1 Ένας νεαρός σκλάβος κόστιζε διακόσιες δραχμές. Ένας σκύλος μολοσσός, καλά εκπαιδευμένος, πεντακόσιες. Καλά εκπαιδευμένος ήταν ο μολοσσός που δάγκωνε στα πισινά και παρέδιδε το δραπέτη ζωντανό, δίχως να τον λιανίσει. Σύμφωνα με διάταγμα της Εκκλησίας του Δήμου, όποιος άφηνε ελεύθερους μολοσσούς στον αγρό του, σε απόσταση μικρότερη του ενός σταδίου από σημείο όπου περνούσαν άνθρωποι, πλήρωνε πρόστιμο δεκαπέντε δραχμές. Οι φύλακες της πόλης είχαν διαταγή να κατάσχουν κάθε μολοσσό που γυρνούσε αδέσποτος στους δρόμους της Αθήνας, όποιος κι αν ήταν ο αμελής αφέντης του. Ήταν σκυλιά τεμπέλικα, δύστροπα. Ούτε καν γάβγιζαν. Μόλις ξυπνούσαν, άρχιζαν κάτι ατέλειωτα χασμουρητά. Χασμουριόνταν ακόμη κι όταν περπατούσαν. Δεν ήταν λίγες οι φορές που η όψη τους και μόνο, έτσι με τα σαγόνια ορθάνοιχτα ως τον καταπιόνα, προκαλούσε πανικό και λιποθυμίες στο Άστυ. Τα πρόστιμα έπεφταν αυστηρά και αδιακρίτως. Μέχρι κι οι λύκοι φοβούνταν τον μολοσσό. Το αγρίμι αυτό μπορούσε να τους ξεκάνει με μια δαγκωματιά. Αν ο μολοσσός δεν κατάφερνε με την πρώτη να δαγκώσει το λαιμό του θύματος, τον άρπαζε από τα μούτρα, από το στήθος ή από την κοιλιά. Με τα δόντια τους καρφωμένα στο ψαχνό, με απαθέστατο βλέμμα, άρχιζαν να ουρλιάζουν από τη μύτη καν να τραβούν ώσπου να ξεκολλήσουν το μεζέ τους. Στα κορφοβούνια και τις ρεματιές της Μολοσσίας, πολλές φορές γκρεμοτσακίζονταν στα φαράγγια επειδή δεν εννοούσαν να αφήσουν από τα δόντια τους το χοντρό κυνήγι. Άλλοτε πάλι χάνονταν σ' ορμητικά ποτάμια. Οι βοσκοί τους έβρισκαν αργότερα, λέπια που επέπλεαν κατεβαίνοντας τα νερά του Αράχθου, με τα σαγόνια τους ακόμη σφιγμένα. Ήταν μεγαλύτεροι από τους λύκους και πολύ δυνατότεροι. Οι πίσω τραπεζίτες τους, που τους χρησιμοποιούσαν μόνο για να σκοτώνουν και ποτέ για να τρώνε, έκλειναν σαν τανάλιες. Έσφιγγαν τόσο που για να τις ξεκολλήσουν έπρεπε να κουνήσουν στο πλάι τις γνάθους, όπως τα βόδια όταν μουγκρίζουν. Με μια δαγκωματιά μπορούσαν να τσακίσουν τον καρπό ενός ανθρώπου. Στα χιόνια των βουνών όπου γεννιόνταν, οι μολοσσοί τριγυρνούσαν μονάχοι ή σε ζευγάρια, μα πιστοί πάντοτε στο σκόρπιο κοπάδι. Όταν ένας άρπαζε κάτι, οι σύντροφοι που άκουγαν το ουρλιαχτό του, έτρεχαν κατά κει. Σταματούσαν τα χασμουρητά τους για να λάβουν μέρος στο γλέντι ή στη μάχη. Για τούτο και οι λύκοι συμπατριώτες τους, παρόλο που γυρνούσαν κοπαδιαστά, έπαιρναν δρόμο ακόμη και στη θέα ενός μοναχικού μολοσσού. Στην Αθήνα εκπαίδευαν μολοσσούς για να κυνηγούν τους σκλάβους που δραπέτευαν. Τους άφηναν θεονήστικους ώσπου να πιάσουν το θύμα τους. Έπειτα τους μάθαιναν να παραιτούνται από τα πισινά του, μ' αντάλλαγμα συκώτια και καρδιές γουρουνιών ή κατσικιών. Ο αφέντης τα κουβαλούσε στο δισάκι του και τους τα έδινε χωρίς χρονοτριβή. Κάθονταν και τα καταβρόχθιζαν επί τόπου, ενώ οι άνθρωποι έπαιρναν σιδηροδέσμιο το φυγά. Μα από τον καιρό που μπήκαν στην υπηρεσία του Άστεως, οι μολοσσοί δεν είχαν γνωρίσει τέτοια πείνα όπως εκείνο το μήνα, τον Σκιροφοριώνα, όταν τους έβαλαν να κυνηγήσουν τον επαίτη της θεάς. 2 Η Σκόπελος και η Λυσίλλα έκαναν έρωτα τα απογεύματα, προτού αρχίσουν να έρχονται οι πελάτες. Μα τη νύχτα εκείνη, η Λυσίλλα γύρισε σπίτι με το γλυκοχάραμα, μπήκε στην κάμαρη της Σκοπέλου κρατώντας τα βαζάκια της γεμάτα αλοιφές κι αρώματα και, Ουφ! Ανάθεμα την ώρα που δέχτηκε να πάει με τον αυλό της στο σπίτι του Τιμάρχου, η Σκόπελος αρχίζει να τη γδύνει και η Λυσίλλα φέρνει τα χέρια στη μέση, αχ, αν ήξερε η Σκόπελος τι τράβηξε, πόσο απαίσια πέρασε, όμως πού να το φανταστεί ότι θα βρομοκοπούσε έτσι το στόμα του πρεσβευτή της Ακαρνανίας, μα τι σάπια η ανάσα του! Και η Σκόπελος να την ακούει χωρίς να πάψει να την πασπατεύει, από μακριά ο Ακαρνάνας φαινόταν καλοβαλμένος μα όταν