Ο πρώτος γενειοφόρος στη γη, αν πιστέψουμε τον γάλλο γελοιογράφο Jean Effel (αλλά και πλείστους άλλους «αυτόπτες» μάρτυρες), είναι ένας καλοκάγαθος στην όψη φαλακρός γεράκος. Ο καλός θεούλης. Ζει παρέα με τα αγγελάκια του, μια ζωή χαρούμενη δίχως μικρές ή άλλες έγνοιες. Είναι ένας Θεός, όχι κάποιος τυχάρπαστος ανθρωπάκος του καθημερινού μόχθου! Και σαν τέτοιος που είναι δεν χρειάζεται να μεριμνά και να αγωνιά για τίποτε. ΄Ετσι, απολαμβάνει περιχαρής τη θεία τεμπελιά του. Ελλείψει κοινωνικού περίγυρου δεν έχει χρεία ξυριστικής μηχανής. Ούτε από πινέλο —ούτε φυσικά από «άφτερ-σέιβ» και... καυτές κομπρέσες, κάποιου πολυλογά κερκυραίου κουρέα! Τα μαύρα γένια του μεγαλώνουν φυσιολογικά κι απρόσκοπτα και ασπρίζουν —όπως η κορυφή του ΄Αθω από το ολόλευκο χιόνι— επερχομένου του χειμώνος. ΄Οταν κάποια στιγμή θα βαρεθεί να χαϊδεύει νωχελικά τη φουντωτή άσπρη γενειάδα του θα αφεθεί, οικειοθελώς, έρμαιο στις δημιουργικές του ικανότητες, κι έτσι θα μας προκύψει ο γνωστός Παράδεισος. Για να υπάρξει η απαιτούμενη αρμονία θα χρειαστεί να γίνει ένας καλός δάσκαλος. Θα διδάξει ακόμα και τις μύγες. Θα τις μάθει πώς να πετούν. Ο δεύτερος γενειοφόρος σ' αυτόν τον πλανήτη, σύμφωνα πάντα με τον Effel, είναι ο... σκανταλιάρης γείτονας του ασπρογένη γερούλη. Ο γνωστός τοις πάσι Ντε Φρα Διάβολος. ΄Ενας μαυρογένης «κατσικάνθρωπος» με συμπαθητική φάτσα και εμφανώς περιπαιχτική διάθεση, που αποτυπώνεται προκαταβολικά στο χορταστικό χαμόγελό του. Ως Διάβολος που είναι, κάνει τα πάντα για να... διαβάλει τα έργα και τις ημέρες του καλοκάγαθου γείτονά του. Ανάμεσα στα πλάσματα που θα επινοήσει ως... συνδημιουργός του Παραδείσου, και ένας υδρόβιος τράγος με φτερά. Κατ' εικόνα και ομοίωση του μαυρογένη Θεού του, το δημιούργημα τούτο, θα φέρει εφεξής κέρατα και μυτερό μουσάκι και θα καταστεί γι' αυτό το λόγο το δεύτερο (μετά τον βίσονα) γενειοφόρο ζώο της πλάσης όλης. Ο τρίτος γενειοφόρος που θα προκύψει (επί της γης) θα είναι ο Αδάμ. Ο γνωστός και ως πρωτόπλαστος. Από το πλευρό του ο καλός θεούλης θα ζυμώσει, σαν μερακλής κεραμοποιός, το ταίρι του, την Εύα, με την οποία ο Αδάμ θα συμφάγει το απαγορευμένο μήλο και θα βρεθεί, από τη μια στιγμή στην άλλη, έκπτωτος του Παραδείσου, να τραβάει απελπισμένος τα γένια του. Προς τι όλη αυτή η ταλαιπωρία του; Σύμφωνα με το ζωγράφο Τιτσιάνο Βετσέλιο (Tiziano) γιατί, άπειρος όπως ήταν, μπέρδεψε... τα στήθη με τα μήλα. Δυστυχώς γι’ αυτόν (τον Αδάμ δηλ.) η έννοια της σφριγηλότητας δείχνει να είναι μονοσήμαντη. Κι ύστερα θ' αρχίσουν να τρέχουν σαν τρελοί οι δείκτες στα ρολόγια. Ο χρόνος εκτός Παραδείσου περνά πολύ γρήγορα. Οι γενειοφόροι θα πληθύνουν, θα γίνουν μύριοι όσοι. Οι γενειάδες, πολλές και διάφορες: κοντές, μακριές, με μία ή δύο μύτες, κομμένες στρογγυλές, τετράγωνες, σε σχήμα πετάλου αλόγου και