Μάλιστα τότε θα γινόταν ακόμα πιο ανθέλλην...). Ας πούμε βέβαια πως όλη αυτή η διαίρεση ανθρώπων σε φιλέλληνες και μισέλληνες (ή ανθέλληνες) είναι το λιγότερο αφελής. Σπάνια οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί και (πολύ λιγότερο) οι επιστήμονες ιστορικοί κλπ.— σκέπτονται και ενεργούν με συναισθηματικά κριτήρια. (Αμφιβάλλω αν ο Fallmereyer αντιπαθούσε τους Έλληνες). Ούτε είναι τόσο ρατσιστές ώστε να έχουν προκαταλήψεις για ολόκληρους λαούς. Η φαιδρότητα της ετικέτας φαίνεται ιδιαίτερα όταν κάποιος θεωρούμενος και αποκαλούμενος από χρόνια μισέλλην (όπως ο Kissinger), τοποθετείται στο Μακεδονικό υπέρ των Ελλήνων –οι οποίοι αμέσως του αποδίδουν «φιλελληνική στάση».

Ο Νίκος Δήμου είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση Ελληνα διανοουμένου. Πολυγραφάτατος, με ποικίλα ενδιαφέροντα -εκτείνονται απ' το λογοτεχνικό δοκίμιο ως την κοινωνική κριτική, απ' την ποίηση και την πεζογραφία ως τα κείμενα για αυτοκίνητα, από τη φιλοσοφία ως τη σάτιρα και τη φωτογραφία- με υψηλή ζήτηση των βιβλίων του και επιπλέον με συχνή παρουσία στα ΜΜΕ, όπου δημοσιογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά (και αρκετά συχνά παραιτείται όταν δέχεται πιέσεις), κάνει εκπομπές, εμφανίζεται και συμμετέχει σε συζητήσεις. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του όμως είναι ότι, παρά τη μαζική αποδοχή του, τα όσα υποστηρίζει είναι ριζικά αντίθετα με τα υπό συνεχή αναζωπύρωση φαινόμενα της νεοελληνικής κοινωνίας, που μάλιστα γνωρίζουν και εξαιρετική υποδοχή τα τελευταία χρόνια: τον εθνικισμό, τον ελληνοκεντρισμό, την «ορθόδοξη» ανάγνωση της ιστορίας και της κοινωνίας, τον αντιδυτικισμό, το λαϊκισμό. Βέβαια, αυτό δεν είναι χωρίς κόστος. Πολλές φορές κατηγορήθηκε και συκοφαντήθηκε από εκείνους που αισθάνονται «ιδιοκτήτες» και εκφραστές της «ελληνικής γνησιότητας» ως προδότης και ανθέλληνας. Ο Νίκος Δήμου χρησιμοποιεί, με αρκετή ειρωνεία, το χαρακτηρισμό του «ανθέλληνα» στον τίτλο της συλλογής δοκιμίων και άρθρων του «Απολογία ενός ανθέλληνα». Τα κείμενα είναι γραμμένα την πενταετία 1991-1996, μια εποχή έξαρσηςτων λεγόμενων εθνικών θεμάτων, με προεξάρχον το Μακεδονικό. Τότε απελευθερώθηκε και κυριάρχησε -ο απόηχος του υπάρχει ακόμα- ένας ακραίος εθνικιστικός λόγος που εξεπέμφθη από επίσημους και ανεπίσημους μηχανισμούς και φορείς της ελληνικής κοινωνίας, από πρόσωπα του ζοφερού παρελθόντος αλλά και νεόκοπους εθνικόφρονες, ενώ ξετυλίχτηκαν, σ' όλο τους το μεγαλείο, οι μύθοι που συνθέτουν την ιδεολογία μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «η σημερινή αυτοσυνείδηση του Έλληνα θεμελιώνεται επάνω σε μια σειρά από μύθους: το μύθο της συνέχειας, το μύθο της φυλετικής και πολισμικής ανωτερότητας των προγόνων (άρα, λόγω συνέχειας και ημών...), το μύθο της ιδιαιτερότητας (που σημαίνει τελικά υπεροχής -δεν υπάρχει ιδιαιτερότητα προς τα κάτω...), το μύθο της φυλετικής και θρησκευτικής καθαρότητας, το μύθο του δαιμονίου της φυλής». Η συνείδηση που συγκροτείται από τα ιδεολογήματα αυτά μας οδηγεί σε αντιλήψεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές παράλογες και ακατανόητες. Μας χαρακτηρίζει ένα αίσθημα ανασφάλειας, θεωρούμε ότι οι πάντες συνωμοτούν εναντίον μας, διαχωρίζουμε τους άλλους (παγκόσμια πρωτοτυπία) σε «φιλέλληνες» και «αν-θέλληνες», σχιζοφρενικά νιώθουμε και ανώτεροι και κατώτεροι των «κουτόφραγκων» δυτικών, τοποθετούμε τους εαυτούς μας και τη χώρα μας έξω από τη Δύοη, τnv οποία εκλαμβάνουμε ως ενότητα, ενώ διαπερνάται και αυτή από τεράστιες αντιθέσεις. Ο Δήμου υποβάλλει σε έντονη κριτική τα ιδεολογήματα αυτά που τείνουν και σήμερα να κυριαρχούν, επισημαίνει δε και καταγγέλλει και τις επιζήμιες παρενέργειες της «φα-νταστιακής ιδιοπροσωπείας» μας, όπως τον κυριολεκτικά ανήθικο φιλοσερβισμό μας κατά τη διάρκεια του γιουγκοσλαβικού πολέμου. Αντιτάσσει στο διαμορφωμένο ιδεολογικό μας κόσμο και στις αντίστοιχες νοοτροπίες τον ορθό λόγο, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το δυτικό πολιτισμό, μέρος του οποίου θεωρεί και τον ελληνικό. Ο Νίκος Δήμου εκφέρει φυσικά ένα συγκροτημένο, αστικό, φιλελεύθερο λόγο. Στη σημερινή όμως ελληνική ιδεολογική και πνευματική συγκυρία, που μερικές φορές φαίνεται να βρίσκεται σ' ένα προνεωτερικό στάδιο, είναι εξαιρετικά ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός, συνεισφέρει δε στην αυτογνωσία μας ως Ελλήνων πολιτών και στοχεύει, σε μια σύγχρονη, ανοικτή και ανεκτική κοινωνία. Κώστας Καρακώτιας Εξουσία 19 Οκτωβρίου 1998