σ' έπαιρνε η μπόχα από το μπεκρουλιάρικο λαχάνιασμα του, μπλιάχ, και η Λυσίλλα όρθια ακόμη, αλείφει τις μασχάλες της με λάδι μαστιχόδενδρου αρωματισμένο με μέντα, αφήνει τη Σκόπελο να της βγάλει τα βραχιόλια και το περιδέραιο, ο Ακαρνάνας της είχε προσφέρει στην αρχή διακόσιες δραχμές για τη βραδιά, και η Σκόπελος να της χαϊδεύει τη λεπτή μέση, να της βγάζει το πέπλο που μοσχομυρίζει λεβάντα, και ύστερα ανέβηκε στις διακόσιες πενήντα και η Σκόπελος στο λαιμό της, και μετά είπε τριακόσιες μα η Λυσίλλα είχε αρχίσει να παίζει μουσική, να χορεύει και τον κρατούσε σε απόσταση ενώ παρακαλούσε να προβάλλει η Ηώς, και ο μικρότερος Ακαρνάνας δεν καθόταν διόλου φρόνιμος και κάθε φορά που η Λυσίλλα περνούσε μπροστά από το κλινάρι του της χούφτωνε τα πισινά κι εκείνη παραπονιόταν στον Τίμαρχο, άμα συνέχιζαν να τη χουφτώνουν θα έπαιρνε τους αυλούς της και θα έφευγε, και ο πρεσβευτής προσέφερε τριακόσιες δραχμές, τύφλα στο μεθύσι, και η Σκόπελος την ακούει ενώ γονατίζει για να της ξεκουμπώσει μια πόρπη, φιλά τις τελειότερες καμπύλες των Αθηνών, και η Λυσίλλα θα του είχε πάρει μια περιουσία άμα δεν βρομούσε σαν πτώμα, άααχ, φαντάσου να τον φιλάς, μόνο με τη σκέψη της ερχόταν γεύση βόθρου στο στόμα, κι εκεί ναι, ναι, ναι, μα ας έκανε λιγάκι υπομονή και θα τα έβρισκαν στο τέλος, ωστόσο είχε σκοπό να τον παρατήσει με το πρώτο φως, και ο άλλος, ο αηδιαστικός, να μην εννοεί να της αφήσει τον κώλο σε ησυχία, την τσιμπολογούσε εδώ κι εκεί, να κοίτα, μπορούσε να δει η Σκόπελος το σημάδι, και τότε η Λυσίλλα μ' ένα ασημένιο κύπελλο του 'δώσε μια κατακούτελα, αμέσως άρχισε ο σαματάς και ο καβγάς, και ο Ευκλείδης, ο πυγμάχος, τον θυμόταν η Σκόπελος; Αυτός την υπερασπίστηκε ώσπου να έρθει ο Οτέπ με τον σκύλο, και τότε, ασφαλής πλέον, έβαλε να της πλύνουν τα πόδια, να τη ντύσουν και να την ποδέσουν, είχε φύγει χωρίς να πληρωθεί, αχ, όμως πού θα της πάει, ο Τίμαρχος θα της το πληρώσει διπλό που την έμπλεξε με βρομερούς αγροίκους, λες κι αυτή ήταν καμιά ψωροπουτάνα του δρόμου, και η Σκόπελος κατεβάζει το λυχνάρι χαμηλά για να μη φαίνονται οι δικές της ρυτίδες, το λυχνάρι να φωτίζει μονάχα τη ροδαλή επιδερμίδα της Λυσίλλας, και οι Ακαρνάνες φρενιασμένοι, ο Τίμαρχος να σκούζει, ο Ευκλείδης να την καλύπτει κι επιτέλους ο Οτέπ και τ' αλυχτίσματα του σκύλαρου την έσωσαν, ω, πόσο υπέφερε η Σκόπελος όταν η Λυσίλλα έμπλεκε σε περιπέτειες μακριά από το σπίτι, πόσο φοβόταν μια νέα κρίση της ασθένειας της σε μέρη όπου κανείς δεν θα βρισκόταν να της παρασταθεί, σ' εκείνη την πόλη όπου τα συμπόσια κατέληγαν σε γρονθοκοπήματα για τις γυναίκες, όμως αναγκαζόταν να την αφήνει, η μικρούλα της ήταν ιδιότροπη σαν το Αιγαίο Πέλαγος το φθινόπωρο, και για να την κρατήσει η Σκόπελος ανεχόταν όλες τις λόξες της, τις αποδράσεις, τις απιστίες και την περιφρόνηση που της έδειχνε, ωστόσο ύφαινε καθημερινά το δίχτυ του έρωτα για να μην πετάξει μακριά της το κοριτσάκι της, α, ποιον νομίζει η Σκόπελος πως είχε συναντήσει η Λυσίλλα στην οδό των Λιθοξόων; Τον Αλκιβιάδη, το γιο του Κλεινία, ναι, είχε περάσει από μπροστά της όλο χάρη πάνω στο λευκό του άτι, δίχως να την κοιτάξει, ναι, πάλι την περιφρόνησε, και κουβαλούσε μια γυναίκα στα καπούλια, στο κεφάλι του στεφάνι πλεγμένο με βιολέτες και στο κατόπι του τσούρμο οι θαυμαστές του, και την έπιασε η λύσσα να τον σαγηνεύσει και να τον ταπεινώσει, να τον προσφέρει τρόπαιο στην Αφροδίτη την Πάνδημο, τι γνώμη είχε η Σκόπελος; Δεν ήταν πράγματι η ιδέα της μια θεϊκή υπόδειξη; Μήπως της έδωσε την έμπνευση η ίδια η θεά; Τότε η Λυσίλλα έκαμε τον ιερό όρκο, με στόμα και χέρια, να τον κάνει θύμα της, προσφορά στη θεά και η Σκόπελος περίλυπη για την είδηση που μόλις άκουσε, ένα ρίγος τη διαπερνά ολάκερη, μα δεν τολμά να την