βεντάλιας, μαύρες, άσπρες, γκρίζες, κόκκινες, ακόμα μπλε ή πράσινες και γαρνιρισμένες με ασημένιες και χρυσές κλωστές. Δεν θα λείψουν, φυσικά, και οι γενειοφόρες κυρίες. θα παραμείνουν, όμως, εξαιρέσεις του κανόνα. Η γενειάδα, από γενετικής πλευράς, κατατάσσεται στα φυλο-περιορισμένα (sex limited), δηλαδή, όπως το λέει και η λέξη η εμφάνισή τους περιορίζεται από το φύλο. Μια φυσιολογική γυναίκα δεν μπορεί να αναπτύξει γενειάδα, επειδή δεν παράγει τις ορμόνες που απαιτούνται για την ανάπτυξη τριχοφυίας στο πρόσωπο. Μπορεί, βεβαίως, να μεταβιβάσει τα γονίδια τα ειδικά (υπεύθυνα) για την ανάπτυξη της γενειάδας στους υιούς της. Τα γονίδια για τη γενειάδα τα 'χει και η γυναίκα, μόνο που τα δικά της είναι σε καταστολή. ΄Ετσι, λοιπόν, μιλώντας κανείς για μούσια, γένια, πώγωνες και γενειάδες αναφέρεται, σχεδόν πάντα, σε άντρες. Αλλά ας αφήσουμε καλύτερα τις γενικότητες κι ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. ΄Η μάλλον λίγο μετά (κάμποσες χιλιάδες χρόνια αργότερα, για την ακρίβεια). Μιας και, όπως μαρτυρούν όλες, σχεδόν, οι σπηλαιογραφίες, οι άνδρες των Νεάντερταλ μάλλον ξυρίζονται μετά περισσής μανίας. Η αβάστακτη φαγούρα από τις ειδικές ψείρες που «συχνάζουν» στο τριχωτό του ανδρικού προσώπου είναι ασφαλώς ένας καλός λόγος για την επινόηση της πρώτης (αλλά και της νιοστής, από τόπο σε τόπο και χρόνο σε χρόνο) ξυριστικής λεπίδας. Ας πιάσουμε, λοιπόν, τα πράγματα απ' την αρχή...

Μούσια, γένια, πώγωνες και γενειάδες και μία ιδιόμορφη αλλά σίγουρα απολαυστική ιστορία των τριχών αρχίζει πριν από οκτώ χιλιάδες χρόνια με τον Θεό, τον Διάβολο και τον Αδάμ ή τον άνθρωπο του Νεαντερτάλ. Το χρονικό των τριχών είναι εμπλουτισμένο από λογοτεχνικά αποσπάσματα, ζωγραφικά και γλυπτά έργα τέχνης, φωτογραφίες αρχειακού ύφους ή έθνικ χαρακτήρα και σημειώσεις που στάζουν χιούμορ. Τα Νέα 8 Φεβρουαρίου 2003 Και Παναγία με... γένια Θέλετε να μάθετε την ιστορία της ανθρωπότητας και της τέχνης μέσα από ένα αθησαύριστο υλικό, που λέγεται... τρίχες; Όχι, δεν είναι... μούσι. Είναι το βιβλίο-άλμπουμ του πάντοτε απρόβλεπτου συγγραφέα Νίκου Πλάτη «Γενειάδας Εγκώμιον» που κυκλοφορεί από σήμερα (εκδόσεις «Όπερα»). Ένα χρονικό οκτώ χιλιετιών (!), εμπλουτισμένο με λογοτεχνικά ντοκουμέντα και ι-στορήματα τέχνης, αποτελούμενα από εκατοντάδες γλυπτές, ζωγραφιστές και όποιες άλλες γενειάδες άξιου λόγου. Μια συνοπτική, χιουμοριστική ιστορία των ανθρώπινων ψευδαισθήσεων από το συγγραφέα του «Μαύρου Λεξικού», του «Κάμα Τσούχτρα», του «Αθωνικού Λεξικού» κ.ά. Σ' αυτό συνυπάρχουν: Οι Σουμέριοι βασιλείς-αρχιερείς με την «περίτεχνη και μεγαλοπρεπή γενειάδα τους» (5500 π.Χ.). Ο μακρυγένης θεός Βάαλ της Βαβυλωνίας (2330 π.