αποπάρει για να μη θυμώσει, για να μην την ψυχράνει ετούτη τη χρυσοδάκτυλη αυγούλα που το κοριτσάκι της ήρθε στην αγκαλιά της με δική του πρωτοβουλία, την ακούει και τη χαϊδεύει, και μέχρι εκείνη τη στιγμή, ύστερα από αρκετούς μήνες συμβίωσης, η Σκόπελος δεν φοβόταν κανέναν ανταγωνιστή, μα ο Αλκιβιάδης ήταν ολοφάνερα ο ευνοούμενος του θεού Έρωτα, πολύ πιο επιδέξιος εραστής από μια γριά παλλακίδα, και όλη η πόλη το γνώριζε πως από παιδί τυραννούσε τους εραστές του, ξελόγιαζε άντρες και γυναίκες, αδύνατο να καταφέρει η Λυσίλλα να τον ταπεινώσει στην Αφροδίτη, το ήξερε καλά η Σκόπελος, στην πόλη δεν υπήρχε γυναίκα ικανή να τον πλανέψει, και στο τέλος η Λυσίλλα θα κατέληγε στα δίχτυα του, Ω, τολμηρή μικρούλα μου! Ανόητη και πεισματάρα! Πώς να της αποδείξει ότι ήταν ακόμη πολύ τρυφερή για να αντιμετωπίσει τέτοιο είρωνα, και στο συναγωνισμό θα έχανε και η Σκόπελος, ο Αλκιβιάδης ήταν δεκαοχτώ ετών και η Σκόπελος τριάντα πέντε, και η Λυσίλλα τώρα στο κρεβάτι, γυμνή, να χαϊδεύει τα στήθη της, να κλείνει τα μάτια, να ζητάει χάδια, ο Αλκιβιάδης ήταν ο ομορφότερος νέος της Πόλης, υπέροχα τα ξανθά μακριά μαλλιά του με τους βοστρύχους, ενώ η Σκόπελος κάλυπτε τη φαλάκρα της με περούκες, είχε κάλους στις άκρες των χειλιών, και η Λυσίλλα τώρα γυρισμένη μπρούμυτα, με σταυρωμένα και τεντωμένα πόδια, το πρόσωπο της στεφανωμένο με τα μπράτσα της, ω, τι στρογγυλά καπούλια! Ω, τα λυγερά νεύρα των τενόντων της! Ο Αλκιβιάδης ήταν Αθηναίος επιφανούς καταγωγής, ο ίδιος ο Περικλής ήταν κηδεμόνας του, και η Σκόπελος που δεν ήταν ούτε καν Αθηναία, να χαϊδεύει εκείνη τη μεσούλα που ίσως αύριο την έκανε δική του ο Αλκιβιάδης, και ύστερα από τρία χρόνια, όταν θ' αποκτούσε την κληρονομιά του Κλεινία και της Δεινομάχης, ο Αλκιβιάδης θα γινόταν πολύ πλουσιότερος από τη Σκόπελο, ήταν ευχάριστος, τολμηρός, νικητής στα Παναθήναια, ο χαϊδεμένος της Παλλάδας, γιος ενός ήρωα, φοβερός αντίπαλος, και η Λυσίλλα αποφασισμένη να μάθει λεπτομέρειες για τη ζωή του, να βάλει το σκλάβο της τον Οτέπ να παρακολουθήσει, άμα μάθει ότι ο Αλκιβιάδης έχει πάρει πρόσκληση για κάποιο συμπόσιο θα εμφανιστεί εκείνη καλλωπισμένη, στολισμένη με τα καλύτερα κοσμήματα της, μα η Σκόπελος δεν την ακούει πια, η μυρωδιά του ανθισμένου αιδοίου καλύπτει όλες τις αισθήσεις της, ας είναι τα φιλιά της να ερεθίσουν τις υπέροχες δονήσεις της μικρούλας της, και η Λυσίλλα σκέφτεται τον Αλκιβιάδη, και η Σκόπελος σκέφτεται την Καλλίπυγο Αφροδίτη στο ναό του Σόλωνα, μόνο τα δικά της κάλλη μπορούν να συγκριθούν με την τελειότητα των οπισθίων της γλυκιάς της, της κούκλας της, του έρωτά της, τη βλέπει τώρα να γυρίζει ανάσκελα χαμογελαστή, αξιέραστη, με ορθάνοιχτα τα πόδια, την καλεί ασθμαίνοντας, τα στήθη ορθωμένα, ω! Η Σκόπελος θα παλέψει σκληρά για χάρη της, θα βάλει όλη την τέχνη και την εμπειρία της, θα χρησιμοποιήσει το λόγο, το χρήμα, θα πληρώσει φάρμακα, στιλέτα, θα διακινδυνέψει τα πάντα για να την κρατήσει, ποτέ δεν θα επιτρέψει να της την πάρει ο Αλκιβιάδης, και τώρα τακτοποιεί καλύτερα την κοντή περούκα της που έχει το χρώμα του σαφρανιού, σφίγγει το λινό της Αμοργού που πιέζει τα ογκώδη στήθη της, έτοιμη να κάνει έρωτα στη Λυσίλλα από τη Μίλητο.

Είναι ένα ένα ερεθιστικά πλούσιο βιβλίο το «Μάτι της θεάς» του Ντανιέλ Τσαβαρία. Ουρουγουανός ο συγγραφέας, γεννημένος το 1933, ζει από το 1969 στην Αβάνα, όπου και διδάσκει αρχαία ελληνικά, λατινικά και κλασική φιλολογία. Για να φτάσει στην Κούβα, χρειάστηκε να γίνει αεροπειρατής, αφού η αντάρτικη δραστηριότητα του τον είχε φέρει στο στόχαστρο των πραξικοπηματιών που δυνάστευαν στη Βραζιλία. Με τη γραφή άργησε να καταπιαστεί - στα πενήντα του. Μέχρι τότε αποθησαύριζε τις εμπειρίες που του πρόσφερε η πολιτική του δράση και οι ποικίλες δουλειές του, νόμιμες και παράνομες – ως και ναύτης σε ελληνικό πλοίο υπήρξε. «Το μάτι της Θεάς» λοιπόν ακολουθεί τυπικά την ανάπτυξη ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά η αφηγηματική του τεχνική κάθε άλλο παρά εξαντλείται στην πιστή εφαρμογή κάποιου μονοδιάστατου σχεδίου. Η αναγνωστική ευφορία που δημιουργείται, και η οποία δεν αμβλύνεται παρά τον κάποιο πλατειασμό που επιφέρουν οι αλλεπάλληλες αναβολές της «λύσης», δεν απορρέει τόσο από την εναγώνια παρακολούθηση της εξιχνίασης μιας ιεροσυλίας όσο από τη μεθοδική, λογοτεχνικά έμπειρη αναπαράσταση μιας ολόκληρης εποχής, αναπαράσταση τόσο τεχνική και μελετημένη ώστε να αποδίδει έναν φυσικότατο πίνακα, ζωηρό και εναργή· η μαστοριά έχει αποσυρθεί στο βάθος, οι γνώσεις του συγγραφέα για τη αρχαιότητα, πολλές και καλές (όπως αποδεικνύουν ας πούμε κάποιες φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες για τον καιρό του Περικλή), δεν επιδεικνύονται, δεν θέλουν να φαντάξουν, και η λογοτεχνικά νομιμοποιημένη αυθαιρεσία στη χρήση του ιστορικού υλικού θέτει μόνη της τα όρια και τα σέβεται. Ιστορία και μύθος Τον 5ο αιώνα προ Χριστού, κάποιοι κλέβουν τον αμέθυστο από το φημισμένο άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα. Το κλοπιμαίο γίνεται αντικείμενο του πόθου πολλών προσώπων, μυθιστορηματικών (όπως η εταίρα Λυσίλλα η Μιλησία, ανιψιά της Ασπασίας) ή ιστορικών (όπως ο Αλκιβιάδης και ο Νικίας), οι οποίοι ορέγονται να χρησιμοποιήσουν το ιερό αντικείμενο στους θρησκευτικούς, πολιτικούς, οικονομικούς ή απλώς ερωτικούς σχεδιασμούς τους. Στην εξιχνίαση της κλοπής, που δεν είναι παρά ο πρώτος κρίκος μιας αλυσίδας εγκλημάτων, συμμετέχει με την αποτελεσματική μαιευτική του τέχνη ο Σωκράτης, ο μοναδικός ήρωας από τον οποίο ο συγγραφέας δεν αποσύρει μέχρι τέλους την εμπιστοσύνη και το σεβασμό του. Εκμεταλλευόμενος τον καμβά του αστυνομικού μυθιστορήματος, χωρίς πάντως να τον σνομπάρει ή να τον προδίδει, ο Τσαβαρία επιχειρεί να συντάξει μια σφόδρα ενδιαφέρουσα θρησκειογονία, μεσογειακού μάλιστα βεληνεκούς, να αναγνωρίσει δηλαδή τους κοινωνικούς, ιδεολογικούς, συναισθηματικούς, αλλά και πολιτικούς μηχανισμούς που ευνοούν τη γένεση και την επιβολή νέων θρησκειών, την ανάδειξη νέων θεοτήτων ή την αιφνίδια εξύψωση κάποιων παραμερισμένων έως λίγο πριν. Μια τέτοια αναβάθμιση, της Κυβέλης, της οργιαστικώς λατρευόμενης από τους Φρύγες Μητέρας των θεών, η οποία στην Ελλάδα σκιάστηκε από την αίγλη του δωδεκαθέου και θεωρήθηκε απλή ενσάρκωση της Ρέας, αναλαμβάνει ο «μητραγύρτης» Aττης από την Παμφυλία, άντρας πλάνης και πλάνος. Το όνομα του πρώτου ιερέα της Νέας Εκκλησίας, που λατρεύει την Ιερή Τριάδα (την Κυβέλη, τον Διόνυσο και την Πάνδημο Αφροδίτη, σώμα και πνεύμα ενιαίο), όνομα το οποίο στα φρυγικά σημαίνει τράγος ή ωραίος, έχει την ιστορία του: στις μυθολογικές αφηγήσεις ο Aττης, θεός κι αυτός, εμφανίζεται σαν εραστής της Κυβέλης, της Μεγάλης Θεάς, φτάνει δε στον τελετουργικό αυτοευνουχισμό, συμπαρασύροντας τους θεατές του, όταν τον χτυπάει με τρέλα η Αγδιστη, ένα ερμαφρόδιτο πλάσμα, σπορά του Δία κι αυτή, από τον παράδοξο ερωτά του για έναν λίθο που λατρευόταν στη Φρυγία σαν μορφή της Κυβέλης. Θεοί και άνθρωποι Εταίρες και δούλοι (καθόλου τυχαίο) είναι οι πρώτοι πιστοί της Τριπλής θεότητας, σε μιαν Αθήνα όπου η ηγεμονία του Λόγου, την οποία υπηρετεί ο Σωκράτης, πλήττεται από την απίστευτη δεισιδαιμονία, τις παρενέργειες της οποίας τις απεικονίζει λαμπρά ο Τσαβαρία στο πρόσωπο του αθεράπευτα προληπτικού Νικία. Γενικότερα, ο συγγραφέας, παρότι θέτει επί σκηνής και ονομαστούς πολιτικούς και φιλοσόφους (με πολλή χάρη, παρεμπιπτόντως, αποδίδει τη συνάντηση του Σωκράτη με τον Πρωταγόρα), προτιμά να αναδείξει την πλάγια ή