Χ). Οι Φαραώ της Αιγύπτου, που ξυρίζονται αφήνοντας ένα σφηνοειδές γενάκι (βλέπε τη μαλαματένια γενειάδα του Τουταγχαμών), η πρώτη γυναίκα Φαραώ, η Χατσεψούτ, που αναγκάστηκε σύμφωνα με το βασιλικό πρωτόκολλο να φορέσει μια ψεύτικη γενειάδα-ποστίς (1473 π.Χ). Οι Μινωίτες, που αρέσκονταν να ξυρίζονται και διέθεταν ξυριστικές λεπίδες τριών τύπων (τραπεζοειδή, τριγωνική, καμπύλη). Από τους ομηρικούς γενειοφόρους ήρωες (Αγαμέμνων, Μενέλαος, Αίας, Οδυσσέας), στους κλασικούς της αρχαιότητας Σωκράτη και Πλάτωνα, από τους Ρωμαίους, που προτιμούσαν το ξύρισμα, στον Ιησού Χριστό, το «διασημότερο γενειοφόρο από καταβολής κόσμου». Από τα πορτρέτα των Φαγιούμ, στους μοναχούς και ερημίτες (στον πρώτο έποικο ασκητή του Αγίου Όρους Πέτρο τον Αθωνίτη γύρω στο 681 μ.Χ.), στους βυζαντινούς αυτοκράτορες (σε περίοπτη θέση ο Κωνσταντίνος Δ' ο Πωγωνάτος). Μαθαίνουμε για τους πρώτους 97 Πάπες της Δυτικής Εκκλησίας, που είχαν μακριά γένια (μετά τη σύγκρουση με την Ανατολική Εκκλησία επιβλήθηκε «πινέλο, σαπουνάδα και ξυράφι, κάτι που συνεχίζεται ως τις μέρες μας»). Για τα ήθη των... τριχών σε Ισλάμ, Κίνα και Ιαπωνία, Περιδιαβαίνοντας τους αιώνες, συναντούμε τον Ερρίκο τον 8ο τον «Κυανοπώγωνα», τους πειρατές αδελφούς Βαρβαρόσα, τον Ιβάν τον Τρομερό της Ρωσίας, τον Ρισελιέ τπς Γαλλίας που έσπασε το γενειαδικό εμπάργκο του Λουδοβίκου ΙΓ', τον κοντογένη Ουίλιαμ Σέξπιρ, τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, με τη μακριά και λευκή γενειάδα του. Ακόμη, τον Καρλ Μαρξ, τον κοκκινογένη μελαγχολικό Βαν Γκογκ, τον Λένιν και τον Ρασπούτιν, τον Άρη Βελουχιώτη και τον Φιντέλ Κάστρο. Στο διανθισμένο με άφθονο φωτογραφικό υλικό βιβλίο μαθαίνουμε πρώτη φορά για την αγία εικόνα της Παναγίας της Τρι-χεσούρας, της μοναδικής Παναγίας με γένια που, έπειτα από διάφορες περιπέτειες, κατέληξε σ' ένα μοναστήρι στον Καύκασο. Εκεί καταφεύγουν ικέτες όσοι είναι σπανοί (Καυκάσιοι, Ρώσοι, Λίθουανοί). Για τη μακρύτερη γενειάδα της Γαλλίας (3,35 μ.), που ανήκε στον Λουί Κουλόν το 1907. Για την Τζούλια Ποστάνα, την πρώτη και τελευταία χορεύτρια με γένια που χόρεψε στη «Λίμνη των κύκνων». Για την Αμερικανίδα Βίβιαν Χουίλερ.. με το μακρύτερο μούσι (20 εκατοστά) σύμφωνα με τον ετήσιο τόμο «Γκίνες» του 1999. Στο βιβλίο υπάρχουν αρκετός αναφορές σε διάφορα... γενειοφόρα έργα διασήμων ζωγράφων (Θεοτοκόπουλος, Σεζάν, Ρενουάρ, Πικάσο). Λογοτεχνικά αποσπάσματα σχετικά με το είδος από τους Παπαδιαμάντη, Ροίδη, Κόντογλου, Ντοστογιέφσκι, Ουγκό. Ακόμη, εικόνες αγίων με ποίκιλλες γενειάδες (Βασίλειος, Γρηγόριος, Αντώνιος, Μελέτιος). Και βεβαίως, η σχετική βιβλιογραφία. Για τον Νίκο Πλάτη, το βιβλίο του είναι: «Μια νενοημένη σκηνοθεσία λόγου, εικόνας και ιστορικής άποψης. Μιας αρμονίας... χωρίς παρτιτούρα, που εξ αρχής είχα το μουσικό της άκουσμα. Ας είναι καλά ο πολιούχος θεός των βιβλίων μου». ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΔΑΛΗΣ Ελευθεροτυπία 14 Δεκεμβρίου 2002