και σκοτεινή κλασική Ελλάδα, που συνδυάζει το πάθος για τις τέχνες με τον ακόρεστο πόθο της δύναμης, εξού και οι αλλεπάλληλες συνωμοσίες και οι εμφύλιοι. Απέχοντας από τα σχήματα της εξιδανίκευσης, ελέγχει αυστηρά την ποιότητα της δημοκρατίας και επιμένει στον ουσιώδη ρόλο που διαδραμάτιζε στην κοινωνική ζωή της Αθήνας το «μαύρο» στοιχείο, το περιθωριακό, αλλά και οι ξένοι, οι Σκύθες πρωτίστου, χωρίς την αστυνομική δράση και το «μεμιλτωμένον σχοινίον» των· οποίων, με το οποίο κοκκίνιζαν το ιμάτιο όσων αδιαφορούσαν για τα κοινά, η περίφημη Εκκλησία του Δήμου θα είχε οπωσδήποτε λιγότερα πιστά μέλη. Μικρή σημασία έχει η λύση του αστυνομικού γρίφου, άλλωστε το μυθιστόρημα λίγα ποντάρει σ' αυτήν τη διάστασή του. Την ουσία του, εκείνη που αντέχει και μετά την πρώτη ανάγνωση, την κερδίζει χάρη στην ευφυή εκτύλιξή του, στο αποκαλυπτικό χιούμορ του, στις σελίδες του που φιλοσοφούν, κοι-νωνιολογούν ή πολιτειολογούν συστηματικά μεν αλλά υπόγεια και έντεχνα, δηλαδή λογοτεχνικά, επιτυγχάνοντας έτσι και τη νομιμοποίηση του απίθανου, αίφνης τη μεταλλαγή του ιερέα της Τριπλής θεότητας σε απόστολο του Μόνου θεού, του μετέπειτα Τριαδικού, στα μέρη της Παλαιστίνης πια, όπου φτάνει για να σωθεί, και, ύστερα από ένα νέο όραμα, αρχίζει να θαυματουργεί (παλιά του τέχνη κόσκινο) και να κηρύσσει το θείο Λόγο. Των ανθρώπων λοιπόν οι θεοί, και της ανάγκης τους, ή, σύμφωνα με το στίχο του Ευριπίδη που αναφέρει η μυθιστορηματική Ασπασία σε επιστολή της προς τον Αναξαγόρα, «η νόηση μας είναι η μοναδική θεότητα που μας κατευθύνει». Το «Μάτι της Θεάς» έχει υπηρετηθεί αποτελεσματικά από τον μεταφραστή του, τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο, ο οποίος εκτός των άλλων εμπλούτισε το αρχικό ευρετήριο ονομάτων. Μερικά κειμενικά παιγνίδια πάντως επαφίενται, ίσως σωστά, στην ερευνητική όρεξη του αναγνώστη. Παραμένει λόγου χάρη ασυ-σχέτιστο το παρατσούκλι «Πάνδαρος» ενός Σκύθη τοξότη, μυθιστορηματικά κρίσιμου, ο οποίος «μπροστά στο άναυδο πλήθος έσκασε με τα βέλη του δώδεκα κατσικίσιες κύστεις, από απόσταση τριακοσίων ποδιών» (ο Πάνδαρος, αρχηγός των Λυκίων της Τρωάδας, ήταν λαμπρός τοξότης, «ω και τόξον Απόλλων αυτός έδωκεν» κατά τον ποιητή της Ιλιάδας, που περιγράφει λεπτομερώς το όπλο). Ανερμήνευτο μένει επίσης το παρανόμι «Φάνης» ενός άλλου σκλάβου, με επίσης έντονη παρουσία, το οποίο του δόθηκε «εξαιτίας του κεφαλιού του με την αηδιαστική καράφλα, που μοιάζει αυγό» (υποθέτω εις μνήμην του Φάνη των Ορφικών, του πρώτου θεού που βγήκε από το ασημένιο αυγό που γέννησε η Νυξ). Οι λιγοστές αστοχίες (το δις αναγραφόμενο «ευτύχου» αντί «ευτυχεί», η καβαφογενής προστακτική «επέστρεψε», ζευγαρωμένη ωστόσο με το σωστό «κατάστρεψε», η εμμονή στη χρήση κόμματος ανάμεσα στο υποκείμενο και το ρήμα) ή η σποραδική χρήση τύπων της παλαιοδημοτικής {π.χ. «πριχού», «εψές») δεν είναι παρά σταγόνες σε μια θάλασσα κόπου και φροντίδας. Παντελής Μπουκάλας Καθημερινή 12 Σεπτεμβρίου 2000 ΕΙΝΑΙ, αν μη τι άλλο, πρωτότυπο που ένα μυθιστόρημα για την αρχαία Ελλάδα, με ήρωες βγαλμένους μέσα από το «συλλογικό μας ασυνείδητο», φθάνει στα χέρια μας γραμμένο από έναν συγγραφέα που κατάγεται από την Ουρουγουάη και που κατοικεί εδώ και χρόνια στη μακρινή Αβάνα, το εκ πρώτης παράδοξο εξηγείται αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο Ντανιέλ Τσαβαρία διδάσκει, μεταξύ άλλων, τα αρχαία ελληνικά, καθώς επίσης και το γεγονός ότι αρκετές φορές αλλοδαποί συγγραφείς ή διανοούμενοι, απαλλαγμένοι από το βάρος της παράδοσης, κατάφεραν να αφουγκραστούν με ευαισθησία και διορατικότητα τον κόσμο της αρχαιότητας. Ο Τσαβαρία τοποθετεί την ιστορία του στα πλαίσια της πιο ξακουστής περιόδου της αρχαιότητας, στον περίφημο πέμπτο π Χ. αιώνα, τον αιώνα του Περικλή. Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να «συνομιλήσει» με τις κοινές σε όλους μας αναφορές και να δώσει σάρκα και οστά σε μερικές από τις διασημότερες (αν όχι τις πιο διάσημες) μορφές της αρχαιότητας. Ο γοητευτικός και ατίθασος Αλκιβιάδης, η γυναίκα του Περικλή Ασπασία, ακόμη και ο ίδιος ο Σωκράτης παίρνουν τη θέση τους ανάμεσα σε πολλούς άλλους μέσα στο μυθιστόρημα και χρησιμοποιούνται είτε ως πρόσωπα που κινούν τον μύθο (Αλκιβιάδης) είτε ως πρόσωπα που απλώς δεν θα μπορούσαν να λείπουν (Σωκράτης). Ωστόσο τους κεντρικούς ρόλους της αφήγησης κρατούν πρόσωπα μειωμένης ιστορικής σημασίας - όπως η Κλείδα, κόρη της Ασπασίας, που με το ψευδώνυμο Λυσσίλα κερδίζει τον τίτλο της πιο διάσημης εταίρας της πόλης - που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο εμπλέκονται σε αυτό που ο συγγραφέας προορίζει να είναι το «αστυνομικό» κομμάτι του μυθιστορήματος. Πέτρα του σκανδάλου είναι λοιπόν ένα πετράδι από αμέθυστο που κλάπηκε από το άγαλμα της θεάς Αθηνάς στον Παρθενώνα, η ανεύρεση του οποίου αποκτά ξεχωριστή σημασία για την πολυπόθητη διατήρηση των καλών σχέσεων μεταξύ θνητών και θεών στην αρχαία Αθήνα. Η υπόθεση αυτή εμπλέκει σταδιακά όλα τα επιφανή πρόσωπα της πόλης και γίνεται επιπλέον αφορμή για την εμφάνιση ενός περίεργου «ξένου» ιερέα που ευαγγελίζεται μια νέα θρησκεία. Ο Τσαβαρία γνωρίζει καλά το υλικό του, τα ιστορικά πρόσωπα και την εποχή και αναπλάθει, πότε με το ιδιότυπο καυστικό χιούμορ του και πότε με τη δέουσα σοβαρότητα, τον ξεχωριστό τρόπο σκέψης και βίωσης του κόσμου που διαπνέει τον αρχαίο άνθρωπο. Ωστόσο το τελικό αποτέλεσμα φαντάζει συχνά ρηχό και απλοϊκά απο-μυθοποιητικό, αφού ο ίδιος ο συγγραφέας μοιάζει να μην πιστεύει πραγματικά στα αισθήματα και στον ψυχικό κόσμο των ηρώων του. Το κυρίαρχο βλέμμα του μυθιστορήματος δεν κατορθώνει τελικά να είναι άλλο από εκείνο του σημερινού, διακατεχόμενου από «ελευθεριακές» απόψεις διανοουμένου που χρησιμοποιεί τα «κλισέ» μιας λίγο-πολύ γνωστής ιστορικής περιόδου για να εκφράσει ζητήματα και αγωνίες του σήμερα. Οι παραπάνω ενστάσεις δεν εμπόδισαν πάντως το μυθιστόρημα από το να έχει μια πολύ ικανοποιητική καριέρα στο εξωτερικό, όπου και απέσπασε τα βραβεία Planeta (Μεξικό) και Flaiano (Ιταλία, βραβείο καλύτερου ξένου μυθιστορήματος 1998). Το «Μάτι της θεάς» είναι το τρίτο μυθιστόρημα του Ντανιέλ Τσαβαρία. Εχουν προηγηθεί τα «Χαιρετίσματα στο θείο» και «Αν με ξαναδείτε γράφτε μου», επίσης από τις εκδόσεις Opera και σε προσεκτικές μεταφράσεις του Κρίτωνα Ηλιόπουλου. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ Το Βήμα 19 Μαρτίου 2000 Πως φτάνει κάποιος που γεννήθηκε στην Ουρουγουάη τo 1933, περιπλανήθηκε στη μεταπολεμική Ιταλία, διετέλεσε ναύτης σε εμπορικά πλοία, φορτοεκφορτωτής στο Αμβούργο, φοιτητής Φιλολογίας και ηθοποιός στο Μοντεβίδεο, κυνηγημένος αριστερός διανοούμενος στη ΒραΖίλία μετά τo στρατιωτικό πραξικόπημα του 1964, παράνομος στη Ζούγκλα του Αμαζονίου, λαθρέμπορος ποτών και τσιγάρων, μέλος του ανταρτικού κινήματος του Φιντέλ Κάστρο και, τέλος, αεροπειρατής καθ' οδόν προς τον τόπο της οριστικής εγκατάστασης του, την Κούβα, να συγγράψει στα 57 του χρόνια ένα μυθιστόρημα για την Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα; «Πρέπει να γράφεις γι' αυτό που ξέρεις καλύτερα», δήλωσε ο ίδιος στην Αθήνα, όπου βρέθηκε πρόσφατα για την παρουσίαση του τέταρτου βιβλίου του (Κάποτε σιη Μαδρίτη) που μεταφράστηκε στα ελληνικά (είχαν προηγηθεί τα «Χαιρετίσματα στο θείο» και «Αν με ξαναδείτε γράφτε μου»), «κι εγώ, επειδή μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού κόσμου πέρασα μεγάλη προσωπική κρίση φοβούμενος την άμεοη ανατροπή του Κάστρο και μαζί των νεανικών μου οραμάτων, έγραψα για το δεύτερο πράγμα που γνωρίζω καλύτερα εξαιτίας της κλασικής μου παιδείας: την αρχαία Ελλάδα. Όταν ήμουν μικρός, η μητέρα μου, αντί για παιδικά παραμύθια, μου διάβαζε την Οδύσσεια». Να, λοιπόν, ο σπόρος που περίμενε τόσες δεκαετίες για να βλαστήσει - και τι βλαστάρι πέταξε! Ένα μυθιστόρημα όπου ο συγκερασμός του ιστορικού, αστυνομικού, ερωτικού αλλά προπάντων πολιτικού στοιχείου δίνει έξοχα αποτελέσματα. Βρισκόμαστε στην Αθήνα του Χρυσού Αιώνα, το καλοκαίρι του 431 π.Χ. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος έχει αρχίσει... στη Χαλκιδική με την πολιορκία της Ποτίδαιας, ο Περικλής κατευθύνει τις τύχες της πόλης συγκρουόμενος με τον αρχηγό των συντηρητικών, τον Νικία, ο Σωκράτης εκδηλώνει τη μαιευτική του δεινότητα, ο δεκαοκτάχρονος Αλκιβιάδης, παρ' όλες τις τρέλες του, σαγηνεύει άντρες και γυναίκες όπως και η δεκαεξάχρονη καλλίπυγη Κλεϊς η Μηλισσία, η ανιψιά της Ασπασίας, που προκειμένου να ξεφύγει από την επήρεια της Εκάτης, οτην οποία αποδίδει τις κρίσεις επιληψίας που την ταλαιπωρούν, αφιερώνεται στην Πάνδημο Αφροδίτη και βάζει στο μάτι τον από πάσης απόψεως πολλά υποσχόμενο γιο του Κλεινία. Για να μην εκθέσει τη θεία της και συμβία του μεγάλου πολιτικού άνδρα, πείθεται να αλλάξει εκτός από την εμφάνιση της και το όνομα της σε Λυσίλλα και να μετακομίσει στον οίκο της Σκοπέλου, μιας εξέχουσας Ιωνής εταίρας η οποία, μυώντας την στα μυστικά του διακεκριμένου (τότε) και άκρως προσοδοφόρου (πάντα) επαγγέλματος, γεύεται μέρος της ιδιαίτερης ηδονής που η εξαίσια μαθήτρια της προσφέρει με τρόπο μοναδικό, κάνοντας το σοφιστή Πώλο τον Ακραγαντίνο να δηλώσει: «Κηρύσσω ότι στη ζωή υπάρχουν μόνο αβέβαιες αλήθειες. Υπάρχει πιο τρανταχτό παράδειγμα απόλυτης αλήθειας από μια βραδιά στην αγκαλιά της Λυσίλλας;». Ταυτόχρονα, στους δρόμους γύρω από την Αγορά, ανάμεσα στο πλήθος των Αθηναίων πολιτών, των εμπορευόμενων μετοίκων, των Λίβυων, Λύκιων και άλλων σκλάβων, των υπόδουλων αιχμαλώτων παλαιότερων εκστρατειών και πολέμων και των Σκυθών επιτηρητών της τάξης, κυκλοφορεί ζητιανεύοντας για τη Μεγάλη Μητέρα Κυβέλη ένας μητραγύρτης (ιερέας της Κυβέλης), ο ʼττης από την Παμφυλία, κάτι μεταξύ απατεώνα και προφήτη, ο οποίος είχε την ικανότητα να υπνωτίζει τους ανθρώπους και να τους υποβάλλει την πίστη στις θαυματουργικές του δυνάμεις. Ο ʼττης αναζητεί εδώ και δεκαπέντε χρόνια έναν πολύτιμο λίθο που είχαν αφαιρέσει οι Αθηναίοι από το ναό της Κυβέλης για να τον αφιερώσουν στη θεά Αθηνά, ενσωματώνοντας τον στο άγαλμα της που βρισκόταν στον Παρθενώνα, απ' όπου πρόσφατα είχε πάλι κλαπεί. Όπως ο ʼττης ποθεί σφοδρά όχι μόνο την επιστροφή του αμέθυστου στην αρχική του θέση - πράξη που όταν ολοκληρωθεί θα σημάνει και το τέλος των προσωπικών του παθημάτων και οφειλών απέναντι σε θεούς και ανθρώπους της δικής του γης- αλλά και την εγκαθίδρυση μιας νέας θρησκείας, έτσι και η Λυσίλλα ποθεί την ερωτική ταπείνωση του Αλκιβιάδη, ο Αλκιβιάδης την ανάδειξη του σε αδιαμφισβήτητο ηγέτη των Αθηναίων, ο Σωκράτης τη διάδοση του Λόγου, ο Νικίας τον εξοβελισμό της Ασπασίας και μέσω αυτού το γκρέμισμα του Περικλή απο το Βάθρο του, ο Περικλής τη νίκη και επικράτηση των Αθηνών στον ανταγωνισμό τους με τη Σπάρτη, αλλά και την κατατρόπωση του Νικία, η Ασπασία τη διάσωση του Περικλή αλλά και την ευζωία της λάγνας ανιψιάς της, ενώ γύρω τους τραπεζίτες και καραβοκύρηδες, στρατιωτικοί και σκλάβοι στα μεταλλεία του Λαυρίου, πόρνες περιωπής και έμπειστοι οιωνοσκόποι συμπόσιαζονται, διασκεδάζουν, υποφέρουν ή μηχανορραφούν ο καθένας στα μέτρα του, για τα δικά του σχέδια και επιδιώξεις, συνθέτοντας το πολύχρωμο και πολύβουο πλήθος που ζωντανεύει ιδανικά μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος. Αυτό το γαϊτανάκι, που με τον ιλιγγιώδη σροβιλισμό των εικόνων του, καθώς τα κεφάλαια διαδέχονται το ένα το άλλο καλύπτοντας τη χρονική περίοδο δυόμισι ετών μέχρι το θάνατο του Περικλή από το λοιμό του 429 π.Χ., φέρνει στο νου του σύγχρονου αναγνώστη σκηνές από την Commedia dell' Arte, Sivei στον Τσαβαρία την ευκαιρία να κρίνει ήθη και έθιμα -εκτός των ερωτικών στα οποία είναι φανερό ότι επιφυλάσσει ένα νοσταλγικό πονηρό χαμόγελο- θρηοκευιτικές πίστεις και πολιτικές πρακτικές (όπου το κάθε τι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πολιτική εξόντωση του αντιπάλου) με τη ματιά του αριστερού διανοούμενου (του ιδεολόγου κομμουνιστή, θα έλεγα, αν ο όρος δεν είχε τόσο φθαρεί σης μέρες μας). Έτσι, βάζει την Ασπασία να γράφει στη μητέρα της Λυσίλλας ότι η κόρη της «(...) δεν είναι πιο τρελή από την κυβέρνηση των Αθηνών, που πληρώνει μάντεις και στέλνει απεσταλμένους στους Δελφούς, που αναζητεί προφητείες ή θαύματα και αποφασίζει μ' αυτό τον τρόπο τα προγράμματα της», τον Αλκιβιάδη να σκέφτεται: «Έπρεπε να δώσει τροφή στις φλυαρίες, να προκαλέσει σύγχυση στο δήμο, στο λαό που είναι τέκνο του παραλογισμού και του μαστιγίου. Έπρεπε να τον κεντρίσει με την ακατανόητη συμπεριφορά του, διότι ο αδαής σέβεται μονάχα κάτι που δεν κατανοεί. ʼμα φοβάται τη γνώμη και την ψήφο των πολλών, ποτέ δεν θα κερδίσει το σεβασμό τους», και τον Συβαρίτη Παλαίμωνα να κατακεραυνώνει τη «μισητή μέχρι θανάτου κυρίαρχη Αθήνα», που λεηλατούσε τα πλούτη των συμμάχων της με το πρόσχημα της προστασίας τους από τους βαρβάρους, υπονοώντας ότι η μυριόστομη κραυγή «Αμερικάνοι, φονιάδες των λαών» μπορεί να έχει αντηχήσει σε τούτα εδώ τα χώματα αιώνες πριν - μόνο που στη θέοη των Αμερικανών θα υπήρχε τότε άλλο δηλωτικό καταγωγής. Ο ευρυμαθής συγγραφέας δεν κατακρίνει μόνο τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες μιας παρακμιακής εποχής, όταν τα πάντα έδειχναν έτοιμα για την έλευση του νέου, Μόνου θεού, αλλά υποβάλλει και το πιστεύω του ότι αυτός δεν θα έπρεπε να είναι άλλος από το νου. Δεν είναι τυχαίο το ότι πεθαίνοντας ο Περικλής απαγγέλλει το στίχο που η διδασκαλία του Αναξαγόρα ενέπνευσε στον Ευριπίδη: «Η νόηση μας είναι η μοναδική θεότητα που μας κατευθύνει». Η μετάφραση, καμωμένη με ιδιαίτερο οίστρο, αποδίδει έξοχα τόσο το χιούμορ (εκείνο τo παρατσούκλι, ο Πανταδεύτερος, που έχουν κολλήσει στον επικεφαλής της συντηρητικής παράταξης Νικία, πέρα από την ευοτοχία του, εξακολουθεί να είναι επίκαιρο στα καθ' ημάς) όσο και το φιλοσοφικό στοχασμό του Ουρουγουανού φίλου της ελεύθερης ελληνικής σκέψης, ενσωματώνοντας με αξιοθαύμαστο τρόπο στην τρέχουσα γλώσσα τα αναγκαία λόγω θέματος ψήγματα της αρχαίας. Το βιβλίο κλείνει με ένα λεξικό όρων και κυρίων ονομάτων, παρασκευασμένο από τo συγγραφέα για να βοηθηθεί ο αλλοδαπός αναγνώστης και προσαρμοσμένο στις ανάγκες του Νεοέλληνα, αφήνοντας μας με την απορία: γιατί αυτό που δίνει φτερά ο' έναν Ουρουγουανό να αποτελεί την τροχοπέδη της «βαριάς κληρονομιάς» για εμάς τους Ελληνες; ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ Βιβλιοθήκη (Ελευθεροτυπία) 8 Σεπτεμβρίου 2000 Ένας μητραγύρτης, ιερέας της Κυβέλης από το Δίδυμον Όρος της Φρυγίας, φτάνει στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., αναζητώντας το «Μάτι της θεάς», μια ιερή πέτρα που κάποιοι αφαίρεσαν από το άγαλμα της. Στην πόλη του Περικλή ο ίδιος, η σύντροφός του Ασπασία, ο λαμπρότερος νέος της πόλης, ο Αλκιβιάδης, η καλλίπυγος εταίρα Λυσίλλα από τη Μίλητο, ο στρατηγός Νικίας και, βεβαίως, ο σοφός-δάσκαλος Σωκράτης μπλέκονται σε συνωμοσίες, μεθοκοπούν σε γλέντια, μορφοποιούν πανανθρώπινες αλήθειες, εδραιώνουν την επιστημονική σκέψη και συμμετέχουν σε ένα ερωτικό γαιτανάκι μαζί με ολόκληρη την πόλη. Εξουσία 3 Ιουλίου 2000